کشت کُرتاچ؛ ابتکار کشاورزان کهگیلویه که توانستند در دل خاک‌های فقیر و شور، سبزی، بادمجان و گوجه پرورش دهند
در دل خاک‌های خشک کهگیلویه، کشاورزان با روش سنتی «کُرتاچ» سبزیجاتی مانند گوجه، ریحان و بادمجان را بدون نیاز به آبیاری مداوم پرورش می‌دهند. این ابتکار بومی، راهکاری هوشمندانه برای کشاورزی در زمین‌های فقیر و شور است.
راز بقا: در دل خاک‌های فقیر و خشک جنوب ایران، جایی میان کوه‌های صخره‌ای و دشت‌های ترک‌خورده، کشاورزان بومی راهی یافته‌اند که شاید در نگاه نخست، معجزه‌ای کوچک در دل طبیعت خشن باشد. این روش که در برخی مناطق کهگیلویه و بویراحمد و بخش‌هایی از خوزستان به‌ویژه در نواحی روستایی رواج دارد، با نام محلی «کُرتاچ» شناخته می‌شود. روشی کهنه، اما زنده، ساده، اما هوشمندانه، که با آن کشاورزان توانسته‌اند در دل خاک‌های سنگلاخی، شور و کم‌جان، سبزیجاتی، چون گوجه، ریحان، بادمجان، پیاز و حتی تربچه بکارند.
کُرتاچ یعنی چه؟
به گزارش راز بقا، کُرتاچ در زبان محلی مردم کهگیلویه، به معنی «چاله‌ی خاک برگ‌دار» است؛ ترکیبی از خاک طبیعی و مواد آلی پوسیده که در گودالی کوچک جمع‌آوری و آماده کاشت می‌شود. کشاورز، به‌جای شخم‌زدن یک مزرعه‌ی وسیع، چند ده گودال کوچک در زمین می‌سازد، داخل آنها خاک برگ، خاکستر چوب، کود دامی و گاهی تفاله خرما می‌ریزد و سپس بذر را در همان گودال می‌کارد.
این شیوه‌ی کاشت که قدمتی صدساله در این نواحی دارد، نه‌تنها آب کمتری نیاز دارد، بلکه ریشه گیاه را در بستری غنی و مرطوب رشد می‌دهد؛ چیزی که در شرایط بیابانی منطقه، نعمتی نایاب است.
خاک فقیر، بار غنی
یکی از بزرگترین چالش‌های کشاورزان جنوب غرب ایران، خاک‌های شور، فقیر از مواد آلی و کم‌عمق است. به گزارش راز بقا در مناطقی که سنگ، نمک و آفتاب حرف اول را می‌زنند، کشت‌وزرع تقریباً غیرممکن به‌نظر می‌رسد. اما کشاورزان این منطقه آموخته‌اند که هرچند خاک مادرِ فقیر باشد، با افزودن زاد و توشه‌ای که از دل طبیعت و دام‌ها به‌دست می‌آید، می‌توان آن را حاصلخیز کرد.
خاک برگ درختان بلوط، انجیر کوهی و کنار، در کنار خاکستر چوب، فضولات خشک شده‌ی بز و گوسفند و حتی پوست انار و خرما، همه در «کُرتاچ» جمع می‌شوند. این مواد در طی چند روز گرمای شدید، پوسیده می‌شوند و بستر مناسبی برای جوانه زدن گیاهان فراهم می‌کنند.
روش اجرای کُرتاچ
برای اجرای این روش، کشاورز گام‌به‌گام مراحل زیر را انجام می‌دهد:
انتخاب مکان چاله‌ها: معمولاً در حاشیه باغ‌ها یا نزدیک جوی‌های آب سنتی، چاله‌هایی به عمق ۳۰ تا ۵۰ سانتی‌متر حفر می‌شوند.
تهیه مواد آلی: برگ‌های خشک بلوط، پوست میوه‌ها، خاکستر آتش، خاک نرم، کود دامی و گاهی تفاله خرما با هم مخلوط می‌شوند.
پر کردن چاله: این مخلوط در چاله ریخته و با خاک سطحی پوشانده می‌شود.
آبیاری اولیه: پیش از کاشت، چاله‌ها یک‌بار با مقدار کمی آب آبیاری می‌شوند تا رطوبت و تخمیر آغاز شود.
کاشت بذر یا نشاء: بعد از گذشت چند روز، زمانی که خاک برگ پوسیده و آماده است، بذر گوجه، بادمجان یا ریحان کاشته می‌شود.
پوشاندن و مراقبت: با استفاده از سایه‌انداز محلی (مثلاً شاخه درخت کنار یا خاشاک)، چاله‌ها در برابر تابش مستقیم آفتاب محافظت می‌شوند.
چرا کُرتاچ مؤثر است؟
این روش چند ویژگی بسیار مهم دارد که آن را برای مناطق خشک و نیمه‌خشک مناسب می‌سازد:
کاهش نیاز به آبیاری: به‌دلیل نگهداری رطوبت در مواد آلی، تنها هفته‌ای یک‌بار آبیاری کافی است.
