شاهین بربری؛ شکارچی بیابان‌های ایران و خاورمیانه که با سرعت باورنکردنی ۲۰۰ کیلومتر به کبوتر، قمری و خرگوش‌ها حمله می‌کند!

راز بقا: شاهین بربری با نام علمی (Falco pelegrinoides) که به نام‌های شاهین کوهی، شاهین کوهسار، شاهین شور، شاهین جِبِل یا جبلی نیز نامیده می‌شود. یکی از شگفت‌انگیزترین پرندگان شکاری جهان است.

به گزارش راز بقا، این پرنده نزدیک‌ترین خویشاوند شاهین بحری (peregrine falcon) محسوب می‌شود، اما به‌طور خاص برای زندگی در شرایط سخت بیابانی سازگار شده است. سرعت خیره‌کننده، هوش بالا و مهارت استثنایی در شکار باعث شده او را «شاهین بیابان» بنامند؛ پرنده‌ای که بر فراز کوه‌ها و بیابان‌های شمال آفریقا، خاورمیانه و ایران پرواز می‌کند.

ویژگی‌های ظاهری و شناسایی

در نگاه اول، شاهین بربری شباهت زیادی به شاهین بحری دارد، اما با دقت بیشتر تفاوت‌هایی مشخص می‌شود. این پرنده کمی کوچک‌تر و باریک‌تر است؛ طول بدنش حدود ۳۳ تا ۳۹ سانتی‌متر و فاصله دو بالش بین ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر است. پر‌های پشت و بال‌هایش خاکستری مایل به آبی و سطح شکمی‌اش روشن‌تر است. به گزارش راز بقا لکه‌ی تیره‌ای شبیه به سبیل در دو سوی گونه‌اش دیده می‌شود که چهره‌ای خشن و جذاب به او می‌دهد.

از دیگر ویژگی‌های متمایز آن، پوست اطراف چشم است که به رنگ آبی مایل به خاکستری است، نه زرد مانند شاهین بحری. همین تفاوت ظریف، چشمان شاهین بربری را خاص‌تر و آرام‌تر نشان می‌دهد.

زیستگاه و پراکندگی

شاهین بربری در مناطق خشک، صخره‌ای و کوهستانی زندگی می‌کند و معمولاً در نزدیکی بیابان‌ها یا سواحل صخره‌ای دیده می‌شود. این پرنده در شمال آفریقا، جزایر قناری، خاورمیانه و تا شرق ایران و پاکستان پراکنده است. در ایران، حضور آن در سواحل مکران، کرمان و سیستان و بلوچستان گزارش شده است.

به گزارش راز بقا برخلاف بسیاری از گونه‌های شاهین که مهاجرت‌های طولانی دارند، شاهین بربری معمولاً ساکن دائمی منطقه خود است، اما جوجه‌ها گاهی پیش از انتخاب قلمرو جدید، مسافت زیادی را طی می‌کنند.

رفتار و شیوه شکار

شاهین بربری استاد بی‌رقیب پرواز است. سرعت پرواز شیرجه‌ای او گاه به بیش از ۲۰۰ کیلومتر در ساعت می‌رسد. غذای اصلی‌اش پرندگان کوچک مانند قمری، کبوتر و چکاوک است و اغلب آنها را در هوا شکار می‌کند.

روش شکار او «شیرجه» یا استوپ (Stoop) نام دارد؛ یعنی از ارتفاع بالا با بال‌های جمع‌شده به سمت شکار سقوط می‌کند و با ضربه‌ی دقیق پنجه، طعمه را از پا درمی‌آورد.

به گزارش راز بقا توانایی منحصر‌به‌فرد شاهین بربری در سازگاری با بیابان و اقلیم خشک است. زمانی که پرندگان کمتر در دسترس‌اند، از حشرات یا پستانداران کوچک نیز تغذیه می‌کند و بیشتر در ساعات خنک‌تر روز، یعنی صبح زود و غروب، به شکار می‌پردازد.

تولیدمثل و لانه‌سازی

شاهین بربری معمولاً تک‌همسر است و جفت خود را تا پایان عمر حفظ می‌کند. لانه‌اش را روی لبه صخره‌ها، لانه‌های قدیمی زاغ یا ساختمان‌های بلند می‌سازد و معمولاً مواد زیادی برای ساخت آن به کار نمی‌برد؛ فقط گودی کوچکی ایجاد می‌کند تا ماده در آن ۲ تا ۴ تخم بگذارد.

