کرگدن پوزه‌باریک؛ غول دشت‌های کرمانشاه با شاخ‌ یک متری که دو متر قد و ۲۰۰۰ کیلو وزن داشت

راز بقا: کرگدن‌ها از جمله پستانداران بزرگ‌جثه‌ای هستند که از گذشته‌های دور تا امروز همواره بخش مهمی از تاریخ تکاملی جانوران بوده‌اند. در میان آنها، گونه‌ای منقرض‌شده به نام کرگدن پوزه‌باریک با نام علمی Stephanorhinus hemitoechus وجود دارد که بقایای آن در بخش‌هایی از ایران، از جمله کرمانشاه، یافت شده است. این مقاله به معرفی این کرگدن منقرض‌شده و شواهد زندگی‌اش در منطقه‌ی کرمانشاه می‌پردازد.

معرفی کرگدن پوزه‌باریک

به گزارش راز بقا، کرگدن پوزه‌باریک یکی از گونه‌های کرگدن است که در دوره‌ی پلیستوسن (حدود ۶۰۰ هزار تا ۱۵ هزار سال پیش) در اروپا، شمال آفریقا و بخش‌هایی از آسیا از جمله ایران می‌زیسته است. برخلاف نامش، این کرگدن تنها اندکی پوزه‌ای باریک‌تر نسبت به دیگر کرگدن‌ها داشته و به احتمال زیاد از پوشش گیاهی متنوع، مانند بوته‌ها و گیاهان علفی، تغذیه می‌کرده است.

ویژگی‌های فیزیکی

اندازه: ارتفاع حدود دو متر، وزن بین ۲ تا ۲.۵ تن

شکل بدن: بدنی درشت، دارای دو شاخ بر روی بینی

پوشش: برخلاف کرگدن‌های پشمالوی شمالی، این گونه کمتر پشم‌دار بوده و در مناطق معتدل زندگی می‌کرده است.

رژیم غذایی: علف‌خوار، اما به دلیل شکل فک و دندان‌ها، احتمالاً از برگ‌ها و بوته‌ها نیز تغذیه می‌کرده است.

زندگی در دوره‌ی پلیستوسن

دوره‌ی پلیستوسن که از حدود ۲.۵ میلیون سال پیش آغاز شده و تا حدود ۱۰ هزار سال پیش ادامه داشته، دوره‌ای است که تغییرات اقلیمی شدیدی در آن رخ داده است. این تغییرات باعث پیدایش و انقراض بسیاری از گونه‌ها شده‌اند. Stephanorhinus hemitoechus یکی از جانورانی است که در این دوره رشد و گسترش پیدا کرد و در مناطق مختلفی زندگی کرد.

این کرگدن بیشتر در مناطق نیمه‌گرمسیری، جنگلی و علفزار‌های باز سکونت داشت. به گزارش راز بقا یافته‌های فسیلی نشان می‌دهند که این جانور به‌خوبی با اقلیم‌های معتدل سازگار بوده و برخلاف کرگدن پشمالو، به محیط‌های بسیار سرد علاقه نداشته است.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

ایرانوسوریپوس؛ شگفت‌انگیز دایناسور گوشتخوار جهان که در ایران و در نزدیکی تهران زندگی می‌کرد!

بَلوچی‌دَد؛ غول افسانه‌ای اهل بلوچستان که بزرگ‌ترین پستاندار خشکی تاریخ لقب گرفته است

گرگ وحشت؛ ترسناک‌ترین گرگ تاریخ پس از ۱۰ هزار سال دوباره زنده شد و به طبیعت برگشت!

شواهد وجود کرگدن در کرمانشاه

منطقه‌ی کرمانشاه، با داشتن غار‌ها و دشت‌های تاریخی فراوان، یکی از مهم‌ترین مناطق باستان‌شناسی ایران به‌شمار می‌رود. در طی حفاری‌های انجام‌شده در برخی از این غارها، از جمله غار دوردانه، غار مرآو و غار دو اشکفت، بقایای فسیلی متعلق به کرگدن پوزه‌باریک کشف شده‌اند.

این کشفیات نشان می‌دهند که در دوره‌ی پلیستوسن، کرمانشاه دارای پوشش گیاهی و اقلیم مناسبی برای میزبانی گونه‌های بزرگ‌جثه‌ای مانند کرگدن‌ها بوده است. وجود منابع آبی، گیاهان علفی فراوان و مناطق باز باعث شده این گونه‌ی جانوری بتواند در آن ناحیه زیست کند.

کرگدن و تعامل با دیگر جانوران باستانی ایران

کرگدن پوزه‌باریک تنها گونه‌ی جانوری بزرگی نبود که در آن دوره در ایران حضور داشت. در کنار آن، گونه‌هایی نظیر ماموت‌ها، شیر‌های غارزی، گوزن‌های غول‌پیکر و اسب‌های وحشی نیز در منطقه یافت می‌شدند. این ترکیب از جانوران، تصویر دقیقی از اکوسیستم غنی ایران در دوران پلیستوسن ارائه می‌دهد.

احتمالاً کرگدن پوزه‌باریک با شکارچیان اولیه‌ی انسان نیز برخورد داشته است. به گزارش راز بقا شواهدی از حضور انسان نئاندرتال و ابزار‌های سنگی در همان مکان‌هایی که فسیل‌های کرگدن یافت شده، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی شکار یا استفاده از لاشه‌ی این جانور توسط انسان‌های باستان باشد.

چرا منقرض شد؟

دلایل انقراض Stephanorhinus hemitoechus هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل مانند:

تغییرات اقلیمی شدید در پایان دوره‌ی پلیستوسن

کاهش منابع غذایی

رقابت با گونه‌های دیگر مانند کرگدن پشمالو

شکار توسط انسان‌های اولیه
‌
می‌توانند از جمله عوامل مؤثر بر انقراض این گونه باشند.

اهمیت فسیل‌های یافت‌شده در کرمانشاه

یافتن فسیل‌های این کرگدن در کرمانشاه، تنها ارزش دیرینه‌شناسی ندارد، بلکه از نظر تاریخی و فرهنگی نیز اهمیت دارد. این فسیل‌ها نشان می‌دهند که منطقه‌ی غرب ایران، نه‌تنها محل سکونت انسان‌های باستان بوده، بلکه زیستگاه گونه‌های جانوری بسیار متنوع و بزرگ‌جثه نیز محسوب می‌شده است.

علاوه بر این، کشفیات اخیر می‌توانند به درک بهتر مسیر‌های مهاجرتی جانوران باستانی، اقلیم گذشته‌ی ایران و تعامل بین انسان و حیوان در گذشته‌های دور کمک کنند.

کرگدن پوزه‌باریک یکی از گونه‌های باشکوه دوران پلیستوسن بود که در مناطق مختلفی از اروپا و آسیا، از جمله کرمانشاهِ ایران، می‌زیست. به گزارش راز بقا فسیل‌های یافت‌شده در این منطقه، سندی زنده بر تنوع زیستی و تاریخچه‌ی طبیعی غنی کشور ما هستند. اگرچه این گونه اکنون منقرض شده، اما شواهد باقی‌مانده از آن هنوز هم الهام‌بخش پژوهش‌های علمی و تاریخی بسیاری است و راز‌های زیادی از گذشته‌ی زمین را در دل خود دارد.