درخت عرعر؛ گیاه معروف به «درخت بهشت» که رفتاری جهنمی دارد و حتی در آسفالت و هوای سمی نیز رشد می‌کند

راز بقا: درخت عرعر یا درخت بهشت، که با نام‌های آیلان، آروج یا آبرُس نیز شناخته می‌شود یکی از متناقض‌ترین گونه‌های طبیعت است. زادگاهش چین و تایوان است و در فرهنگ چینی نمادی از جاودانگی و مقاومت محسوب می‌شد.

به گزارش راز بقا، در دو قرن اخیر، این درخت به یکی از تهاجمی‌ترین گونه‌های گیاهی جهان تبدیل شده که با سرعتی حیرت‌انگیز در شهرها، مزارع و جنگل‌ها گسترش یافته است. درختی که زمانی تحسین می‌شد، اکنون هم ستایش می‌شود و هم منفور است؛ موجودی سرسخت که در جا‌هایی زنده می‌ماند که هیچ گیاه دیگری توان دوام ندارد. 

بازمانده‌ای سرسخت با رویی دردسرساز

به گزارش راز بقا، درخت عرعر یا درخت بهشت درختی برگ‌ریز و سریع‌الرشد است که می‌تواند تا ۲۵ متر ارتفاع بگیرد. پوست صاف و خاکستری دارد و برگ‌های مرکب بزرگش به آن ظاهری استوایی می‌دهند. رشد آن شگفت‌انگیز استت؛ در سال‌های نخست، ممکن است بیش از یک متر در سال رشد کند و معمولاً مناطق متروکه یا آسیب‌دیده را اشغال می‌کند؛ از کناره‌ی جاده‌ها گرفته تا گوشه‌های تاریک شهرها.

راز موفقیت این درخت در تاب‌آوری بی‌نظیرش نهفته است. درخت عرعر می‌تواند در برابر آلودگی هوا، خشکی، خاک فقیر و حتی فلزات سنگین مقاومت کند. ریشه‌هایش به‌شدت گسترده‌اند و گاهی می‌توانند از میان آسفالت یا فونداسیون ساختمان عبور کنند.

در قرن هجدهم و نوزدهم، همین ویژگی‌ها باعث شد درخت بهشت در اروپا و آمریکا برای زیباسازی شهری کاشته شود. اما این مقاومت قوی، روی تاریکی هم داشت: این درخت مواد شیمیایی خاصی به نام آلیل‌پاتیک ترشح می‌کند که رشد دیگر گیاهان را مهار می‌کند و در نتیجه اکوسیستم‌های طبیعی را نابود می‌سازد. 

امروزه در بسیاری از کشورها، از جمله آمریکا، کانادا و استرالیا، این گونه به عنوان گیاه مهاجم خطرناک شناخته می‌شود.

از نماد مقدس تا مجرم شهری

به گزارش راز بقا، در زیستگاه بومی‌اش، درخت عرع روزگاری نماد استقامت و جاودانگی بود. جالب آن‌که در زبان چینی به آن «چوچون» می‌گویند که به معنی «درخت بدبو» است، اما واژه‌ی لاتینی‌اش «آیلانتوس» به معنی «درخت بهشت» است ترکیبی از بوی ناخوشایند و معنای والا.

در قرن هجدهم، این درخت به اروپا و سپس به آمریکای شمالی برده شد و به خاطر توانایی رشد در خاک‌های فقیر و شرایط سخت مورد استقبال قرار گرفت. در شهر‌های آلوده‌ی صنعتی، شهرداری‌ها از رشد سریعش لذت می‌بردند. اما خیلی زود چهره‌ی واقعی‌اش آشکار شد: برگ‌ها و گل‌هایش بویی تند و زننده دارند، و ریشه‌های مکنده‌اش در همه‌جا جوانه می‌زنند و بوته‌هایی انبوه تشکیل می‌دهند که گیاهان بومی را خفه می‌کنند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

درخت شیرین و فرهاد؛ چناری ۶۰۰ ساله در کرمانشاه که نماد عشق است و ارتفاع آن به ۳۷ متر و قطرش به ۸.۴۶ متر می‌رسد

