شاهین بلوچی؛ پرنده شکاری جنوب شرق ایران با سرعتی برق‌آسا و دیدی ۸ برابر انسان که طعمه را پیش از پلک زدن شکارمی‌کند

راز بقا: شاهین بلوچی که در منابع علمی با نام Laggar Falcon یا Falco jugger شناخته می‌شود، یکی از اعضای خانواده‌ی باشکوه شاهینیان (Falconidae) است که اگرچه نامش کمتر در میان عموم مردم ایران شنیده شده، اما نقش مهمی در تنوع زیستی مناطق نیمه‌بیابانی جنوب و جنوب‌شرق کشور دارد. این پرنده با ظاهر متفاوت، رفتار‌های شکارگری خاص و ارتباط تاریخی با قوش‌بازی، جایگاهی ویژه در زیست‌بوم جنوب آسیا دارد و به‌ندرت در ایران نیز مشاهده شده است.

ظاهر و ویژگی‌های شناسایی

به گزارش راز بقا، شاهین بلوچی، پرنده‌ای نسبتاً بزرگ و زیباست. طول بدنش حدود ۴۳ تا ۴۶ سانتی‌متر و گستردگی بال‌هایش به ۹۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر می‌رسد. رنگ بال‌ها خاکستری مایل به قهوه‌ای است و در زیر تنه پر‌های سفید با رگه‌های قهوه‌ای دیده می‌شود. یکی از مشخصه‌های ظاهری خاص این پرنده، نوار سفید ابرویی و خط باریک شاربی قهوه‌ای است که حالت چهره‌اش را تیز و جدی جلوه می‌دهد.

در پرندگان جوان‌تر، رنگ بدن بیشتر قهوه‌ای یکنواخت با لکه‌های کم‌رنگ‌تر است. دم نسبتاً بلند و نوک‌تیز، و شکل بدن آیرودینامیک از دیگر ویژگی‌های آن است که آن را برای پرواز سریع و شکار در آسمان کاملاً مناسب کرده است.

زیستگاه و پراکندگی جغرافیایی

زیستگاه اصلی شاهین‌های بلوچی در جنوب آسیا قرار دارد؛ کشور‌هایی مانند هند، پاکستان، نپال و بخش‌هایی از افغانستان و بنگلادش میزبان اصلی این پرنده‌اند. با این حال، گزارش‌هایی مبنی بر مشاهده لاگر در مناطق جنوب‌شرقی ایران، به‌ویژه استان سیستان و بلوچستان، ثبت شده‌اند.

این پرنده معمولاً در ارتفاعات پایین (کمتر از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا) و در نواحی نیمه‌بیابانی یا دشت‌های باز و گرم زندگی می‌کند. به گزارش راز بقا گاهی آن را در کشتزارها، نواحی صخره‌ای و حتی درختان پراکنده حاشیه شهر‌ها نیز می‌توان یافت. از آنجا که محیط جنوب‌شرق ایران شباهت زیادی به زیستگاه طبیعی آن دارد، احتمال گسترش تدریجی حضورش در کشور ما وجود دارد، اگرچه تا به امروز اطلاعاتی از زادآوری این پرنده در ایران گزارش نشده است.

رفتار و شیوه شکار

شاهین بلوچی به‌عنوان یک شکارچی ماهر، پروازی سریع، دقیق و مرگبار دارد. این پرنده معمولاً در ارتفاع متوسط پرواز می‌کند و طعمه را با حمله‌ای ناگهانی از بالا یا پشت غافلگیر می‌کند. جالب است بدانید در برخی موارد، دو لاگر با همکاری هم شکار می‌کنند؛ یکی طعمه را به پرواز درمی‌آورد و دیگری از جهت مخالف به آن حمله‌ور می‌شود. چنین رفتار هماهنگی در میان پرندگان شکاری کمتر دیده می‌شود.

رژیم غذایی آن شامل پرندگان کوچک‌تر، جوندگان، مارمولک‌ها، دوزیستان و حتی حشرات بزرگ است. از این رو، نقش مهمی در کنترل جمعیت آفات و تعادل اکولوژیکی محیط‌های خشک و نیمه‌خشک ایفا می‌کند.

