چرا اختاپوس‌ها اینقدر باهوش هستند؟ آیا هوش این موجودات مثل انسان است؟!

راز بقا: آخرین جد مشترک ما با اختاپوس بیش از ۵۰۰ میلیون سال پیش وجود داشته است. پس چرا به نظر می‌رسد که آن‌ها چنین شباهت‌های عجیب‌وغریبی با انسان‌ها از خود نشان می‌دهند و در عین حال هم این‌قدر بیگانه به نظر می‌رسند؟

به گزارش راز بقا، شاید به این دلیل که علی‌رغم پوشیده‌شدن شاخک‌هایشان با مکنده‌ها و کمبود استخوان، چشم ها، مغز و حتی کنجکاوی‌شان، عطش این موجودات را برای دانش به ما یادآوری می‌کند.

در اخلاق‌شناسی و مطالعه رفتار، این خوش به عنوان «توانایی‌های شناختی» فردی طبقه‌بندی می‌شود. این‌ها مکانیسم‌هایی هستند که از طریق آن‌ها اطلاعاتِ محیط درک، پردازش و تبدیل می‌شود. همچنین به خاطر سپرده شده و برای تصمیم گیری و عمل استفاده می‌شود.

از نقطه نظر رفتاری، انعطاف پذیری که حیوان می‌تواند خود را با آن سازگار کند و رفتار خود را با موقعیت‌های جدید تنظیم کند، شاخص خوبی از توانایی‌های شناختی آن است.

مطالعات متعدد نشان می‌دهد که اختاپوس‌ها انعطاف‌پذیری زیادی در رفتار خود دارند، چه در محیط طبیعی خود و چه در داخل تانک در آزمایشگاه.

مسلح و خطرناک

پس چه چیزی اختاپوس‌ها را اینقدر باهوش می‌کند؟

بیایید ابتدا روی مکانیسم‌های دفاعی آن‌ها تمرکز کنیم. اختاپوس‌ها در مواجهه با شکارچیان متعدد (از جمله ماهی، پرندگان و نهنگ‌ها) استادان استتار هستند. آن‌ها می‌توانند با تغییر رنگ و حتی بافت پوست‌شان از محیط خود تقلید کنند.

بدون پوشش، اختاپوس‌ها آسیب پذیر هستند و همیشه سعی می‌کنند در پناهگاهی مانند حفره یا فضای زیر سنگ پنهان بمانند.

برخی از گونه‌ها با حذف ماسه و افزودن سنگریزه و صدف پناهگاه خود را حفظ می‌کنند. برخی ترجیح می‌دهند خود را در صدف و سنگریزه بپیچند، در حالی‌که برخی دیگر پناهگاه خود را در آغوش خود حمل می‌کنند. این مورد در مورد اختاپوس نارگیلی صادق است که مطابق با نامش، دیده شده که پوسته نارگیل را به اطراف حمل می‌کند تا در صورت خطر، داخل آن پنهان شود.

اختاپوس‌ها نیز خود شکارچیان مهیبی هستند و مکانیسم‌های حمله آن‌ها برای طیف وسیعی از طعمه‌هایی که مصرف می‌کنند، از جمله صدف‌ها، سخت‌پوستان، ماهی‌ها و حتی سرپایان دیگر مناسب است. آن‌ها می‌توانند از مهارت‌های بینایی و استتار خود برای شکار استفاده کنند و از بازو‌های خود برای کاوش، لمس و چشیدن محیط خود استفاده کنند تا هر ذره غذایی را که در دسترس هستند به دست آورند.

اختاپوس یک شکارچی متفکر است. می‌تواند با گونه‌های دیگر مانند هامور برای شکار طعمه پنهان همکاری کند. می‌تواند یاد بگیرد که از خرچنگ‌هایی که دارای شقایق‌های سمی هستند اجتناب کند یا راهی بیابد که با احتیاط به آن‌ها حمله کند و در عین حال از نیش‌زده‌شدن جلوگیری کند.

به گزارش راز بقا، اختاپوس‌ها از تکنیک‌های مختلفی برای مصرف صدف‌ها و نرم تنان استفاده می‌کنند، یا صدف را به زور از هم جدا می‌کنند و یک سنگ کوچک در داخل آن قرار می‌دهند تا باز بماند، یا با سوراخ کردن داخل پوسته، سم فلج‌کننده‌ای را تزریق می‌کنند که باعث باز‌شدن شکار می‌شود.

این سم خیلی دقیق به عضلهِ زیر پوسته تزریق می‌شود و اختاپوس‌ها محل حفاری هر صدف دریایی را که مصرف می‌کنند یاد می‌گیرند و به یاد می‌آورند.

بدون استخوان نه بی مغز

ما می‌توانیم توانایی‌های شناختی اختاپوس‌ها را در آزمایشگاه آزمایش کنیم. در آزمایشگاهِ “EthoS” خود، روی حافظه و توانایی‌های برنامه‌ریزی آینده اختاپوس کار می‌شود. آن‌ها حیوانات پیچیده‌ای برای مطالعه هستند، زیرا توانایی‌های شگفت‌انگیزی دارند.