چنارعباسعلی؛ درختی کهنسال در تهران قدیم که به دستور ناصرالدین‌شاه پناهگاهی مقدس برای زنان دربار شد

در قرن بیستم، درخت بهشت از «شگفتی باغبانی» به دشمن اکولوژیک تبدیل شد و به‌رغم تلاش‌ها برای ریشه‌کن کردنش، در سراسر جهان گسترش یافت. این درخت چنان مشهور شد که حتی در ادبیات نیز جای گرفت: در رمان معروف «درختی در بروکلین می‌روید» (A Tree Grows in Brooklyn) اثر بتی اسمیت (۱۹۴۳)، نمادی از پایداری در برابر سختی‌هاست.

درختی منفور و در عین حال تحسین‌برانگیز

به گزارش راز بقا، درخت عرعر با وجود شهرت بدش، ویژگی‌های مثبتی هم دارد. رشد سریع آن موجب ایجاد سایه، تثبیت خاک و احیای زمین‌های فرسوده می‌شود. در طب سنتی چین، پوست و ریشه‌هایش برای درمان بیماری‌هایی مانند اسهال و آسم استفاده می‌شود. چوب آن، هرچند نرم است، اما سبک و خوش‌تراش بوده و در ساخت وسایل چوبی ساده، کبریت و جعبه‌های بسته‌بندی به کار می‌رود.

در سال‌های اخیر، پژوهشگران به استفاده از درخت عرعر در پاک‌سازی خاک‌های آلوده علاقه‌مند شده‌اند، زیرا این درخت می‌تواند مواد سمی را از خاک جذب کند. همچنین ترکیبات طبیعی موجود در آن خاصیت حشره‌کشی طبیعی دارند. 

با این حال، مزایایش در برابر آسیب گسترده‌اش به محیط زیست رنگ می‌بازد. برای کنترل رشد آن، معمولاً باید درخت را قطع و همزمان ریشه‌هایش را سم‌پاشی کرد، زیرا اگر حتی تکه‌ای از ریشه باقی بماند، درخت دوباره می‌روید.

با وجود همه‌ی این تلاش‌ها، درخت عرعر هنوز یکی از مهاجم‌ترین و سرسخت‌ترین گونه‌های گیاهی جهان باقی مانده است؛ ترکیبی از زیبایی، پایداری و ویرانگری. 

عجیب‌ترین ویژگی‌های درخت عرعر

به گزارش راز بقا، درخت عرعر یا درخت بهشت، با وجود نام شاعرانه‌اش، بیشتر رفتاری جهنمی دارد تا آسمانی! یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های آن بوی تند و زننده‌ی برگ‌ها و گل‌هاست که شبیه بادام فاسد یا پنیر گندیده توصیف شده است. این بو، حیوانات را دور می‌کند و حتی انسان‌ها را هم می‌رماند. 

ویژگی عجیب دیگر، جنگ شیمیایی آن است: درخت ماده‌ای سمی به نام آیلانتون (Ailanthone) در خاک آزاد می‌کند که جوانه‌زدن گیاهان دیگر را متوقف می‌کند. به این ترتیب، بدون هیچ رقابتی، منطقه را به‌طور کامل تسخیر می‌کند.

ریشه‌هایش نیز خارق‌العاده‌اند و می‌توانند تا ۱۵ متر از تنه فاصله بگیرند و در هر نقطه‌ای که برسند، جوانه‌های جدیدی تولید کنند. در مناطق شهری، این ریشه‌ها پیاده‌رو‌ها را می‌شکنند و لوله‌های آب و فاضلاب را تخریب می‌کنند.

شاید عجیب‌تر از همه، توانایی باززایی بی‌پایانش باشد: وقتی قطع یا سم‌پاشی می‌شود، صد‌ها جوانه‌ی تازه از ریشه‌ها می‌روید. به همین دلیل، کارشناسان آن را یکی از جاودانه‌ترین گونه‌های گیاهی زمین می‌دانند درختی که حتی در خاک آلوده و هوا‌ی سمی نیز زنده می‌ماند.