پیوند تاریخی با قوش‌بازی

به گزارش راز بقا شاهین بلوچی قرن‌هاست که در هند، پاکستان و حتی بخش‌هایی از ایران در سنت قوش‌بازی به‌کار گرفته می‌شود. گرچه قدرت و سرعت این شاهین به پای برخی دیگر از شاهین‌ها مانند شاهین گیرا نمی‌رسد، اما به‌دلیل آرام‌تر بودن و تربیت‌پذیری نسبی، محبوب برخی از مربیان سنتی بوده است.

در منطقه بلوچستان ایران، هنوز هم قوش‌بازی یکی از رسوم فرهنگی برخی طوایف به‌شمار می‌رود، و این احتمال وجود دارد که پرنده لاگر نیز در گذشته، به‌ویژه از سوی طایفه‌هایی که با مرز‌های پاکستان و افغانستان در ارتباط بوده‌اند، در این هنر به‌کار گرفته شده باشد.

وضعیت حفاظتی و تهدیدات

بر اساس آخرین ارزیابی اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، شاهین بلوچی در فهرست گونه‌های «نزدیک به تهدید» (Near Threatened) قرار دارد. جمعیت این پرنده در دهه‌های اخیر با کاهش محسوسی مواجه بوده که عمده‌ترین دلایل آن شامل:

استفاده بی‌رویه از آفت‌کش‌ها در کشاورزی، که منجر به مسمومیت طعمه‌ها و در نهایت خود پرنده می‌شود.

تخریب زیستگاه‌ها به‌خاطر کشاورزی صنعتی، ساخت‌وساز یا چرای بیش‌ازحد دام.

شکار برای فروش به بازار‌های قوش‌بازی در کشور‌های عربی و آسیای جنوبی.

در ایران، نبود برنامه مدون برای شناسایی و حفاظت از پرندگان شکاری مهاجر یا گذری، یکی از چالش‌های مهم در حفاظت از گونه‌هایی مانند شاهین بلوچی به‌شمار می‌رود.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

شبگرد بلوچی؛ عجیب‌ترین پرنده ایران با رفتار مرموز و غیرعادی که شب‌ها شکار می‌کند و استاد استتار است

دارکوب بلوچی؛ نگهبان رنگارنگ درختان جنوب شرق ایران که زیباترین دارکوب جهان است

شاهین بحری؛ سریعترین جانور جهان با سرعت ۳۸۹ کیلومتر که بینایی‌اش ۸ برابر انسان است

اهمیت بومی‌شناختی در ایران

به گزارش راز بقا با اینکه شاهین بلوچی پرنده‌ای بومی ایران محسوب نمی‌شود، اما نقش مهمی در اکوسیستم مناطق مرزی جنوب‌شرق کشور دارد. حضور گذرای این پرنده، علاوه بر غنای زیستی منطقه، می‌تواند به‌عنوان شاخصی برای سنجش سلامت اکولوژیکی آن نواحی به‌کار رود. بررسی جمعیت‌های گذرا یا مهاجر آن در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان و کرمان، می‌تواند اطلاعات ارزشمندی برای پژوهشگران محیط زیست و پرنده‌نگران فراهم کند.

شاهین بلوچی یا لاگر، پرنده‌ای با ظاهر خاص، پروازی زیبا و نقش اکولوژیکی مهم است که اگرچه در ایران به‌ندرت دیده می‌شود، اما در جنوب آسیا جایگاه برجسته‌ای دارد. شناخت این پرنده برای مخاطبان ایرانی، به‌ویژه در مناطق شرقی کشور، نه‌تنها به غنای فرهنگی و زیست‌محیطی ما می‌افزاید، بلکه می‌تواند مقدمه‌ای برای حفاظت هوشمندانه‌تر از پرندگان شکاری باشد که نقش مهمی در توازن طبیعت ایفا می‌کنند.