قدرت باورنکردنی آن‌ها به آن‌ها اجازه می‌دهد تا ابزار‌های آزمایشگاهی را به راحتی از بین ببرند؛ مثلا آن‌ها می‌توانند جعبه ضد آب را باز کنند تا آن‌ها را غرق کنند! و از آنجایی که اختاپوس‌ها بدون استخوان هستند، به راحتی می‌توانند از طریق کوچکترین سوراخ‌ها از مخازن خود فرار کنند. آن‌ها همچنین بسیار کنجکاو هستند و وقت خود را صرف گرفتن دست، تور یا هر شی دیگری می‌کنند که به تانک آن‌ها وارد می‌شود.

باز کردن شیشه ها، اگرچه چشمگیر است و اغلب برای نشان دادن هوش اختاپوس استفاده می‌شود، قابل توجه‌ترین توانایی آن‌ها نیست. این بیشتر به مهارت و چنگ زدن مربوط می‌شود، که اختاپوس‌ها هنگام انجام این کار بسیار کند عمل می‌کنند: حتی زمانی که بیش از حد تمرین کرده باشند، اختاپوس همیشه بیش از یک دقیقه طول می‌کشد تا یک شیشه را باز کند.

مثال بهتری از هوش چشمگیر آن‌ها توانایی آن‌ها در دستکاری یک جسم L شکل است تا بتواند از یک سوراخ مربعی کوچک روی دیوار، عبور کند.
اختاپوس‌ها در یادگیری تمایزآمیز نیز عالی هستند: در مواجهه با دو شی، یاد می‌گیرند که در ازای دریافت جایزه به یکی از آن‌ها حمله کنند و انتخاب خود را بر اساس ویژگی‌هایی مانند رنگ، شکل، بافت یا طعم قرار می‌دهند و می‌توانند این اطلاعات را برای چندین ماه حفظ کنند.

آن‌ها همچنین می‌توانند یک فرآیند فکری پیچیده را تعمیم دهند که در آن باید به طور خودبه‌خود یک قانون آموخته‌شده قبلی را برای اشیاء جدید اعمال کنند. به عنوان مثال، اختاپوس‌هایی که قبلاً یاد گرفته‌اند به یک توپ واقعی حمله کنند، می‌توانند به یک توپ مجازی روی صفحه حمله کنند.

اختاپوس‌ها همچنین می‌توانند از تبعیض شرطی استفاده کنند، یعنی می‌توانند انتخاب خود را بسته به زمینه تغییر دهند. به عنوان مثال، آن‌ها می‌توانند یاد بگیرند که فقط در حضور حباب‌ها به یک جسم حمله کنند.

آن‌ها همچنین می‌توانند از یادگیری فضایی استفاده کنند و با به خاطر سپردن موقعیت آن، یک پناهگاه پنهان پیدا کنند، یا از نشانه‌های بصری استفاده کنند تا بدانند چگونه بازوی خود را در داخل یک دستگاه T شکل مات قرار دهند.

آخرین، اما نه کم‌اهمیت‌ترین توانایی این جانوران، این است که اختاپوس‌ها می‌توانند با تماشای اختاپوس‌های دیگر در حال انجام وظایف، مانند انتخاب یک شی خاص بر دیگری، از آن‌ها یاد بگیرند. این تعجب آور است، زیرا آن‌ها عمدتاً موجوداتی منفرد هستند.

باهوش، اما شلخته!

به گزارش راز بقا، اختاپوس‌ها انواع معیار‌های هوشمندی را دارند: آن‌ها انعطاف‌پذیری زیادی در کسب اطلاعات (استفاده از چندین حواس و یادگیری اجتماعی)، در پردازش آن (از طریق یادگیری تبعیض‌آمیز و مشروط)، در ذخیره آن (از طریق حافظه بلند مدت) و در استفاده از آن برای شکارچیان و طعمه‌ها دارد.

اختاپوس‌ها علی‌رغم توانایی‌های آشکارشان به‌طور عجیبی در واکنش‌های خود نامنظم هستند، به‌ویژه در کار‌های تمایز بصری، که در آن‌ها در حدود ۸۰ درصد مواقع پاسخ صحیح را انجام می‌دهند، در حالی که سایر حیوانات تقریباً کاملاً موفق می‌شوند؛ و در آخر اشتباه نکنید! اختاپوس‌ها ممکن است باهوش باشند، اما در کلاس سرپایان (Cephalopod)، دانش‌آموزی باهوش، اما سرکش خواهند بود، چرا که ده‌پا‌ها (Cuttlefish) در صدر کلاس قرار می‌گیرد.

«سگ‌ماهی» فروتن نیز که موجودی کمتر آشناست، موضوع پروژه‌های تحقیقاتی متعددی در سراسر جهان است. آن‌ها نسبت به اختاپوس‌ها اختلال کمتری دارند، توانایی‌های یادگیری استثنایی دارند، می‌توانند قوانین پیچیده را در کوتاه‌ترین زمان انتخاب کنند و آن‌ها را به خوبی به کار گیرند.
پس به نظر می‌رسد اختاپوس‌ها خیلی باهوش‌اند، اما نه به باهوشی حیوانات باهوش دیگر روی این زمین.