کشف محوطه باستانی تولید آهن در جنوب دریاچه ارومیه

راز بقا: باستان‌شناسان برای نخستین بار موفق شدند یک محوطه باستانی تولید آهن را در منطقه‌ای در جنوب دریاچه ارومیه شناسایی کنند. این محوطه باستانی با استفاده از روش‌های کاوش علمی مستندنگاری شده است و باستان‌شناسان امیدوارند که یافته‌های آن به گسترش پژوهش‌های مرتبط با فلزگری آهن در منطقه منجر شود.

صلاح سلیمی، سرپرست هیئت باستان‌شناسی محوطه «وستا شیخ»، ضمن تایید خبر محوطه باستانی تولید آهن گفت این محوطه در جنوب استان آذربایجان غربی، در حاشیه شهرستان مهاباد و در مسیر جاده خاکی روستای کانی سپی به کانی رش، در نزدیکی جاده اصلی مهاباد به سردشت واقع شده است. روستا‌های کانی‌رش و کانی‌سپی در ۷۵ کیلومتری جنوب مهاباد و در مسیر جاده مهاباد‌ــ‌سردشت قرار دارند.

محوطه وستا شیخ یک منطقه نسبتا کوچک است که روی شیب ملایم دره‌ای کوچک قرار گرفته است. بقایای فعالیت‌های تولید آهن از جمله سرباره‌ها، سنگ‌های معدنی و قطعات دم‌های سفالی نیز در مساحتی حدود نیم هکتار در این منطقه پراکنده‌اند.

محوطه وستا شیخ در کنار ۱۷ محوطه دیگر سال ۱۳۹۸ در چارچوب پروژه‌ای برای شناسایی محوطه‌های ذوب آهن در منطقه کانی رش مهاباد و باریکایه سردشت، شناسایی شد. آزمایش‌های ترمولومینسانس برخی از این محوطه‌ها را به دوره اشکانی و اسلامی (سلجوقی) نسبت داده‌اند.

در باستان‌شناسی، این روش معمولا برای تاریخ‌گذاری آثار سنگی، سفالی یا مواد معدنی استفاده می‌شود. با اندازه‌گیری میزان و ویژگی‌های نور منتشرشده هنگام گرمایش، می‌توان زمان آخرین مواجهه آن ماده با نور یا حرارت را تعیین کرد. این اطلاعات به پژوهشگران کمک می‌کند سن آثار باستانی را تخمین بزنند، به‌ویژه در مواردی که روش‌های دیگر تاریخ‌گذاری مثل کربن‌۱۴ قابل استفاده نباشند.

اکنون این آزمایش‌ها درباره محوطه تاریخی نویافته اثبات می‌کند که تولید آهن در منطقه قبل و بعد از اسلام رواج داشته است.

سلیمی در توضیح یافته‌های این کاوش گفت: «به رغم محدودیت‌های آب‌وهوایی، نتایج این پروژه شامل طیف متنوعی از سرباره‌ها، سنگ‌های معدنی آهن که هنوز فرایند ذوب را طی نکرده‌اند و قطعات کوره ذوب آهن بود». همچنین بررسی اولیه نشان داد که تولید آهن در این منطقه به شیوه اسفنجی انجام می‌شده است.

سرپرست تیم باستان‌شناسی تاکید کرد که مرحله بعدی این پروژه آنالیز‌های آزمایشگاهی دقیق‌تر و سال‌یابی محوطه خواهد بود. این اطلاعات می‌تواند در درک بیشتر از تاریخ فلزگری در ایران و توسعه پژوهش‌های مرتبط نقش مهمی داشته باشد.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، با کشف این محوطه و شناسایی فعالیت‌های تولید آهن در منطقه جنوب دریاچه ارومیه، انتظار می‌رود در حوزه فلزگری و صنعت‌گری دوران باستان در ایران تحقیقات گسترده‌تری انجام شود که می‌تواند از تاریخ صنعتی و اقتصادی این منطقه درک بهتری به دست دهد.

این یافته‌ها نمایانگر نقشی است که این منطقه کوهستانی، با وجود نبود شرایط مناسب برای سکونت دائم، به‌عنوان یک مرکز صنعتی فصلی در تولید آهن ایفا کرده است.

فلزگری یکی از ارکان مهم تمدن باستانی در ایران است که در توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی سهم بسزایی داشت. ایران باستان به دلیل منابع فلزی غنی و تکنیک‌های پیشرفته‌ای که در فلزکاری به کار می‌برد، یکی از مراکز برجسته تولید فلز در جهان قدیم بود و به همین دلیل این صنعت در طول تاریخ ایران از دوران هخامنشیان تا دوران اسلامی همواره به شکلی چشمگیر رواج داشت.

ایرانیان در ابتدا از فلزاتی مانند مس و طلا برای ساخت ابزارها، زیورآلات و برخی اشیای تزیینی استفاده می‌کردند و صنعت فلزگری به‌ویژه در نواحی کوهستانی ایران که منابع معدنی غنی داشت، در پی کشف آلیاژ‌های فلزی توسعه چشمگیری یافت.

در دوره هخامنشیان، صنعت فلزگری به اوج رسید و در ساخت ابزارها، سکه‌ها و حتی سازه‌های معماری از فلزات مختلفی مانند طلا، نقره، آهن و مس استفاده شد.

در دوران سلوکیان و اشکانیان صنعت فلزگری به‌ویژه در ساخت سکه‌ها، زیورآلات و سلاح‌ها گسترش یافت و در دوره ساسانیان، فلزگری به یک صنعت پیشرفته تبدیل شد.

تاکنون تعداد زیادی محوطه باستانی تولید آهن و فلز در ایران کشف شده است که به دوران‌های مختلف تاریخ تعلق دارند. یافته‌های این کاوش‌ها در استان‌های مختلف از جمله آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، لرستان، خراسان، اصفهان و فارس نشان‌دهنده گستردگی این صنعت در ایران باستان است.