شیر ایرانی؛ شیر مشهوری که به دست قاجارها در ایران منقرض شد و سر از هند درآورد

راز بقا: در سال ۱۹۴۲ آخرین گونه شیر ایرانی در دزفول ایران شکار شد. پس از آن هیچ نشانی از این حیوان در هیچ جای ایران ثبت نشده است.  با این حال، حتی اگر آن‌ها می‌توانستند زنده بمانند، هیچ زیستگاهی برای زندگی آن‌ها وجود نداشت. بیشتر زیستگاه‌های طبیعی شیر ایرانی به دلیل شهرنشینی، صنعت، کشاورزی، جنگل زدایی و ... از بین رفته است و امروزه زیرگونه‌ای از شیر ایرانی در جنگل گیر در شمال غربی هند زندگی می‌کند. 

به گزارش راز بقا، شیر نماد رسمی ایران است و در قالی‌ها و ملیله‌های ایرانی نیز به‌طور برجسته‌ای دیده می‌شوند. پیدایش آن به عنوان نماد به صد‌ها سال قبل از وجود ایران برمی گردد. شیر در اصل نماینده هیچ قدرت یا فرد خاصی نبود. بلکه نماینده خود اقتدار بود. امروزه شیر آسیایی (همچنین به نام پانترا لئو یا شیر ایرانی) دیگر در خاورمیانه زندگی نمی‌کند. آن‌ها به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر انقراض هستند و فقط در هند یافت می‌شوند. 

در سال ۲۰۱۹ یک شیر نر ایرانی متولد انگلستان به تهران منتقل شد. در همان سال یک شیر ماده به او پیوست. آن‌ها در باغ وحش تهران زندگی می‌کنند و تنها شیر‌های ایرانی در سراسر ایران هستند.

شیر ایرانی یا شیر آسیایی

شیر آسیایی یک جمعیت شیر از زیرگونه Panthera leo leo است. تا قرن نوزدهم در عربستان سعودی، شرق ترکیه، ایران، بین النهرین و از شرق رود سند در پاکستان تا منطقه بنگال و رودخانه نارمادا در مرکز هند زندگی می‌کرد. از آغاز قرن بیستم، محدوده آن به پارک ملی «گیر» هندوستان و مناطق اطراف آن در ایالت گجرات هند محدود شده است. اولین توصیف علمی شیر آسیایی در سال ۱۸۲۶ توسط جانورشناس اتریشی «جاناتان مه‌یر» منتشر شد که آن را Felis leo persicus نامید. 

جمعیت این شیر از سال ۲۰۱۰ به طور پیوسته افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۵، چهاردهمین سرشماری شیر‌های آسیایی در مساحتی حدود ۲۰۰۰۰ کیلومتر مربع (۷۷۰۰ مایل مربع) انجام شد. جمعیت شیر ۵۲۳ شیر و در سال ۲۰۱۷، ۶۵۰ شیر تخمین زده شده است.

ویژگی‌های شیر ایرانی 

به گزارش راز بقا رنگ خز شیر آسیایی از قرمز مایل به قهوه‌ای، با خال‌های سیاه، تا خاکستری شنی یا ماسه‌ای، گاهی با درخشش نقره‌ای در نور‌های خاص متغیر است. نر‌ها فقط رشد یال متوسطی بالای سر دارند، به طوری که گوش‌های آن‌ها همیشه قابل مشاهده است. یال روی گونه‌ها و گلو کم است، جایی که تنها ۱۰ سانتی متر طول دارد. حدود نیمی از جمجمه‌های شیر‌های آسیایی از جنگل «گیر»، سوراخ‌های فروموربیتال را به دو طرف تقسیم کرده‌اند، در حالی که شیر‌های آفریقایی تنها یک سوراخ در دو طرف دارند. تاج ساژیتال آن‌ها از شیر آفریقایی قوی‌تر است و استخوان جمجمه کوتاه‌تر از شیر‌های آفریقایی است. طول جمجمه در نر‌های بالغ بین ۳۳۰-۳۴۰ میلی متر و در ماده‌ها از ۲۹۲-۳۰۲ میلی متر متغیر است.

 تفاوت شیر آسیایی با شیر آفریقایی با دم بزرگتر و تاول‌های شنوایی (برجستگی‌های استخوانی) کمتر متورم است. بارزترین ویژگی مورفولوژیکی شیر آسیایی چین پوستی طولی است که در امتداد شکمش قرار دارد. 

قد نر‌ها ۱۰۷-۱۲۰ سانتی متر و ماده‌ها ۸۰-۱۰۷ سانتی متر است. شیر گیر از نظر اندازه شبیه به شیر آفریقای مرکزی است و از شیر‌های بزرگ آفریقایی کوچکتر است. یک شیر آسیایی نر بالغ به طور متوسط ۱۶۰.۱ کیلوگرم وزن دارد که حد مجاز آن ۱۹۰ کیلوگرم است. یک ماده وحشی ۱۰۰ تا ۱۳۰ کیلوگرم وزن دارد.

سوابق تاریخی زندگی این شیر در ایران حاکی از آن است که دامنه زندگی آن از دشت خوزستان تا استان فارس در ارتفاعات زیر ۲۰۰۰ متر در پوشش گیاهی استپی و جنگل‌های پسته و بادام بوده است. قدیما در کشور گسترده بود، اما در دهه ۱۸۷۰، تنها در دامنه‌های غربی رشته‌کوه‌های زاگرس و در مناطق جنگلی جنوب شیراز مشاهده شد. 

برخی از آخرین شیر‌های کشور در سال ۱۹۴۱ بین شیراز و جهرم در استان فارس رویت شدند و در سال ۱۹۴۲، یک شیر در حدود ۶۵ کیلومتری شمال غربی دزفول مشاهده شد. در سال ۱۹۴۴ جسد یک شیر ماده در حاشیه رودخانه کارون در استان خوزستان ایران پیدا شد.