چگونه «پاچه گوسفند ۱۶۰۰ ساله ایرانی» رازهای تاریخ را فاش کرد؟

راز بقا: یک تیم تحقیقاتی شامل دانشمندان علم ژنتیک و باستان شناسان از ایرلند، فرانسه، ایران، آلمان و اتریش، توانستند به توالی دی ان‌ای از مومیایی گوسفند ۱۶۰۰ ساله در معدن نمک قدیمی چهرآباد، دست پیدا کنند. این نمونه قابل توجه شیوه‌های پرورش و نگداری گوسفندان در خاور نزدیک را آشکار کرده و نیز تاکید میکند که چطور این روش مومیایی میتواند بر تخریب دی ان‌ای تاثیر گذار باشد.

به گزارش راز بقا؛ این یافته فوق العاده در مجله کارشناسی شده بین المللی Biology letter منتشر شده است.

معدن نمک چهرآباد به حفاظت از مواد بیولوژیکی معروف است. در واقع، در همین معدن بود که بقایای انسان‌های معروف به “مردان نمکی”، که توسط محیط غنی از نمک خشک شده بودند، کشف شد. این تحقیق جدید بر توانایی این روش مومیایی طبیعی، به معنی خروج آب از جسد و حفظ بافت‌های نرمی که در غیر این صورت تخریب می‌شدند، در حفاظت از بقایای حیوانی نیز مهر تاییدی دوباره زد.

این تیم تحقیقاتی توسط یک ژنتیک شناس از کالج ترینیتی در دوبلین، رهبری شد. در این مطالعه، استخراج دی ان‌ای از برش کوچکی در پوست پای باقی مانده در معدن انجام شد.

با اینکه دی ان‌های قدیمی عمدتا آسیب دیده و شکننده هستند، این تیم متوجه شد که دی ان‌ای مومیایی شده به خوبی محافظت شده است، قطعات با طول بیشتر و آسیب‌های کمتر که معمولا با این دوره باستانی همراه است. گروه این موضوع را به نحوهی مومیایی شدن در معدن نمک که به خوبی شرایط ایده آل را برای حفاظت بافت‌های حیوانی و دی ان‌ای فراهم میکند، مرتبط می‌دانند.

اثر معدن نمک همچنین در میکروارگانسیم‌های موجود در پوست پای گوسفند هم مشاهده شد، مانند غالب بودن باکتری‌ها و آرکی باکتری‌های نمک دوست در پروفایل میکروبی – که به عنوان متاژنوم هم شناخته می‌شود – که احتمالا با حفاظت بافتی نیز در ارتباط می‌باشد.

حیوان مومیایی شده، از نظر ژنتیکی مشابه نژاد گوسفند‌های امروزی منطقه بود که نشان دهنده تداوم نسل گوسفندان ایران از ۱۶۰۰ سال پیش تاکنون است.

تیم تحقیقاتی همچنین دی ان‌ای این گوسفند را برای دو ژن «پوشش پشمی» و «دم چاق»، دو ویژگی ژنتیکی مهم گوسفند، مورد بررسی قرار دادند. برخی گوسفندان وحشی مثل «مولفون آسیایی» با پوشش مودار مشخص می‌شوند که با پوشش پشمی که امروزه در گوسفندان اهلی دیده می‌شود بسیار متفاوت است. گوسقندان دم چاق در آسیا و افریقا، جایی که آن‌ها در پخت و پز با ارزش هستند و ممکن است به خوبی با آب و هوای خشک سازگار باشن، بسیار متداول هستند.

در نهایت این تیم یک تصور ژنتیکی از گوسفند مومیایی ایجاد کرد و متوجه شد که مومیایی فاقد گونه ژنی مرتبط با پوشش پشمی است، در حالی که تجزیه و تحلیل الیاف با استفاده از میکروسکوپ الکترونی جزئیات میکروسکوپی الیاف مو را با نژاد‌های دارای پوشش مودار یا مخلوط نشان داد. جالب اینجاست که این مومیایی دارای گونه‌های ژنتیکی مرتبط با نژاد‌های دم چاق است که نشان می‌دهد این گوسفند شبیه گوسفند دم چاق پوشیده شده با مو است که امروزه در ایران دیده می‌شود.

کانر روسی، کاندیدای دکترا در دانشکده ژنتیک و میکروبیولوژی ترینیتی و نویسنده اصلی مقاله می‌گوید: “بقایای مومیایی شده بسیار نادر هستند، بنابراین شواهد تجربی کمی در مورد بقای DNA باستانی در این بافت‌ها تا قبل از این مطالعه شناخته شده بود. ”

وی همپنین ادامه داد” یکپارچگی حیرت‌انگیز DNA مانند آنچه قبلاً در استخوان‌ها و دندان‌های باستانی با آن مواجه شده بودیم نبود. این حفظ DNA، همراه با مشخصات متاژنومی منحصربفرد، نشان می‌دهد که نقش محیط چقدر در پویایی بافت و پوسیدگی DNA اساسی است. ”

دکتر کوین جی دالی، همچنین از دانشکده ژنتیک و میکروبیولوژی ترینیتی، سوپروایزر این مطالعه اضافه کرد: “تیم ما با استفاده از ترکیبی از رویکرد‌های ژنتیکی و میکروسکوپی موفق شد تصویری ژنتیکی از شکل ظاهری گوسفندان ۱۶۰۰ سال پیش در ایران و نحوه استفاده از آن‌ها ایجاد کند. با استفاده از رویکرد‌های بین رشته‌ای می‌توانیم در مورد ارزش حیوانات در فرهنگ‌های باستانی بیشتر بیاموزیم، این مطالعه به ما نشان می‌دهد که مردم ایران در دوره ساسانی ممکن است گله‌های گوسفندی گوشتی را با شیوه‌های پرورش مناسب به خوبی مدیریت کرده باشند.”