فک‌کلاه‌بردار؛ فک ۴۰۰ کیلویی با یک بادکنک قرمز روی بینی که مقوی‌ترین شیر دنیا را دارد و فقط ۳ روز به توله‌ها شیر می‌دهد

راز بقا: فک‌کلاه‌دار یا فک بادکنکی (Hooded Seal) یکی از خاص‌ترین و چشمگیرترین پستانداران دریایی در آب‌های سرد اقیانوس اطلس شمالی و اقیانوس منجمد شمالی است. این فک میان‌جثه به دلیل وجود کیسه‌ی بادشونده‌ای بر روی بینی نر‌ها شناخته می‌شود؛ ویژگی زیستی منحصربه‌فردی که برای نمایش، ارتباط و سلطه‌جویی در فصل جفت‌گیری به کار می‌رود. 

به گزارش راز بقا، فک‌های کلاه‌بردار شناگرانی قدرتمند و غواصانی عمیق هستند که با محیط‌های سخت قطبی به‌خوبی سازگار شده‌اند. رفتار مرموز، دوره‌ی شیردهی کوتاه و سازگاری‌های فیزیولوژیکی عجیب آنها را به یکی از شگفت‌انگیزترین پستانداران آبزی جهان تبدیل کرده است. 

زیستگاه، پراکندگی و ویژگی‌های ظاهری

به گزارش راز بقا، فک‌های کلاه‌بر‌دار عمدتاً در آب‌های سرد اطلس شمالی و قطب شمال زندگی می‌کنند و از نیوفاندلند و گرینلند تا دریای بارنتس پراکنده‌اند. آنها بیشتر عمر خود را روی یخ‌های شناور سپری می‌کنند و از آن به عنوان سکوی استراحت، پوست‌اندازی و زادآوری بهره می‌گیرند. 

برخلاف بسیاری از فک‌ها که به‌صورت گروهی زندگی می‌کنند، این گونه رفتاری انفرادی و قلمروطلبانه دارد، به‌ویژه نر‌ها در فصل جفت‌گیری. 

نر‌های بالغ از ماده‌ها بزرگ‌ترند و طول بدنشان به ۲.۶ متر و وزنشان به ۴۰۰ کیلوگرم می‌رسد. ماده‌ها کوچک‌ترند، حدود دو متر طول و ۲۵۰ کیلوگرم وزن دارند. نام این گونه از «کلاه» روی سر نر گرفته شده است؛ غشایی بادشونده بر بالای سر که به یکی از سوراخ‌های بینی متصل است. هنگامی که این کیسه پر از هوا می‌شود، مانند بادکنکی بزرگ روی سر نمایان می‌گردد. رنگ بدن فک‌کلاهبر‌دار از خاکستری نقره‌ای تا آبی تیره متغیر است و معمولاً لکه‌های تیره‌ای روی پشت و پهلوهایش دارد.

رفتار، تغذیه و چرخه‌ی زندگی

به گزارش راز بقا، فک‌کلاه‌بردار از غواصان شگفت‌انگیز جهان جانوران است. آنها می‌توانند تا ۱۰۰۰ متر عمق شیرجه بزنند و نزدیک به ۵۰ دقیقه زیر آب بمانند. غذای اصلی‌شان شامل ماهی‌هایی، چون کاد، شاه‌ماهی و ردفیش و همچنین ماهی مرکب و سخت‌پوستان است. دندان‌های تیز و فَک‌های نیرومندشان به آنها کمک می‌کند تا در آب‌های تاریک و سرد قطبی، شکار‌های سریع را به دام اندازند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

فُک خز پوش؛ فُک معروف ۱۶۰ کیلویی که حرمسرا دارد و با لاشه پنگوئن رابطه جنسی برقرار می‌کند

فُک خزری؛ فُکی با درازترین سبیل دنیا ساکن آشوراده که هلندی‌ها برای نجاتش آمده‌اند

یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های این فک‌ها دوره‌ی شیردهی فوق‌العاده کوتاه آنهاست. ماده‌ها تنها ۳ تا ۵ روز به توله‌های خود شیر می‌دهند؛ کوتاه‌ترین زمان در میان تمام پستانداران. در همین چند روز، توله‌ها روزانه تا ۷ کیلوگرم وزن می‌گیرند، زیرا شیر مادر بیش از ۶۰ درصد چربی دارد. پس از این مدت، مادر ناگهان توله را ترک می‌کند و او باید به‌تنهایی روی یخ‌ها زنده بماند. 

