زنگوله‌بال؛ پرنده مهاجر همه‌چیز خوار که در دشت‌ها و تالاب‌های ایران زندگی می‌کند و هنگام خطر به جای پرواز کردن می‌دود!

راز بقا: پرنده زنگوله‌بال (Tetrax tetrax) یا همان Little Bustard از خانواده هوبره‌ها (Otididae) است و تنها گونه موجود در جنس Tetrax به شمار می‌رود. این پرنده در گذشته در مناطق وسیعی از اوراسیا پراکندگی داشت، اما امروزه جمعیت آن به دلیل تغییرات زیست‌محیطی و فشار‌های انسانی کاهش یافته است. زنگوله‌بال یکی از پرندگان شاخص دشت‌ها و استپ‌های ایران به شمار می‌رود و حضورش نشان‌دهنده سلامت اکوسیستم‌های باز و پهناور است.

ویژگی‌های ظاهری

به گزارش راز بقا، زنگوله‌بال پرنده‌ای با جثه متوسط است. طول بدن آن بین ۴۲ تا ۴۵ سانتی‌متر و طول بال‌ها بین ۹۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر است. در پرندگان نر، به‌ویژه در فصل زادآوری، گردن به رنگ سیاه با دو طوق سفید در اطراف دیده می‌شود. این ویژگی باعث می‌شود که پرنده نر به راحتی در میان دشت‌ها قابل شناسایی باشد. پرنده ماده برخلاف نر، رنگی مات‌تر و کم‌تفاوت دارد که سبب می‌شود در زیستگاه طبیعی خود کمتر جلب توجه کند. بال‌های زنگوله‌بال پهن و بلند هستند و هنگام پرواز نمایی باشکوه به پرنده می‌دهند. این بال‌ها به او کمک می‌کنند تا در دشت‌های باز و پهناور به راحتی حرکت کرده و شکارچیان را شناسایی کند.

رفتار و زندگی اجتماعی

زنگوله‌بال پرنده‌ای نسبتاً منزوی است، اما در فصل‌های خاص، مانند زمستان، به صورت گروه‌های کوچک دیده می‌شود. این پرنده علاقه زیادی به دشت‌های باز و زمین‌های کشاورزی دارد و اغلب روی زمین راه می‌رود تا غذا پیدا کند. پرنده نر در فصل جفت‌گیری با نمایش‌های رقص مانند، سعی می‌کند جلب توجه ماده‌ها را کند. این رقص شامل حرکات سر و گردن، پرواز کوتاه و باز کردن بال‌ها به شکل نمایشی است.

به گزارش راز بقا پرنده زنگوله‌بال برای فرار از خطرات، ترجیح می‌دهد ابتدا روی زمین بدود و در صورت لزوم با پرواز کوتاه از تهدید دور شود. این رفتار به او امکان می‌دهد در محیط‌های باز و بدون پوشش گیاهی مناسب، شانس بیشتری برای بقا داشته باشد.

تغذیه

زنگوله‌بال پرنده‌ای همه‌چیزخوار است و رژیم غذایی‌اش شامل دانه‌ها، گیاهان کوچک، حشرات و نرم‌تنان می‌شود. در زمستان، وقتی منابع غذایی کم هستند، بیشتر به دانه‌های گیاهان استپی و کشاورزی متکی است. این پرنده نقش مهمی در کنترل جمعیت حشرات و حفظ تعادل طبیعی اکوسیستم‌های دشت ایفا می‌کند.

به علاوه، تغذیه از دانه‌های مختلف موجب پراکندگی گیاهان و کمک به تنوع زیستی مناطق می‌شود، بنابراین وجود زنگوله‌بال در اکوسیستم‌های دشت نه تنها زیباست بلکه اهمیت عملی و اکولوژیکی نیز دارد.

زیستگاه و حضور در ایران

زنگوله‌بال در ایران به‌عنوان پرنده مهاجر زمستان‌گذر حضور دارد. به گزارش راز بقا مناطق اصلی زمستان‌گذرانی این پرنده شامل دشت مغان در شمال‌غرب، ترکمن‌صحرا در شمال‌شرق و دشت سرخس در جنوب‌شرق کشور است. همچنین در برخی تالاب‌ها و دشت‌های کم‌ارتفاع، مانند تالاب زریوار در کردستان، نمونه‌هایی از این پرنده مشاهده شده است.

این پرنده بیشتر به دشت‌های باز، زمین‌های کشاورزی و مراتع استپی علاقه دارد. به دلیل ماهیت باز زیستگاه، حفظ این مناطق از تخریب و تبدیل به زمین‌های شهری یا صنعتی اهمیت ویژه‌ای برای بقای زنگوله‌بال دارد.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

مرغ حق پالاوان؛ جغد فیلیپینی با چشمان نارنجی پررنگ که آوازی خشن و شبیه صدای کوبیدن طبل دارد

طاووسک؛ پرنده‌ای با پر‌های بنفش، منقار قرمز و پا‌های بلند که بعد از خشک شدن تالاب‌ها در ایران نایاب شد

آب‌ملخ؛ پرنده اسطوره‌ای مردم خراسان که آب چشمه جادویی می‌نوشید و بزرگترین شکارچی ملخ‌ها بود

تهدیدات و وضعیت حفاظتی

زنگوله‌بال در فهرست پرندگان در خطر کم (Near Threatened) قرار دارد. در ایران، جمعیت این گونه نسبت به گذشته کاهش یافته و در برخی مناطق نادر است. از مهم‌ترین تهدیدات می‌توان به تخریب زیستگاه، شکار غیرمجاز، تغییرات اقلیمی و توسعه کشاورزی فشرده اشاره کرد.

شکار غیرمجاز، به ویژه در فصل زمستان، جمعیت زنگوله‌بال را تهدید می‌کند. همچنین استفاده از آفت‌کش‌ها و سموم شیمیایی در زمین‌های کشاورزی، غذای طبیعی پرنده را کاهش داده و تهدیدی جدی برای بقای او ایجاد می‌کند.

نقش اکولوژیکی

زنگوله‌بال به‌عنوان یک گونه شاخص، وضعیت سلامت دشت‌ها و اکوسیستم‌های باز را نشان می‌دهد. حضور این پرنده در یک منطقه، نشانه‌ای از سلامت محیط زیست، دسترسی به منابع غذایی مناسب و کنترل جمعیت حشرات است. فعالیت‌های تغذیه‌ای زنگوله‌بال کمک می‌کند تا چرخه غذایی دشت‌ها و مراتع به شکل طبیعی حفظ شود.

همچنین این پرنده با پراکندگی بذر‌ها و تعامل با گیاهان استپی، به تنوع زیستی مناطق کمک می‌کند؛ بنابراین حفاظت از زنگوله‌بال نه تنها برای خود پرنده، بلکه برای کل اکوسیستم اهمیت دارد.

زنگوله‌بال پرنده‌ای زیبا، منحصر‌به‌فرد و شاخص دشت‌های ایران است. به گزارش راز بقا حضور این گونه در شمال و شمال‌شرق ایران نشان‌دهنده اهمیت حفظ زیستگاه‌های استپی و باز کشور است. حفاظت از این پرنده نیازمند جلوگیری از تخریب زیستگاه، کاهش شکار غیرمجاز و مدیریت بهینه زمین‌های کشاورزی است. با این اقدامات، می‌توان امید داشت که جمعیت زنگوله‌بال در ایران حفظ شده و نسل‌های آینده نیز بتوانند زیبایی و نقش اکولوژیکی این پرنده را تجربه کنند.