افزایش باروری خاک‌های فقیر: مواد آلی پوسیده، نقش کود کامل دارند و خاک بی‌جان را زنده می‌کنند.
کاهش تبخیر سطحی: به‌دلیل کاشت در عمق و وجود خاک برگ، تبخیر به حداقل می‌رسد.
تولید محصول ارگانیک: بدون استفاده از کود و سم شیمیایی، محصول نهایی سالم‌تر و طبیعی‌تر است.
گیاهانی که با کُرتاچ رشد می‌کنند
به گزارش راز بقا در این روش، بیشترین استفاده برای سبزیجاتی است که عمر کوتاه دارند و با آب کم هم رشد می‌کنند. مهم‌ترین محصولات عبارتند از:
گوجه محلی: میوه‌ای کوچک، سفت و خوش‌طعم که بدون نیاز به آبیاری سنگین بار می‌دهد.
بادمجان خنجی: بادمجان دلمه‌ای کوچک، سیاه و مقاوم به گرما.
ریحان و شنبلیله: با عطر قوی و برگ‌های ضخیم که در آفتاب تند پژمرده نمی‌شوند.
پیازچه محلی: با طعمی تند، رشد در کُرتاچ بسیار سریع دارد.
تربچه تابستانی: برخلاف تصور، تربچه حتی در مردادماه با کُرتاچ رشد می‌کند.
ریشه‌های فرهنگی کُرتاچ
در فرهنگ مردم روستا‌های کهگیلویه، باغچه کُرتاچ نشانه‌ی مهارت زن خانه یا پدربزرگ داناست. هر خانه‌ای که چاله‌های سبز کُرتاچ داشته باشد، در چشم همسایه‌ها اهل‌فن، سخت‌کوش و «دانای خاک» محسوب می‌شود. برخی پیران روستا اعتقاد دارند که این روش را از گذشتگان‌شان، نسل به نسل آموخته‌اند؛ آنهایی که با بیل و خیش، از دل خاک بی‌جان، زندگی بیرون می‌کشیدند.
برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:
تهدید‌ها و فرصت‌ها
اگرچه این روش پربازده و بومی است، اما با تهدید‌های زیر مواجه است:
فراموشی در نسل جوان: بسیاری از جوانان روستا با مهاجرت یا روی‌آوردن به کشاورزی ماشینی، این روش سنتی را کنار گذاشته‌اند.
نبود حمایت دولتی: دستگاه‌های کشاورزی توجهی به کُرتاچ ندارند و آن را شیوه‌ای ابتدایی می‌دانند.
تغییر اقلیم: خشکسالی و کاهش پوشش گیاهی در کوه‌ها، دسترسی به مواد آلی مانند برگ درختان را محدود کرده است.
با این حال، در صورت آموزش، مستندسازی و معرفی در رسانه‌ها، می‌توان کُرتاچ را به‌عنوان الگویی برای کشاورزی پایدار در مناطق فقیر آب و خاک ایران ترویج داد.
بازگشت به خاک، بازگشت به خرد
به گزارش راز بقا کُرتاچ فقط یک روش کشاورزی نیست، بلکه تجلی یک درک عمیق از طبیعت است؛ درکی که می‌گوید حتی در میان خاک‌های خشک و شور، اگر بفهمی خاک چه می‌خواهد و چطور باید با او حرف بزنی، می‌توان زندگی آفرید.
در روزگاری که کشاورزی صنعتی با بحران آب و خاک دست‌وپنجه نرم می‌کند، شاید وقت آن رسیده باشد که دوباره به روش‌هایی مثل کُرتاچ بنگریم؛ روش‌هایی که از دل خاک، تجربه و همزیستی با طبیعت زاده شده‌اند و نه از دل کود شیمیایی و ماشین‌آلات سنگین.
لینک کپی شد
خواندنی‌ها
پنیر نخل یا گشیر؛ مروارید پنهان در تنه درخت نخل که طعم شیرین و بافت لطیفی دارد و با سر بریدن نخل به دست می‌آید
هرس نخل؛ کشف روشی عجیب توسط مردم جنوب ایران برای هرس کردن نخل که برداشت خرما را بسیار کم هزینه می‌کند
گز روغنی؛ طلای سبز جنوب ایران که به خشکسالی مقاوم است و سود اقتصادی بسیار بالایی دارد
عنبرسائل؛ درخت دارویی و مقاوم برای اقلیم نیمه‌خشک و طلایی خوشعطر که می‌تواند فضای سبز ایران را زیبا کند
پیوند زدن پسته؛ راز طلای سبز ایران چیست و چطور می‌توان درخت پستهای با بیشترین باردهی داشت؟
هبار دادن نخل؛ درخت نخل چطور بارور می‌شود و بهترین روش برای پرورش دادن باکیفیتترین خرمای ایران چیست؟
ترتیکاله؛ غله مقاوم و کم‌آب استان فارس که بهترین جایگزین گندم و ذرت است، آب کم می‌خواهد و سود بسیار بالایی دارد
کشت خاروآبست؛ ابتکار کشاورزان استان فارس که توانستند هندوانه‌های شیرین در دل بیابان خشک و بی‌آب پروش دهند!
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان