بزمجه باستانی؛ برادر بزرگتر و ۵۰۰ کیلویی اژد‌های کومودو که انسان‌های اولیه را شکار می‌کرد و عاشق گوشت انسان بود

راز بقا: تصور کنید در دشت‌های گرم و نیمه‌مرطوب استرالیا قدم می‌زنید؛ ناگهان سایه‌ای عظیم از میان بیشه‌زار‌ها حرکت می‌کند. جانوری با بدنی کشیده، سری بزرگ و نگاهی شکارچی که نه مار است و نه تمساح، بلکه بزرگ‌ترین مارمولک خشکی‌زی تاریخ زمین: بزمجه باستانی با نام علمی Varanus priscus. این غول پیشاتاریخی که تا حدود ۵۰ هزار سال پیش بر زیست‌بوم استرالیا حکمرانی می‌کرد، یکی از شگفت‌انگیزترین شکارچیان دوران پلیستوسن به‌شمار می‌رود.

فرمانروای خاموش پلیستوسن

به گزارش راز بقا، بزمجه باستانی در دوره‌ای می‌زیست که استرالیا میزبان جانوران عظیم‌الجثه‌ای مانند کانگورو‌های غول‌پیکر و وامبت‌های بزرگ بود. زیستگاه‌های او شامل جنگل‌های گرمسیری، بیشه‌زار‌ها و احتمالاً مرغزار‌های باز می‌شد؛ جایی که فرصت برای کمین و حمله ناگهانی به وفور وجود داشت. این جانور برخلاف ظاهر خزنده‌اش، یک شکارچی فعال و هوشمند بود و می‌توانست خود را با شرایط مختلف محیطی تطبیق دهد.

شکارچی فرصت‌طلب با استراتژی مرگبار

رفتار شکار بزمجه باستانی شباهت زیادی به خویشاوند امروزی‌اش، اژد‌های کومودو، داشت. به گزارش راز بقا او یک درنده فرصت‌طلب بود؛ یعنی بسته به شرایط، به پستانداران بزرگ، پرندگان زمینی، مار‌ها و حتی دیگر خزندگان حمله می‌کرد. برخی پژوهش‌ها احتمال می‌دهند که بزمجه باستانی از بزاقی نسبتاً سمی یا آلوده به باکتری استفاده می‌کرد تا شکار پس از گازگرفتگی ضعیف شده و فرار نکند؛ روشی که امروزه در کومودو‌ها نیز دیده می‌شود.

نسبت فامیلی؛ نه آن‌قدر نزدیک به کومودو

اگرچه اغلب بزمجه باستانی را نسخه‌ای غول‌آسا از اژد‌های کومودو می‌دانند، اما شواهد علمی نشان می‌دهد که این جانور احتمالاً ارتباط خویشاوندی نزدیک‌تری با بزمجه‌های بومی استرالیا مانند بزمجه بزرگ دارد. این نکته نشان می‌دهد که استرالیا به‌تنهایی توانسته یکی از بزرگ‌ترین شکارچیان خزنده تاریخ را پرورش دهد؛ بدون آنکه نیاز به مهاجرت از جنوب شرق آسیا باشد.

کشفی که تاریخ را تغییر داد

به گزارش راز بقا نخستین سنگواره‌های بزمجه باستانی در سال ۱۸۵۹ توسط زیست‌شناس مشهور بریتانیایی ریچارد اوون در منطقه دارلینگ داونز ایالت کوئینزلند کشف شد. او این گونه را با نام Megalania prisca معرفی کرد؛ نامی که از واژه یونانی ēlainō به معنی «پرسه زدن» گرفته شده بود. با این حال، شباهت این واژه به کلمه لاتین lania (قصاب) باعث شد سال‌ها تصور اشتباهی درباره معنی «قصاب بزرگ باستانی» شکل بگیرد.

