راز ناله گیاهان آسیب‌دیده و واکنش شگفت‌انگیز پروانه‌ها؛ حشرات صدای گیاهان را می‌شنوند!

راز بقا: شاید عجیب به نظر برسد، اما دنیای گیاهان ساکت و بی‌صدا نیست. پژوهش‌های جدید علمی نشان داده‌اند که گیاهان تحت استرس، صدا‌هایی تولید می‌کنند که اگرچه گوش انسان قادر به شنیدنشان نیست، اما برخی حشرات آنها را می‌شنوند و واکنش نشان می‌دهند. در واقع، به‌نظر می‌رسد پروانه‌ها و برخی حشرات دیگر، روی گیاهانی که ناله می‌کنند تخم‌گذاری نمی‌کنند. این کشف تازه می‌تواند درک ما از ارتباط پیچیده بین گیاهان و جانوران را دگرگون کند.

صدا‌هایی که از گیاهان برمی‌خیزد

به گزارش راز بقا، در سال ۲۰۲۳، پژوهشگرانی از دانشگاه تل‌آویو نشان دادند که گیاهانی مانند گوجه‌فرنگی و تنباکو زمانی که دچار استرس می‌شوند مثلاً برش خورده‌اند یا با کم‌آبی مواجه‌اند صدا‌هایی در محدوده فراصوتی (۲۰ تا ۱۰۰ کیلوهرتز) از خود ساطع می‌کنند. این صدا‌ها در فضا پخش می‌شوند و با دستگاه‌های مخصوص قابل ضبط هستند.

جالب اینکه، صدای تولیدشده بسته به نوع استرس متفاوت است؛ مثلاً صدای گیاه تشنه با گیاهی که زخمی شده فرق دارد. این نشان می‌دهد که گیاهان نه‌تنها صدا تولید می‌کنند، بلکه این صدا‌ها حاوی اطلاعات مشخصی درباره وضعیت‌شان هستند.

شنوایی در دنیای حشرات

در حالی که انسان نمی‌تواند این امواج فراصوتی را بشنود، برخی حشرات دارای اندام‌های خاص شنوایی هستند که در قسمت‌های مختلف بدن‌شان مثل شاخک‌ها یا شکم قرار دارد. آنها می‌توانند صدا‌هایی فراتر از محدوده شنوایی انسان را دریافت کرده و بر اساس آن تصمیم‌گیری کنند.

برای مثال، پژوهش‌هایی روی حشراتی مانند بید‌ها (moths) و برخی گونه‌های پروانه نشان داده که این حشرات در انتخاب محل تخم‌گذاری به صدا‌های اطراف توجه می‌کنند. اگر صدای استرس از یک گیاه بیاید، ممکن است آن گیاه را ترک کنند و سراغ گیاه سالم‌تری بروند.

چرا حشره از گیاه ناله‌کننده دوری می‌کند؟

از نظر یک حشره، گیاهی که تحت استرس است، یعنی:

ممکن است خشک یا بیمار باشد و برای لارو‌ها غذا نداشته باشد.

شاید سیستم دفاعی‌اش فعال شده و مواد تلخ یا سمی تولید کرده باشد.

ممکن است قبلاً توسط حشره‌ای دیگر آسیب دیده باشد و رقابت برای تغذیه در آن زیاد شود.

بنابراین، حشره‌ای مانند پروانه ترجیح می‌دهد تخم‌هایش را روی گیاهانی بگذارد که بی‌صدا و سالم‌اند. این رفتار هوشمندانه باعث افزایش احتمال بقای نسل بعدی می‌شود.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

راز حیرت‌انگیز جذب حشرات به نور؛ علت واقعی گردهمایی شبانه حشرات در اطراف لامپ‌ها چیست؟

گاوی که شبیه گورخر شد؛ چرا پشه‌ها گورخر را کمتر نیش می‌زنند؟

ارتباط شگفت‌انگیز میان صدا، گیاه و حشره

این کشف، درک ما از طبیعت را وارد مرحله‌ای تازه می‌کند. تا پیش از این، تصور می‌کردیم که ارتباط میان گیاه و حشره از طریق بو (فرمون)، رنگ یا مزه برقرار می‌شود. اما حالا مشخص شده که صدا هم نقش مهمی دارد.

به گزارش راز بقا تصور کنید گیاهی که توسط آفتی جویده شده، به‌جای اینکه فقط مواد شیمیایی دفع‌کننده تولید کند، صدایی در فضای اطراف پخش می‌کند؛ صدایی که پیامش این است: «من بیمارم، جای خوبی برای تخم‌گذاری نیستم!» و این پیام، توسط گوش تیز یک حشره شنیده می‌شود.

آیا می‌توان از این پدیده در کشاورزی استفاده کرد؟

این سؤال مهمی است که ذهن بسیاری از پژوهشگران را درگیر کرده. اگر بتوانیم بفهمیم کدام صدا‌ها باعث فراری دادن حشرات می‌شوند، شاید بتوانیم ابزار‌هایی بسازیم که این صدا‌ها را تقلید کنند و در مزارع استفاده شوند. در این صورت، بدون نیاز به سم، حشرات آفت از گیاهان دور می‌شوند.

همچنین ممکن است بتوان از دستگاه‌های شنود فراصوت برای تشخیص زودهنگام استرس در گیاهان استفاده کرد؛ مثلاً وقتی گیاه شروع به «ناله» می‌کند، قبل از اینکه پژمرده شود یا آفت بگیرد، کشاورز متوجه شده و اقدام مناسب انجام دهد.

به گزارش راز بقا طبیعت همواره پر از شگفتی است، و صدای گیاهان یکی از عجیب‌ترین و تازه‌ترین کشفیات دنیای زیست‌شناسی است. اینکه گیاه بتواند ناله کند، و حشره آن ناله را بشنود و تصمیم بگیرد، نشان از ظرافت و هوشمندی اکوسیستم‌های طبیعی دارد. شاید روزی برسد که انسان نیز از این زبان خاموش برای حفظ بهتر زمین بهره ببرد.