کشف قدیمی‌ترین رژلب جهان در ایران؛ این رژلب از چه چیزی ساخته شده است؟

راز بقا: رنگیزه قرمز پررنگی که در یک ظرف سنگی کوچک در جیرفت کشف شده است شاید یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های رژلب در جهان باشد.

بر اساس پژوهشی که در فوریه سال جاری در نشریه گزارش‌های علمی (Scientific Reports) منتشر شده است، در پی سیل هلیل‌رود و ورود آب به گورستان‌های اطراف که قدمت آن‌ها به هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد، باستان‌شناسان این ظرف کوچک متعلق به عصر مفرغ را در سال ۲۰۰۱ در جیرفت کشف کردند.

به گزارش راز بقا به نقل از لایو ساینس، جریان سریع آب این ظرف کوچک حکاکی‌شده را همراه شماری از اشیاء دیگر از خاک بیرون آورد، که بسیاری از آن‌ها را افراد محلی غارت کردند. اشیاء به‌دست‌آمده، از جمله این رژلب، اکنون در مجموعه موزه باستان‌شناسی جیرفت قرار دارند.

پژوهشگران دانشگاه پادوا در ایتالیا با استفاده از تاریخ‌گذاری کربن، این ماده قرمز رنگ را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که این رژلب باستانی متعلق به سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۶۸۷ پیش از میلاد است و حدود ۴۰۰۰ سال قدمت دارد.

ماسیمو ویداله، باستان‌شناس از دانشگاه پادوا، به لایو ساینس گفت: «ماده‌ای که از این ظرف کوچک استخراج کردیم بسیار تیره و پودری بود. این ظرف، که از جنس کانی کلینوکلر سبز است، شبیه تکه‌ای از یک نی مردابی است‌ــ مردم آن زمان نی‌ها را قطعه‌قطعه می‌کردند تا به‌عنوان ظرفی ارزان برای کاربرد روزمره استفاده کنند. اما در این مورد، ظرف از جنس سنگی ظریف و ارزشمند است.»

پژوهشگران دریافتند این رنگیزه ترکیبی از هماتیت خردشده، نوعی اکسید معدنی و عامل رنگ قرمز درخشان این ماده، و سایر مواد معدنی مانند منگانیت و براونیت است. ذرات کوارتز نیز به این ترکیب افزوده شده بود که یا برای درست کردن خمیر بوده است یا برای براق کردن ماده.

به نوشته پژوهشگران، این رنگیزه همچنین حاوی فیبر‌های گیاهی بود، که شاید برای معطرسازی به محصول اضافه شده بود. آن‌ها در ادامه افزودند ترکیب این رنگیزه «شباهت چشمگیری به روش ساخت رژلب‌های امروزی دارد».

گرچه باستان‌شناسان نمی‌دانند این محصول آرایشی متعلق به چه کسی بوده است، شواهد نشان می‌دهد که در این دوره تاریخی، استفاده از محصولات زیبایی میان زنان ایرانی رایج بوده است. به گفته «گروه مطالعات ایران باستان»، برنامه‌ای آموزشی و غیرانتفاعی در دانشگاه سواس لندن، سایر محصولات پرکاربرد عبارت بودند از سرمه که به‌عنوان خط چشم استفاده می‌شد و حنا که برای رنگ مو و پوست به کار می‌رفت.

در این پژوهش آمده است: «باریکی و ضخامت محدود این ظرف کوچک نشان می‌دهد که می‌شد آن را به‌راحتی همراه دسته آینه مسی/مفرغی در یک دست گرفت و دست دیگر برای استفاده از شانه یا وسیله‌ای دیگر آزاد باشد.»

پژوهشگران در ادامه افزوده‌اند نمونه چنین کاربردی را می‌توان در پاپیروس تورین ۵۵۰۰۱ مصر باستان دید، که قدمت آن به قرن ۱۲ پیش از میلاد بازمی‌گردد. در آن تصویر، زنی جوان «با برسی بلند یا ابزاری در دست راست به لب‌هایش رنگ یا روغن می‌زند، و هم‌زمان یک آینه گرد و بزرگ و یک قوطی آرایشی گرد استوانه‌ای در دست چپ دارد». 

با وجود این، باستان‌شناسان تردید دارند که این شیء را قدیمی‌ترین رژلب جهان اعلام کنند.

ویداله می‌گوید: «در حال حاضر، این شاید قدیمی‌ترین رژلبی باشد که کشف کرده‌ایم. اما پیش‌بینی می‌کنم که سایر همکاران به‌زودی نمونه‌های قدیمی‌تری شناسایی کنند.»