جدال علمی بر سر نام و طبقه‌بندی

امروزه بسیاری از زیست‌شناسان معتقدند که مگالانیا نباید یک سرده جداگانه محسوب شود و بهتر است در سرده Varanus قرار گیرد. همین اختلاف‌نظر باعث شد نام علمی آن به Varanus priscus تغییر کند. این تغییر حتی به جنسیت واژه‌ها در زبان لاتین هم مربوط می‌شود؛ جزئیاتی که نشان می‌دهد طبقه‌بندی جانوران، فراتر از یک نام‌گذاری ساده است.

فسیل‌هایی پراکنده، اما رازآلود

سنگواره‌های بزمجه باستانی تاکنون در بخش‌های شمالی، شرقی و جنوب شرقی استرالیا کشف شده‌اند، اما هیچ اثری از آن در استرالیای غربی، تاسمانی یا گینه‌نو به‌دست نیامده است. این پراکندگی نامنظم باعث شده دانشمندان درباره قلمرو واقعی این جانور و جمعیت آن پرسش‌های زیادی داشته باشند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

شیاردَد؛ غول زره‌پوش ۹۰۰ کیلویی با لاک استخوانی و دمی شبیه گرز که در برابر شکارچیان یک دژ مستحکم بود و ۱۰ هزار سال پیش منقرض شد

یی؛ کوچکترین دایناسور دنیا با ۳۸۰ گرم وزن که دست‌هایش فلزی بود و چهره‌ای شبیه دایناسور، خفاش و سنجاب پرنده داشت

غولی که اندازه‌اش هنوز محل بحث است

از آنجا که تاکنون فسیل کاملی از بزمجه باستانی کشف نشده، تخمین اندازه آن یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات علمی است. برآورد‌های اولیه این جانور را تا ۷ متر طول و ۶۰۰ کیلوگرم وزن توصیف می‌کردند؛ عددی ترسناک که آن را به کابوس هر جانور خشکی‌زی تبدیل می‌کرد.

اما پژوهش‌های جدیدتر محافظه‌کارانه‌تر هستند. یک مطالعه در سال ۲۰۰۲ طول حداکثری را حدود ۴٫۵ متر و وزن را نزدیک ۳۳۰ کیلوگرم تخمین زد. در مقابل، برآوردی دیگر در سال ۲۰۰۹ دوباره عدد‌ها را افزایش داد و از طول حداقل ۵٫۵ متر و وزن حدود ۵۷۵ کیلوگرم سخن گفت. همین اختلاف‌ها باعث شده بزمجه باستانی همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی بماند.

برخورد انسان و هیولا

قدمت جوان‌ترین سنگواره‌های بزمجه باستانی به حدود ۵۰ هزار سال پیش بازمی‌گردد؛ درست هم‌زمان با ورود نخستین انسان‌ها به استرالیا. بسیاری از پژوهشگران احتمال می‌دهند که شکار مستقیم، تخریب زیستگاه و رقابت غذایی با انسان، نقش مهمی در انقراض این شکارچی غول‌پیکر داشته است. شاید انسان اولیه، بدون آنکه بداند، یکی از خطرناک‌ترین جانوران تاریخ را از صحنه زمین حذف کرده باشد.

برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد بزمجه باستانی به‌عنوان شکارچی رأس هرم غذایی، احتمالاً توانایی حمله به انسان‌های اولیه را داشته و آنها نیز ممکن است در فهرست طعمه‌های این غول پلیستوسنی قرار گرفته باشند.

میراث یک افسانه واقعی

به گزارش راز بقا امروز بزمجه باستانی دیگر در دشت‌های استرالیا پرسه نمی‌زند، اما نامش همچنان در کتاب‌های علمی، مستند‌ها و تخیل انسان زنده است. این جانور یادآور دوره‌ای است که طبیعت بی‌رحم‌تر، بزرگ‌تر و بسیار ترسناک‌تر از امروز بود؛ دوره‌ای که انسان هنوز مهمان تازه‌وارد زمین محسوب می‌شد.