راز قدیمی‌ترین مومیایی‌های جهان؛ چرا چینی‌ها ۱۰ هزار سال پیش اجساد اجداد خود را با دود خشک می‌کردند؟

راز بقا: قدیمی‌ترین شواهد از مومیایی‌سازی عمدی انسان به جنوب‌شرق آسیا بازمی‌گردد، جایی که مردم حدود ۱۰ هزار سال پیش اجساد اجداد خود را با دود خشک می‌کردند. تحقیقات جدید نشان می‌دهد این مومیایی‌ها هزاران سال پیش از آنکه مومیایی‌سازی در مصر یا شیلی رایج شود، ایجاد شده بودند. پژوهشگران با بررسی ده‌ها قبر باستانی در چین، فیلیپین، لائوس، تایلند، مالزی و اندونزی متوجه شدند که بسیاری از اسکلت‌ها در وضعیت جنینی فشرده یافته شده‌اند و پیش از دفن، تحت فرآیندی طولانی از دود دادن و خشک کردن با آتش قرار گرفته بودند. این تحقیق در روز دوشنبه، ۱۵ سپتامبر، در ژورنال PNAS منتشر شد.

سنت دود دادن اجساد در جنوب‌شرق آسیا

به گزارش راز بقا، هسیاو-چون هنگ، پژوهشگر ارشد دانشگاه ملی استرالیا و نویسنده ارشد این مطالعه، درباره معنای دود دادن اجساد توضیح داد: «استفاده از دود احتمالاً دارای مفاهیم روحانی، دینی یا فرهنگی بوده و فراتر از صرفاً کند کردن پوسیدگی بدن است.»

پژوهشگران قبلاً از تعداد زیاد دفن‌ها در چین و جنوب‌شرق آسیا که بین ۴۰۰۰ تا ۱۲ هزار سال پیش انجام شده بود، شگفت‌زده شده بودند. بسیاری از اسکلت‌ها در وضعیت “هایپرفلکسد” یا خمیده و فشرده غیرطبیعی قرار داشتند. این وضعیت شبیه به اسکلت کشف‌شده در پرتغال در سال ۲۰۲۲ بود که به عنوان شواهدی از مومیایی‌سازی تفسیر شد؛ در آن نمونه، اندام‌ها به گونه‌ای محکم بسته شده بودند که فراتر از حد طبیعی حرکت داده می‌شدند و همین موضوع نشان‌دهنده نوعی روش تدفین ویژه بود.

اما در دفن‌های باستانی جنوب‌شرق آسیا، پژوهشگران شواهدی از سوختن اسکلت‌ها یافتند، نه سوختن داخل قبر، که نشان می‌داد اجساد تحت نوعی درمان آیینی شامل دود و آتش قرار گرفته‌اند.

روش‌های پژوهش و شواهد علمی

به گزارش راز بقا برای بررسی نحوه برخورد با جسد، پژوهشگران از تکنیک‌های علمی مانند پراش اشعه ایکس و طیف‌سنجی مادون قرمز استفاده کردند تا بفهمند آیا استخوان‌ها در معرض حرارت قرار گرفته‌اند یا خیر. نتایج نشان داد بسیاری از اسکلت‌ها گرمایش کم شدت و تغییر رنگ ناشی از دوده را تجربه کرده‌اند، اما شواهدی از سوختن مستقیم مانند سوزاندن کامل وجود نداشت. این نشان می‌دهد که دود دادن اجساد به عنوان یک سنت تدفین تخصصی، احتمالاً در جوامع پیش از کشاورزی جنوب چین و جنوب‌شرق آسیا رایج بوده است.

پژوهشگران همچنین اشاره کردند که در برخی مناطق جنوب‌شرق آسیا، سنت دود دادن اجساد هنوز هم ادامه دارد. در سال ۲۰۱۹، آنها به استان پاپوآ در اندونزی سفر کردند و مشاهده کردند که مردم دانی و پومو اجساد اجداد خود را محکم بسته، روی آتش قرار داده و دود می‌دهند تا کاملاً سیاه شوند. بر اساس این نمونه‌های مدرن، پژوهشگران نتیجه گرفتند که اجساد باستانی نیز پس از مرگ محکم بسته شده و برای مدت طولانی روی آتش‌های با دمای پایین دود داده می‌شدند.