فصل جفت‌گیری بین ماه‌های مارس و آوریل است. در این زمان، نر‌ها از کیسه‌ی بادشونده‌ی بینی خود برای جلب ماده‌ها و ترساندن رقبا استفاده می‌کنند. صدا‌هایی که از طریق این کیسه تولید می‌شود، در مسافت‌های طولانی روی یخ و در آب شنیده می‌شوند و به‌نوعی پیام قلمرو و جفت‌گیری هستند.

سازگاری‌ها و وضعیت حفاظتی

به گزارش راز بقا، فک‌کلاه‌بردار به‌طور شگفت‌انگیزی با زندگی در محیط‌های سخت قطبی سازگار شده است. لایه‌ی ضخیم چربی زیر پوست آن را از سرمای شدید حفظ می‌کند و در عین حال منبع انرژی است. قابلیت کاهش ضربان قلب در هنگام شیرجه به آن امکان می‌دهد مدت طولانی در عمق بماند. همچنین چشمان بزرگش کمک می‌کنند تا در تاریکی اعماق، جهت‌یابی و شکار کند. 

با وجود این سازگاری‌ها، فک‌کلاه‌بردار با تهدید‌های جدی روبه‌روست. تغییرات اقلیمی و ذوب یخ‌های دریایی زیستگاه زادآوری و استراحت آن را کاهش داده‌اند. همچنین گیر افتادن در تور‌های ماهیگیری و شکار محدود در برخی مناطق تهدیدی دیگر به‌شمار می‌رود.

اتحادیه‌ی جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) این گونه را در فهرست آسیب‌پذیر (Vulnerable) قرار داده و جمعیت‌های بخش شمال‌شرقی اقیانوس اطلس کاهش نگران‌کننده‌ای دارند. تلاش‌ها برای حفاظت شامل پایش جمعیت، حفاظت از یخ‌های زادآوری و مطالعه‌ی اثرات گرمایش زمین است.

فک‌کلاه‌بردار اکنون نمادی از شکنندگی اکوسیستم‌های قطبی به شمار می‌رود؛ جانوری که قدرت، زیبایی و طراحی شگفت‌انگیز طبیعت را در خود جمع کرده است.

عجیب‌ترین ویژگی‌های فک‌کلاه‌بردار

به گزارش راز بقا، شاید عجیب‌ترین ویژگی فک‌کلاه‌دار، کیسه‌ی بادشونده‌ی بینی آن باشد؛ اندامی چندمنظوره که برای ارتباط دیداری و شنیداری استفاده می‌شود. این کیسه که بالای سوراخ چپ بینی قرار دارد، می‌تواند مانند بادکنکی قرمز و بزرگ باد شود. 

نر‌ها از آن برای جلب توجه ماده‌ها و ترساندن رقبا استفاده می‌کنند. حتی جالب‌تر اینکه هنگام تهدید، نر‌ها می‌توانند غشایی داخلی را از سوراخ بینی بیرون آورده و باد کنند که شبیه حباب آدامسی قرمز رنگ است؛ نمایشی منحصر‌به‌فرد در دنیای جانوران. 

ویژگی عجیب دیگر، رشد فوق‌العاده سریع توله‌هاست. هیچ پستاندار دیگری چنین دوره‌ی شیردهی کوتاهی ندارد. در عرض تنها چهار روز، توله وزن خود را دو برابر می‌کند و لایه‌ای ضخیم از چربی به دست می‌آورد. پس از آن، مادر او را ترک می‌کند و توله باید به‌تنهایی در سرمای یخ‌بندان زنده بماند. 

فک‌های کلاه‌بردار همچنین غواصانی رکوردشکن هستند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که می‌توانند تا بیش از ۱۰۰۰ متر پایین بروند و نزدیک به یک ساعت زیر آب بمانند. عضلاتشان سرشار از میوگلوبین است که اکسیژن زیادی ذخیره می‌کند.

رفتار اجتماعی آنها نیز خاص است: برخلاف بیشتر فک‌ها، این گونه‌ها زندگی انفرادی را ترجیح می‌دهند و با باد کردن کیسه‌ی بینی، قلمرو خود را به‌صورت دیداری و صوتی اعلام می‌کنند.