یی؛ کوچکترین دایناسور دنیا با ۳۸۰ گرم وزن که دست‌هایش فلزی بود و چهره‌ای شبیه دایناسور، خفاش و سنجاب پرنده داشت

راز بقا: «یی» (Yi) یک جنس شگفت‌انگیز از دایناسور‌های اسکانسوریوپتریجید است که در دوره ژوراسیک پسین در چین می‌زیست. این دایناسور کوچک، اما عجیب، یکی از غیرعادی‌ترین نمونه‌های تاریخ تکامل پرندگان و دایناسورهاست. 

به گزارش راز بقا، اهمیت «یی» نه فقط در ابعاد کوچک و ظاهر متفاوت آن، بلکه در ساختار بال‌هایش است؛ ساختاری که تفاوت فاحشی با سایر دایناسور‌های پرنده‌مانند دارد. وجود یک عنصر استخوانی بلند و غشایی، این جانور را در رده‌ای میان خفاش‌ها، پتروسور‌ها و دایناسور‌های پردار قرار می‌دهد. کشف «یی» دریچه‌ای تازه به سوی درک ما از مسیر‌های گوناگون تکامل پرواز در جانوران باز کرد.

ویژگی‌های آناتومیکی و ظاهر غیرمنتظره

به گزارش راز بقا، اولین و تنها نمونه فسیل شناخته شده یی توسط یک کشاورز به نام «وانگ ژیارونگ» در یک معدن در نزدیکی روستای موتودنگ یافت شد. وانگ این فسیل را در سال ۲۰۰۷ به موزه طبیعت شاندونگ تیانویو فروخت. پس از این دینگ شیائوکینگ، یک تکنسین در موزه، آماده‌سازی بیشتر این فسیل را آغاز کرد که بسیاری از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد و بافت‌های نرم نمونه توسط کارکنان موزه در زمان آماده‌سازی کشف شده است. دانشمندانی که آن را مورد مطالعه قرار داده‌اند اطمینان داشته‌اند که نمونه معتبر و غیرقابل تغییر است. این توسط سی تی اسکن تأیید شد. مطالعه اولیه یی در مجله «نیچر» چاپ رسید. 

«یی» تنها حدود ۳۳ سانتی‌متر طول داشت و بدنی سبک با ۳۸۰ گرم و اندام‌هایی ظریف را با پر‌های ساده و کرکی ترکیب می‌کرد. اما عجیب‌ترین ویژگی آن وجود یک استخوان میله‌ای بلند بود که از مچ دستش بیرون زده و غشایی را نگه می‌داشت؛ غشایی که مانند یک «بال خفاش‌گونه» عمل می‌کرد. این ویژگی در هیچ دایناسور پرداری دیگری دیده نشده است.

نکته شگفت‌انگیز این است که اسکلت «یی» نشان می‌دهد احتمالاً این دایناسور قادر به گلاید کردن (سر خوردن در هوا) بوده، اما نه الزاماً پرواز فعال. ترکیب پر و غشا از نظر تکاملی بسیار نادر است و آن را در جایگاهی منحصر‌به‌فرد میان دایناسور‌های هم‌عصرش قرار می‌دهد.

محیط زندگی و رفتار احتمالی

به گزارش راز بقا، مطالعات فسیل‌شناسی نشان می‌دهد که «یی» در جنگل‌های متراکم چین می‌زیست؛ محیطی سرشار از درختان بلند که فرصتی مناسب برای حرکت از تنه‌ای به تنه دیگر فراهم می‌کرد. اندام‌های چنگال‌دار و قدرت گرفتن بالای دستانش نشان می‌دهد تکامل این حیوان احتمالاً به سمت زندگی درخت‌زی پیش می‌رفت.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

بورِئالوپلتا؛ کامل‌ترین و سالم‌ترین فسیل دایناسور کشف شده که متعلق به ۱۱۰ میلیون سال پیش است

دایناسور زره‌پوش؛ دایناسوری با جلیقه ضدگلوله که از مرگبارترین تصادف و ضربه‌ها هم زنده بیرون می‌آمد!

جثه کوچک و اندام‌های سبک نیز احتمالاً کمک می‌کرد تا در میان شاخه‌ها به سرعت حرکت کند و از شکارچیان بزرگ‌تر دوری جوید. شکل بال‌ها نیز نشان می‌دهد که این جانور بیشتر یک «سُرخورنده» بوده تا یک پرنده واقعی. این تطابق رفتاری نشان‌دهنده یکی از مسیر‌های متفاوت تکامل پرواز در میان تبار پرندگان است.

اهمیت تکاملی و جایگاه آن در میان دایناسور‌ها

به گزارش راز بقا، اهمیت اصلی «یی» در این است که مسیر تکاملی متفاوتی از پرواز را آشکار می‌کند؛ مسیری که برخلاف پرندگان که بال‌هایشان با پر‌های پیچیده شکل گرفته، از یک غشای نازک و منعطف بهره می‌گرفت. ترکیب غشا و پر در کنار وجود یک عنصر استخوانی اضافی، آن را به موجوداتی، چون خفاش‌ها و پتروسور‌ها نزدیک می‌کند، اما «یی» نه خفاش است، نه پتروسور؛ بلکه یک دایناسور کاملاً متفاوت و مستقل. 

به همین دلیل فسیل «یی» نشان‌دهنده نوعی تکامل همگراست؛ یعنی راه‌حل مشابهی که موجودات مختلف برای پرواز یافتند، هرچند از تبار‌های کاملاً متفاوتی بودند. این کشف مدرکی قوی است که مسیر‌های تکاملی پیچیده‌تر و متنوع‌تر از تصورات اولیه ما بوده‌اند. 

عجیب‌ترین ویژگی‌های یی

به گزارش راز بقا، «یی» یکی از عجیب‌ترین دایناسور‌هایی است که تاکنون کشف شده و مجموعه‌ای از ویژگی‌های نامتعارف را در خود دارد. نخستین و مهم‌ترین ویژگی آن وجود میله استخوانی مچ دست است؛ ساختاری که در هیچ دایناسور پردار دیگری ثبت نشده است. این میله، بال غشایی را نگه می‌داشت و باعث شد «یی» شبیه ترکیبی از خفاش، سنجاب پرنده و دایناسور پردار باشد. 

ویژگی عجیب دیگر این است که این جانور هم پر داشت و هم غشا؛ ترکیبی که از منظر تکاملی بسیار غیرعادی است، زیرا پرندگان مسیر تکاملی بال‌های پردار را دنبال کردند و خفاش‌ها و پتروسور‌ها مسیر غشایی را. اینکه یک دایناسور در میانه این دو قرار گیرد، کاملاً استثنایی است. 

اندازه بسیار کوچک، وزن سبک، و بال‌های نامتقارن نیز باعث می‌شود «یی» یکی از نامعمول‌ترین طراحی‌های تکامل باشد. از طرفی، پر‌های آن ساختار ساده و نخستین داشتند و نشان‌دهنده مرحله‌ای ابتدایی از تکامل پر‌ها هستند.

همه این ویژگی‌ها باعث شده فسیل «یی» یکی از مهم‌ترین کشفیات دهه اخیر باشد و بسیاری از پیش‌فرض‌ها درباره منشأ پرواز را تغییر دهد.