ارکیده زیرزمینی؛ گل کمیاب معروف به «فسیل زنده» که نیازی به نور خورشید ندارد و زیرزمین شکوفه می‌دهد

راز بقا: در عمق شن‌های خشک و سوزان استرالیای غربی، یکی از مرموزترین گیاهان جهان زندگی می‌کند؛ ارکیده زیرزمینی غربی (western underground orchid). برخلاف گل‌های معمولی که با نور خورشید رشد می‌کند، این ارکیده‌ی نادر تمام چرخه‌ی زندگی خود را زیر زمین می‌گذراند. 

به گزارش راز بقا، حیاتش به شکلی شگفت‌انگیز بر پایه‌ی رابطه‌ای همزیستانه با قارچ‌ها و گیاهان دیگر بنا شده است. با کمتر از پنجاه نمونه‌ی شناخته‌شده در طبیعت، این گیاه یکی از کمیاب‌ترین و در معرض خطرترین گونه‌های گیاهی جهان است که به دانشمندان اجازه می‌دهد نگاهی بی‌سابقه به توانایی‌های سازگاری طبیعت در سخت‌ترین شرایط بیندازند. 

زندگی در زیر زمین

به گزارش راز بقا، ارکیده زیرزمینی غربی، گیاهی کاملاً زیرزمینی است؛ یعنی هیچ‌گاه از سطح خاک بیرون نمی‌آید. این گیاه تنها در چند نقطه‌ی محدود از منطقه‌ی «ویت‌بلت» استرالیای غربی یافت می‌شود و در میان برگ‌های پوسیده‌ی درختچه‌ای به نام Melaleuca uncinata رشد می‌کند. 

از آنجا که این گیاه فاقد کلروفیل است و نمی‌تواند فتوسنتز انجام دهد، تمام مواد غذایی خود را از طریق شبکه‌ای از قارچ‌ها (به‌ویژه از جنس Thanatephorus) دریافت می‌کند. این قارچ‌ها گیاه را به ریشه‌های درختچه میزبان متصل می‌کنند و به این ترتیب نوعی رابطه‌ی سه‌جانبه‌ی زیستی میان ارکیده، قارچ و گیاه میزبان شکل می‌گیرد. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

شیر مُرغ یا علف تگرگی؛ گل معروف به «ستاره بیت‌لحم» که نماد تسکین و درمان غم است و در استان مازندران می‌روید

ارکیده نوزاد قنداقی؛ نادرترین ارکیده دنیا با رایحه خاکی و شیرین که شبیه نوزاد پیچیده در قنداق است

این تعادل ظریف باعث می‌شود ارکیده بتواند در خاک‌های فقیر و خشک زنده بماند، اما در عین حال آن را بسیار آسیب‌پذیر می‌سازد. هرگونه تغییر در پوشش گیاهی میزبان یا نابودی قارچ‌های همزیست می‌تواند به انقراض کامل این گونه منجر شود.

گلی که هرگز خورشید را نمی‌بیند

به گزارش راز بقا، ارکیده زیرزمینی غربی تماماً زیر زمین شکوفه می‌دهد؛ پدیده‌ای که در دنیای گیاهان تقریباً بی‌نظیر است. گل‌های آن به رنگ‌های سفید مایل به صورتی تا قرمز تیره هستند و به‌صورت متراکم درون ساختاری کروی شبیه به کلم کوچک قرار گرفته‌اند. 

با وجود اینکه چند سانتی‌متر زیر سطح خاک قرار دارند، گل‌ها بوی ضعیف و خاکی خاصی از خود منتشر می‌کنند تا حشرات کوچک زیرزمینی مانند پشه‌ها و موریانه‌ها را جذب کنند؛ حشراتی که وظیفه‌ی گرده‌افشانی این گیاه را بر عهده دارند.

فرآیند تولیدمثل این گیاه نیز همچون رشدش پنهان است. پس از گرده‌افشانی، میوه‌هایی گوشتی و کوچک تولید می‌کند که حاوی دانه‌های بسیار ریز هستند. چون میوه‌ها نیز در زیر زمین می‌مانند، چگونگی پراکندگی بذر‌ها هنوز به‌درستی شناخته نشده است. برخی پژوهشگران گمان می‌برند که حشرات حفار یا پستانداران کوچک زیرزمینی در پخش دانه‌ها نقش دارند.

معمایی تکاملی و نمادی برای حفاظت از طبیعت

به گزارش راز بقاف این گونه‌ی شگفت‌انگیز در سال ۱۹۲۸ نزدیک شهر «کوریجین» در استرالیای غربی کشف شد و از همان ابتدا دانشمندان را متحیر کرد: چگونه ممکن است گیاهی تمام زندگی‌اش را زیر خاک بگذراند؟ پاسخ در تکامل تدریجی و سازگاری افراطی نهفته است. 

در طی میلیون‌ها سال، این ارکیده در محیطی فاقد نور و با شرایط خشن تکامل یافته و با ایجاد ارتباط عمیق با قارچ‌ها، انرژی خود را به‌طور غیرمستقیم از گیاهان دیگر می‌گیرد.

امروزه کمتر از شش جمعیت شناخته‌شده از آن باقی مانده است که در مناطق حفاظت‌شده‌ی محدود رشد می‌کنند. حفاظت از این گونه بسیار دشوار است، زیرا نمی‌توان آن را در محیط مصنوعی پرورش داد. بقای آن کاملاً وابسته به تداوم اکوسیستم طبیعی‌اش، به‌ویژه درختچه‌های Melaleuca و قارچ‌های همزیست است.

این گونه اکنون در فهرست به‌شدت در معرض خطر انقراض در سطح ملی و بین‌المللی قرار دارد، و یافتن هر نمونه‌ی جدید از آن، یک موفقیت بزرگ در علم گیاه‌شناسی به‌شمار می‌رود.

عجیب‌ترین ویژگی‌های ارکیده زیرزمینی غربی

به گزارش راز بقا، ارکیده زیرزمینی غربی به قدری عجیب است که بسیاری از گیاه‌شناسان آن را «گلی از جهانی دیگر» می‌نامند. یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های آن این است که هیچ‌گاه فتوسنتز نمی‌کند؛ فرآیندی که اساس حیات بیشتر گیاهان است. در عوض، تمام مواد غذایی خود را به‌طور غیرمستقیم از گیاهان دیگر و از طریق قارچ‌ها دریافت می‌کند. 

شگفتی دیگر اینکه گل‌هایش کاملاً زیر زمین شکوفه می‌دهند و هیچ‌گاه نور خورشید را نمی‌بینند. 

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این گیاه بوی تند و خاکی خاصی تولید می‌کند تا حشرات زیرزمینی را برای گرده‌افشانی جذب کند. همچنین نحوه‌ی جوانه‌زدن و رشد گیاهان جدید هنوز یک معماست، چون بذر‌های فراوانی تولید می‌کند، اما کمتر جوانه می‌زنند. 

داستان کشف آن نیز جالب است: در سال ۱۹۲۸، یک کشاورز هنگام شخم‌زدن زمینش به‌طور اتفاقی با این گیاه روبه‌رو شد؛ گلی که چنان عجیب بود که گیاه‌شناسان ابتدا باور نداشتند یک ارکیده واقعی باشد. امروز، یافتن ارکیده زیرزمینی غربی شبیه پیدا کردن فسیلی زنده است؛ یادآوری اینکه طبیعت هنوز اسرار بزرگی را درست زیر پای ما پنهان کرده است.