پرورش ماهی تیلاپیا در آب شور ورزنه؛ چطور می‌توان با آب شور و وسط کویر ماهی آب شیرین پرورش داد؟

راز بقا: در دل کویر مرکزی ایران، جایی میان نمکزار‌های سفید و آسمان بی‌ابر، شهری قرار دارد که نامش بیشتر با شتر و بادگیر‌ها شناخته می‌شود تا با ماهی: ورزنه، در شرق استان اصفهان. اما همین شهر کویری حالا به یکی از پایگاه‌های امیدبخش برای پرورش گونه‌ای از ماهی تبدیل شده که برخلاف بسیاری از گونه‌های آبزی، نه تنها از آب شیرین نمی‌ترسد، بلکه با آب نیمه‌شور هم کنار می‌آید: تیلاپیا.

چرا تیلاپیا؟ چرا ورزنه؟

به گزارش راز بقا، ماهی تیلاپیا (Tilapia) یکی از مقاوم‌ترین گونه‌های ماهی در برابر شرایط سخت محیطی است. این ماهی گرمابی، توانایی تحمل آب‌هایی با شوری متوسط تا نسبتاً بالا را دارد و از نظر تغذیه‌ای هم به‌صرفه و کم‌هزینه است. به همین دلیل، تیلاپیا در بسیاری از کشور‌های کم‌آب جهان، از جمله مصر، عربستان، سودان و مکزیک، به‌عنوان یک راهکار برای تأمین پروتئین ارزان و پایدار شناخته شده است.

ماهی تیلاپیا یک ماهی آب شیرین با گوشت سفید و طعم ملایم است که به دلیل اقتصادی بودن و ارزش غذایی بالا، به یکی از مهم‌ترین تغذیه‌های دریایی انسان در قرن بیست و یکم تبدیل شده است. این ماهی گیاهخوار است و از فیتوپلانکتون‌ها و گیاهان آبزی تغذیه می‌کند، اما در پرورش با پلت‌های غذایی حاوی پروتئین‌های حیوانی و گیاهی نیز سازگار است. به گزارش راز بقا تیلاپیا دارای کالری کم و پروتئین بالا است و سطح بالایی از اسید‌های چرب امگا ۶ و امگا ۳ دارد. سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا مصرف دوبار در هفته این ماهی را توصیه می‌کند.

ورزنه با وجود قرار گرفتن در اقلیم خشک و کویری، دارای منابع آب زیرزمینی با شوری متوسط است؛ آب‌هایی که به‌دلیل شوری‌شان برای کشاورزی معمولی چندان مناسب نیستند. در چنین شرایطی، استفاده از این منابع برای پرورش گونه‌ای مقاوم همچون تیلاپیا می‌تواند یک راه‌حل هوشمندانه و بومی باشد.

مزایای پرورش تیلاپیا در استخر‌های شور ورزنه

استفاده بهینه از منابع شور: آب‌های شور و لب‌شور ورزنه که بلااستفاده مانده‌اند، حالا می‌توانند منبعی برای تولید گوشت ماهی باشند.

کاهش فشار بر منابع آب شیرین: در کشوری که بحران آب شیرین بیداد می‌کند، کشت‌آبزیانی که به آب شیرین وابسته نیستند، یک انتخاب هوشمندانه محسوب می‌شود.

اشتغال‌زایی محلی: راه‌اندازی واحد‌های پرورش تیلاپیا می‌تواند به جوانان محلی امکان اشتغال در حوزه آبزی‌پروری را بدهد و از مهاجرت روستاییان بکاهد.

امنیت غذایی: تیلاپیا دارای رشد سریع، گوشت با کیفیت و هزینه تولید پایین است؛ ویژگی‌هایی که آن را به گزینه‌ای مناسب برای تأمین پروتئین ارزان در کشور تبدیل می‌کند.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

به گزارش راز بقا با وجود مزایای فراوان، پرورش تیلاپیا در ایران با چالش‌هایی نیز روبروست. یکی از بزرگ‌ترین محدودیت‌ها، ممنوعیت قانونی پرورش تیلاپیا در محیط‌های باز است. سازمان محیط زیست به دلیل نگرانی از گسترش این گونه در طبیعت و تأثیر مخرب احتمالی آن بر اکوسیستم‌های بومی، با پرورش آزاد آن مخالفت کرده است.

با این حال، پرورش تیلاپیا در سیستم‌های بسته و کنترل‌شده (RAS) و استخر‌های بسته‌ای مانند آنچه در ورزنه در حال پیاده‌سازی است، می‌تواند بدون آسیب به طبیعت انجام شود. برخی استان‌ها مانند یزد و کرمان نیز مجوز‌های محدود برای پرورش تیلاپیا در محیط‌های بسته صادر کرده‌اند و ورزنه نیز می‌تواند الگوی موفق دیگری در این زمینه باشد.

تجربیات اولیه در ورزنه

در چند سال اخیر، برخی کارآفرینان محلی در ورزنه با بهره‌گیری از منابع آب شور منطقه، اقدام به ساخت استخر‌های بتنی برای پرورش تیلاپیا کرده‌اند. این پروژه‌ها در مرحله پایلوت نشان داده‌اند که:

تیلاپیا به‌خوبی در آب شور منطقه رشد می‌کند.

میزان خوراک مصرفی پایین و نرخ بازگشت سرمایه بالا است.

بازار مصرف مناسبی در استان اصفهان و شهر‌های اطراف وجود دارد.

در حال حاضر، آموزش‌های مرتبط با تغذیه، بهداشت، فیلتراسیون آب و مدیریت سیستم‌های پرورش در حال ارائه به متقاضیان در منطقه است.

راه‌کار‌های توسعه بومی

برای آنکه ورزنه به قطب پرورش تیلاپیا در ایران تبدیل شود، نیاز به اقدامات مکملی وجود دارد:

صدور مجوز‌های محدود و کنترل‌شده با نظارت دقیق محیط‌زیستی

حمایت مالی و وام‌های کم‌بهره برای کارآفرینان محلی

تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه آبزی‌پروری شور

ایجاد زنجیره تأمین خوراک ماهی و سردخانه‌های کوچک بومی

ایجاد بازار فروش داخلی و حتی صادرات به کشور‌های همسایه مانند عراق و افغانستان

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

کشت کُرتاچ؛ ابتکار کشاورزان کهگیلویه که توانستند در دل خاک‌های فقیر و شور، سبزی، بادمجان و گوجه پرورش دهند

کشت زعفران در شوره‌زار‌های آران و بیدگل؛ چگونه در خاک نمکی کویر طلای سرخ پرورش دهیم؟

آینده‌ای که از دل کویر می‌روید

پرورش تیلاپیا در استخر‌های شور ورزنه، نمونه‌ای از تغییر نگاه به منابع طبیعی است. دیگر شوری آب یا خشکی خاک به‌معنای بی‌حاصلی نیست؛ بلکه اگر علم و سیاست‌گذاری درست با هم همراه شوند، همان زمین‌های نمکی می‌توانند به سفره‌های پروتئینی مردم غذا بدهند.

به گزارش راز بقا ورزنه می‌تواند الگویی برای مناطق مشابه در ایران باشد؛ الگویی که نشان می‌دهد توسعه کشاورزی و تولید غذا فقط در زمین‌های حاصلخیز ممکن نیست، بلکه حتی در دل کویر هم می‌توان طلای سفید را با گوشت سفید جایگزین کرد.