چرا این اجساد مومیایی محسوب می‌شوند؟

اگرچه اسکلت‌های مورد بررسی تنها شامل استخوان هستند و هیچ پوست، بافت نرم یا موی باقی‌مانده‌ای ندارند، پژوهشگران آنها را مومیایی می‌دانند، زیرا فرآیند دود دادن به‌طور عمدی و هدفمند انجام شده است. هسیاو-چون هنگ درباره تفاوت این مومیایی‌ها با مومیایی‌های کلاسیک توضیح داد: «تفاوت اصلی این است که اجساد باستانی پس از فرآیند در ظرف بسته نشدند و بنابراین ماندگاری آنها معمولاً تنها چند دهه تا چند صد سال بوده است.» او افزود که در آب و هوای گرم و مرطوب جنوب‌شرق آسیا، دود دادن احتمالاً مؤثرترین روش برای حفظ اجساد بوده است.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

مومیایی فوهو؛ با ارزش‌ترین مومیایی جهان از جنس طلا که در یک کوزه سفالی بزرگ نگهداری می‌شود

مومیایی عسل؛ چینی‌ها چگونه مردگان خود را مومیایی می‌کردند؟

راز کشف دود دادن اجساد

به گزارش راز بقا هنگ ادامه داد: «این یک راز جذاب و فکر برانگیز است که چگونه شکارچیان-گردآورندگان باستانی کشف کردند که دود دادن می‌تواند بدن انسان را حفظ کند. نمی‌توان با قطعیت گفت که ابتدا به‌عنوان راهی برای نگهداری بدن تصور شده بود.» ممکن است این روش به‌طور تصادفی کشف شده باشد، مثلاً به‌عنوان محصول جانبی آیین‌های مذهبی، یا اینکه ابتدا گوشت حیوانات دود داده شده و سپس این روش روی انسان‌ها اعمال شده است.

او افزود: «این سنت حضور قابل مشاهده متوفی را طولانی‌تر کرده و به اجداد اجازه می‌داد به‌طور ملموس در میان زندگان باقی بمانند؛ بازتابی عاطفی از عشق، خاطره و وفاداری پایدار انسان.»

ارتباط با مدل مهاجرت اولیه انسان‌ها

این مومیایی‌ها ممکن است مدل «دو لایه» مهاجرت اولیه به جنوب‌شرق آسیا را نیز پشتیبانی کنند. این مدل بر این اساس است که شکارچیان-گردآورندگان باستانی از حدود ۶۵ هزار سال پیش مهاجرت کرده و با کشاورزان نئولیتیک و سنت‌های دفن آنها که تنها ۴۰۰۰ سال بعد وارد شدند، متفاوت بودند. احتمال دارد همین شکارچیان-گردآورندگان باستانی که از دود دادن اجساد استفاده می‌کردند، منشا جمعیت‌های امروزی جنوب‌شرق آسیا، مانند دانی و پومو، باشند که هنوز این آیین را اجرا می‌کنند.

به گزارش راز بقا آیوی هی-یوان یه، انسان‌شناس زیستی در دانشگاه نانیانگ، گفت یافته‌های جدید مدل دو لایه را تأیید کرده و با الگو‌های مهاجرت، توزیع و تعامل انسان‌های اولیه در آسیا سازگار است. پژوهشگران نتیجه گرفتند که اگر دفن‌های هایپرفلکسد جنوب‌شرق آسیا به عنوان مومیایی‌های دودداده‌شده در نظر گرفته شوند، این نشان می‌دهد که مومیایی‌سازی با دود احتمالاً زودتر آغاز شده و گسترده‌تر از آنچه تاکنون در رکورد‌های باستان‌شناسی شناخته شده، بوده است.

در نهایت، فرآیند دود دادن اجساد ممکن است به اوایل گسترش هومو ساپینس از آفریقا به جنوب‌شرق آسیا بازگردد و حتی تا ۴۲ هزار سال پیش نیز ادامه داشته باشد، نشان‌دهنده «تداوم زیستی و فرهنگی عمیق و پایدار» انسان‌ها در این منطقه است.