فیل سوری و فیل‌های پلیستوسن؛ راز فیل‌های منقرض‌شده ایران در خوزستان و اردبیل چیست؟

راز بقا: ایران، با تاریخ طبیعی و فرهنگی غنی خود، میزبان گونه‌های مختلفی از فیل‌ها و خویشاوندان آنها در دوران‌های مختلف زمین‌شناسی بوده است. از فسیل‌های میلیون‌ساله تا نقش آنها در تاریخ و فرهنگ، فیل‌ها بخش مهمی از میراث طبیعی و فرهنگی کشورمان را تشکیل می‌دهند.

کشف فسیل‌های فیل در ایران

یک. فسیل‌های ۲۰ میلیون ساله در اردبیل

به گزارش راز بقا، در سال ۲۰۱۸، در منطقه کوثر استان اردبیل، دو عاج فسیل‌شده متعلق به دوره میوسن (حدود ۲۰ میلیون سال پیش) کشف شد. این فسیل‌ها به خانواده پروبوسیده‌ها (خویشاوندان فیل‌های امروزی) تعلق دارند و نشان‌دهنده حضور این حیوانات در شمال‌غرب ایران در آن زمان هستند.

دو. فسیل‌های ۲ میلیون ساله در بیله‌سوار

در سال ۲۰۱۶، بقایای فسیل‌شده‌ای از فک بالا و پایین و عاج فیل در روستا‌های فولادلوکی و میرنیزم شهرستان بیله‌سوار استان اردبیل کشف شد. بر اساس بررسی‌های سازمان میراث فرهنگی، این فسیل‌ها به حدود ۲ میلیون سال پیش بازمی‌گردند.

سه. کشف ماستودون در ورزقان

در منطقه ابخاره ورزقان، فسیل‌هایی از گونه‌ای به نام ماستودون (Mammut cf. obliquelophus) کشف شده است. به گزارش راز بقا این فسیل‌ها به دوره میوسن پسین (حدود ۸ تا ۷.۵ میلیون سال پیش) تعلق دارند و نخستین شواهد حضور این گونه در ایران محسوب می‌شوند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

کرگدن پوزه‌باریک؛ غول دشت‌های کرمانشاه با شاخ یک متری که دو متر قد و ۲۰۰۰ کیلو وزن داشت

نیاگاو؛ غول دو متری زاگرس که ۱۵۰۰ کیلو وزن داشت و ۴۰۰ سال پیش برای همیشه از بین رفت

خرس غارنشین؛ غول گیلانی که هزاران سال پیش در غار‌های ایران زندگی می‌کرد!

فیل‌ها در تاریخ و فرهنگ ایران

یک. فیل‌های جنگی در دوران باستان

در دوران امپراتوری‌های هخامنشی، سلوکی و ساسانی، فیل‌ها به عنوان ابزار جنگی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این فیل‌ها عمدتاً از مناطق جنوبی ایران و هند تأمین می‌شدند و نقش مهمی در نبرد‌ها ایفا می‌کردند.

دو. فیل سوری (Elephas maximus asurus)

فیل سوری (نام علمی: Elephas maximus asurus) یا فیل غرب آسیا نام یک زیرگونه پیشنهادی از فیل آسیایی است که روزگاری در غرب آسیا می‌زیست و غربی‌ترین جمعیت این گونه محسوب می‌شد. انقراض این فیل در عصر باستان روی داد و سنگواره‌های موجود از آن در ایران، عراق، ترکیه و سوریه با قدمتی حداقل میان ۱۸۰۰ تا ۷۰۰ سال پیش از میلاد یافت شده‌است. به گزارش راز بقا با توجه به این که سابقه سنگواره‌ای از این جانور مربوط به اواخر پلیستوسن و اوایل تا میانه هولوسن وجود دارد، پیشنهاد شده که به صورت یک گونه غرب آسیا شده‌است. صحت این موضوع، اما مورد ابهام و اختلاف نظر قرار دارد.

زیستگاه فیل سوری از جنگل‌های شمال ایران تا کرنا در جنوب ایران، تا استپ‌های سوریه و تا جنگل-تالاب‌های میان‌رودان امتداد می‌یافت. آشورنصیرپال دوم، پادشاه امپراتوری آشور، به دلیل شکار فیل‌ها در کنار ببر و شیر‌ها به خود می‌بالید.

صنعتگران سوریه باستان از عاج فیل سوری برای ساخت انواع لوازم و وسایل زینتی بهره می‌بردند. به گزارش راز بقا در سوریه، استفاده از فرآورده‌هایی از جنس عاج در هزاره نخست پیش از میلاد رونق گرفته و به اوج خودش رسیده بود. در همان زمان، آرامی‌ها خاتم‌کاری‌هایی از جنس عاج روی اثاث انجام می‌دادند.

اهمیت حفاظت از میراث طبیعی

کشف این فسیل‌ها و شواهد تاریخی نشان‌دهنده غنای زیستی و تاریخی ایران در گذشته‌های دور است. حفاظت از این میراث طبیعی و مطالعه دقیق آنها می‌تواند به درک بهتر تاریخچه زیستی کشور و نقش ایران در تکامل گونه‌های مختلف کمک کند.