گوش‌خیزَک؛ حشره‌ کوچک با شهرتی بزرگ که روی بدنش قیچی دارد و می‌گفتند وارد گوش انسان می‌شوند!

راز بقا: گوش‌خیزَک (Earwigs) متعلق به رده Dermaptera هستند و اغلب به خاطر اندام‌های قیچی‌شکل در انتهای شکمشان شناخته می‌شوند. این حشرات با بیش از ۲۰۰۰ گونه در سراسر جهان، جزو جذاب‌ترین و در عین حال سوءتفاهم‌برانگیزترین حشرات محسوب می‌شوند. 

به گزارش راز بقا، برخلاف شهرتشان - که ناشی از باور‌های قدیمی است که می‌گفتند وارد گوش انسان می‌شوند - گوش‌خیزَک برای انسان‌ها بی‌ضررند و نقش جالبی در اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند. آنها در محیط‌های مرطوب و تاریک مانند خاک، برگ‌های ریخته شده، زیر سنگ‌ها و حتی در باغ‌ها زندگی می‌کنند. اگرچه بسیاری آنها را آفت می‌دانند، سوسک‌کک‌ها ترکیبی از شکارچیان مفید و گاهی گیاه‌خواران هستند. 

ویژگی‌های جسمی و رفتاری

به گزارش راز بقا، گوش‌خیزَک‌ها حشراتی کوچک تا متوسط هستند که معمولاً طولشان بین ۵ تا ۲۵ میلی‌متر است. شاخص‌ترین ویژگی آنها جفت قیچی‌شکل (cerci) در انتهای شکمشان است. این قیچی‌ها برای دفاع، شکار طعمه و حتی در مراسم جفت‌گیری استفاده می‌شوند. معمولاً قیچی نر‌ها خمیده و قیچی ماده‌ها صاف‌تر است.

بدن آنها کشیده و مسطح است و اغلب رنگ قهوه‌ای تیره یا مشکی دارد. بال‌های آنها هم منحصر‌به‌فرد است: بال‌های جلویی چرمی و بال‌های عقبی بادبزنی شکل هستند که زیر پوشش‌های کوتاه جمع می‌شوند. جالب است که با وجود داشتن بال، بسیاری از گونه‌ها به ندرت پرواز می‌کنند.

رفتاراً، گوش‌خیزَک‌ها شب‌زی هستند و در طول روز پنهان می‌شوند. آنها همه‌چیزخوارند و از حشرات کوچک، مواد آلی در حال پوسیدگی و گاهی شاخه‌های نرم گیاهان تغذیه می‌کنند. این رژیم غذایی مختلط باعث می‌شود که هم در کنترل آفات مفید باشند و هم گاهی به گیاهان گلخانه‌ای یا باغی آسیب بزنند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

چوبک بزرگ چان؛ یک شاخه زنده با طول ۵۰ سانتی‌متر که بزرگترین حشره روی زمین است و قدرت استتار حیرت‌انگیزی دارد

سوسک درخشان؛ سوسک اسراسرآمیز معروف به «حشره شبح» که روی بدنش دو لامپ درخشان دارد

تولیدمثل و چرخه زندگی

به گزارش راز بقا، یکی از شگفتی‌های گوش‌خیزَک‌ها مراقبت مادری آنهاست که در میان حشرات بسیار نادر است. ماده‌ها تخم‌های خود را در خاک یا برگ‌های ریخته شده می‌گذارند و آنها را به دقت تمیز و محافظت می‌کنند تا از قارچ و شکارچیان در امان بمانند. پس از باز شدن تخم‌ها، مادر همچنان برای چند هفته نوزادان خود را محافظت و تغذیه می‌کند.

چرخه زندگی گوش‌خیزَک‌ها از نوع تکامل ناقص است. نوزادان شبیه بزرگسالان هستند، اما بال‌ها و قیچی‌ها کامل نشده‌اند و بعد از چند بار پوست‌اندازی به بلوغ می‌رسند. این رفتار مراقبتی طولانی، جایگاه ویژه‌ای به گوش‌خیزَک‌ها در دنیای حشرات می‌دهد و دیدگاه رایج درباره حشرات به عنوان موجودات تنها را به چالش می‌کشد.

نقش اکولوژیکی و تعامل با انسان

به گزارش راز بقا، رابطه گوش‌خیزَک‌ها با انسان‌ها پیچیده است. در باغ‌ها، آنها به کنترل آفات طبیعی کمک می‌کنند و از شته‌ها، کنه‌ها و حشرات نرم‌تنه تغذیه می‌کنند. همزمان، می‌توانند به شاخه‌ها، میوه‌ها و گل‌های نرم آسیب بزنند، بنابراین برخی باغبانان آنها را آفت می‌دانند.

از نظر فرهنگی، گوش‌خیزَک همواره با افسانه‌ها و باور‌های قدیمی همراه بوده است. نام انگلیسی آن یعنی Earwig از این تصور قدیمی آمده که این حشرات وارد گوش انسان می‌شوند - یک باور کاملاً نادرست که شهرت ترسناک آنها را تقویت کرده است. در واقع، گوش‌خیزَک‌ها از انسان‌ها دوری می‌کنند و در شکاف‌های مرطوب و تاریک پناه می‌گیرند.

از نظر اکولوژیکی، آنها نقش مهمی در تجزیه مواد آلی و بازگرداندن مواد مغذی به خاک ایفا می‌کنند و به سلامت خاک و تعادل اکوسیستم کمک می‌کنند.

عجیب‌ترین ویژگی‌های گوش‌خیزَک

گوش‌خیزَک‌ها ظاهر عادی دارند، اما ویژگی‌های عجیب و شگفت‌انگیزی دارند. شاید عجیب‌ترین آنها توانایی جمع کردن بال‌ها به شکل اوریگامی باشد. بال‌های عقبی آنها چندین برابر بدنشان است، اما می‌توانند به دقت زیر بال‌های جلویی جمع شوند. دانشمندان این ویژگی را برای ایده‌پردازی در فناوری‌های جمع‌شدنی مطالعه می‌کنند. 

یکی دیگر از ویژگی‌های جالب، مراقبت مادری است که در میان حشرات نادر است. ماده‌ها تخم‌ها و نوزادان خود را تمیز می‌کنند و حتی غذای هضم‌شده برای آنها فراهم می‌کنند - رفتاری که بیشتر در پرندگان یا پستانداران دیده می‌شود.

قیچی‌های انتهایی، علاوه بر دفاع و شکار، در رفتار‌های جفت‌گیری و جابجایی تخم‌ها نیز استفاده می‌شوند.

برخی گونه‌ها قادرند هفته‌ها بدون غذا زنده بمانند و در مواقع کمبود منابع، حتی یکدیگر را می‌خورند. در مناطق سرد، آنها با کندن خاک وارد حالت خواب زمستانی می‌شوند؛ و البته، افسانه ورود به گوش انسان همچنان ادامه دارد، با این حال، آنها به طور طبیعی از انسان‌ها دوری می‌کنند و هیچ تمایلی به سکونت در گوش ندارند.