فصل زادآوری از اواخر زمستان تا اوایل بهار است. نر و ماده به‌نوبت روی تخم‌ها می‌خوابند و پس از حدود ۳۰ روز جوجه‌ها سر از تخم درمی‌آورند. پس از ۴۰ تا ۴۵ روز بال می‌گشایند، اما تا چند هفته دیگر برای یادگیری شکار به والدین وابسته می‌مانند.

رابطه شاهین بربری با انسان

در ایران و سراسر خاورمیانه، شاهین‌ها همواره نماد قدرت، نجابت و شجاعت بوده‌اند و در فرهنگ کهن ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارند. هرچند در سنت‌های شاهین‌داری، گونه‌هایی مانند شاهین بحری یا شاهین شکاری (ساکر) بیشتر مورد استفاده‌اند، اما شاهین بربری نیز به دلیل هوش بالا و خلق آرام مورد توجه قرار گرفته است.

اندازه کوچک‌تر و رفتار مطیع‌تر او باعث می‌شود آموزش‌پذیری بالایی داشته باشد و در اقلیم‌های گرم و خشک عملکردی عالی از خود نشان دهد.

وضعیت حفاظتی

بر اساس فهرست سرخ IUCN، شاهین بربری در حال حاضر در رده‌ی کم‌خطر (Least Concern) قرار دارد؛ به این معنا که در سطح جهانی تهدید جدی ندارد. با این حال در برخی مناطق، جمعیت‌های محلی آن به دلیل تخریب زیستگاه، شکار غیرقانونی و تداخل ژنتیکی با شاهین‌های پرورشی رو به کاهش است.

به گزارش راز بقا در ایران نیز، قاچاق و زنده‌گیری شاهین‌ها برای مقاصد تجاری از تهدیدات جدی محسوب می‌شود. سازمان‌های محیط‌زیستی بر حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و جلوگیری از صید غیرمجاز این پرندگان تأکید دارند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

شاهین بلوچی؛ پرنده شکاری جنوب شرق ایران با سرعتی برق‌آسا و دیدی ۸ برابر انسان که طعمه را پیش از پلک زدن شکارمی‌کند

شاهینک سیاه‌ران؛ کوچک‌ترین شاهین دنیا که اندازه یک گنجشک معمولی است

شاهین بحری؛ سریعترین جانور جهان با سرعت ۳۸۹ کیلومتر که بینایی‌اش ۸ برابر انسان است

رده‌بندی علمی شاهین بربری

فرمانرو: جانوران (Animalia)

شاخه: طناب‌داران (Chordata)

رده: پرندگان (Aves)

راسته: شاهین‌سانان (Falconiformes)

خانواده: شاهینیان (Falconidae)

سرده: Falco

گونه: Falco pelegrinoides

۵ نکته جالب درباره شاهین بربری

برخی پرنده‌شناسان در گذشته آن را زیرگونه‌ای از شاهین بحری می‌دانستند، اما امروزه بیشتر متخصصان آن را گونه‌ای مستقل می‌شناسند.

واژه «بربری» از ساحل بربر در شمال آفریقا گرفته شده است، جایی که نخستین‌بار شناسایی شد.

در هنگام شیرجه می‌تواند به سرعتی نزدیک به ۲۵۰ کیلومتر در ساعت برسد.

در فصل جفت‌گیری صدایی تیز و کوتاه شبیه به «کِک‌کِک‌کِک» سر می‌دهد.

برخی پژوهشگران معتقدند رنگ روشن پرهایش به کاهش گرمای بدن در بیابان کمک می‌کند.

به گزارش راز بقا شاهین بربری نماد سرعت، دقت و سازگاری با طبیعت خشن بیابان است. او با توانایی‌های شگفت‌انگیزش، آسمان‌های آفریقا، عربستان و ایران را تحت سلطه خود دارد. با گسترش شهرنشینی و دخالت انسان در زیستگاه‌های طبیعی، حفاظت از این پرنده باشکوه بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.

برای دوست‌داران پرندگان در ایران، مشاهده شاهین بربری در طبیعت، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است لحظه‌ای که قدرت و زیبایی بی‌نظیر آفرینش را در پرواز یک شکارچی کامل می‌توان دید.