گوسفند «موفلون»؛ گوسفند بومی اصفهان و لار که جد همه گوسفندان جهان است!

راز بقا: «موفلون» گوسفند وحشی بومی منطقه خزر از جمله شرق ترکیه، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان و ایران است. این گونه در اروپا نیز یافت می‌شود. تصور می‌شود که موفلون خزر جد تمام نژاد‌های گوسفند خانگی مدرن باشد.

به گزارش راز بقا، موفلون یا Ovis gmelini نام علمی بود که توسط ادوارد بلیت در سال ۱۸۴۱ برای گوسفندان وحشی در خاورمیانه پیشنهاد شد. در قرن ۱۹ و ۲۰، چندین گوسفند وحشی توسط جانورشناسان توصیف شد که امروزه زیرگونه‌های موفلون محسوب می‌شوند:

-    «اُویس اوفیون» در سال ۱۸۴۱ برای گوسفندان وحشی در قبرس توسط بلیت نام‌گذاری شد.
-    «اُویس لارستانیکا» در سال ۱۹۰۹ برای گوسفندان وحشی در لار در جنوب ایران توسط نیکلای نانوسوف جانورشناس روس نام‌گذاری شد. 
-    «اُویس ایسفهانیکا» در سال ۱۹۱۰ برای گوسفندان وحشی در کوه‌های زاگرس توسط نانوسوف نام‌گذاری شد. 

پنج زیرگونه موفلون توسط مرجع استاندارد‌های گونه‌های پستانداران (MSW۳) از هم متمایز شده است.

 
-    موفلون ارمنی (گوسفند قرمز ارمنی): بومی شمال غربی ایران، ارمنستان و آذربایجان است. این زیرگونه به ایالت تگزاس در ایالات متحده معرفی شده است.
-    موفلون اصفهان توسط ناسونوف در سال ۱۹۱۰ معرفی شد و در کوه‌های زاگرس، ایران سکونت دارد. 
-    موفلون لارستان، یک زیرگونه کوچک است که محدوده آن به برخی از مناطق بیابانی نزدیک لار در جنوب ایران محدود می‌شود.
-    موفلون قبرس: این زیرگونه در طول قرن بیستم تقریباً رو به انقراض بود. در سال ۱۹۹۷، حدود ۱۲۰۰ نفر شمارش شد. ریچارد ویز کاوشگر مشهور حیات وحش در یک برنامه تلویزیونی از شمارش ۳۰۰۰ رأس از این زیرگونه در قبرس خبر داد.

زمانی تصور می‌شد که موفلون اروپایی زیرگونه‌ای از موفلون باشد، اما اکنون به عنوان یکی از نوادگان وحشی گوسفند اهلی شناخته می‌شود.

بر اساس مقایسه توالی‌های ژن سیتوکروم بی میتوکندری، در حالت کلی سه گروه گوسفند شناسایی شده‌اند: «گوسفند برفی» سیبری و «گوسفند شاخ‌بزرگ و گوسفند دال» آمریکای شمالی؛ «گوسفند آرگالی» آسیای مرکزی و موفلون و گوسفند اهلی اوراسیا.

ژنتیک و شکل و شمایل «موفلون»

به گزارش راز بقا؛ فرض بر این است که گوسفند اجدادی مانند بز‌ها (کاپرا) ۶۰ کروموزوم داشته است. موفلون و گوسفند اهلی دارای ۵۴ کروموزوم هستند که سه جفت (۱+۳، ۲+۸، ۵+۱۱) کروموزوم‌های آکروسانتریک اجدادی به هم پیوسته و کروموزوم‌های دو بازو را تشکیل می‌دهند. این برخلاف گوسفند آرگالی و اوریال است که به ترتیب دارای ۵۶ و ۵۸ کروموزوم هستند.

موفلون دارای پوشش قرمز مایل به قهوه‌ای تیره، با مو‌های کوتاه نوار‌های راه‌راه‌های تیره پشت و قسمت‌های شکمی مشکی و تکه‌های زین رنگ روشن است. نر‌ها شاخدار هستند و البته برخی از ماده‌ها نیز شاخ دارند. شاخ قوچ‌های بالغ تقریباً یک دور کامل (تا ۸۵ سانتی متر) خمیده است. موفلون دارای ارتفاع شانه حدود ۹۰ سانتیمتر متر و وزن بدن ۵۰ کیلوگرم (نر) و ۳۵ کیلوگرم (ماده) است.

موفلون در قفقاز کوچک در جنوب شرقی ترکیه، ارمنستان و آذربایجان، و در منطقه البرز غربی ایران و رشته کوه‌های زاگرس در سراسر شرق عراق و غرب ایران یافت می‌شود. این گونه گوسفند مشهور احتمالاً در دوره نوسنگی به قبرس معرفی شده است. 

تولید مثل

قوچ‌های موفلون یک سلسله مراتب تسلط دقیق دارند. قوچ‌ها قبل از فصل جفت گیری که از اواخر پاییز تا اوایل زمستان است، سعی می‌کنند سلسله مراتبی را برای تعیین دسترسی به میش‌ها (موفلون ماده) برای جفت گیری ایجاد کنند. قوچ‌های موفلون برای به دست آوردن تسلط و بدست آوردن فرصتی برای جفت گیری با ماده‌ها با یکدیگر مبارزه می‌کنند. موفلون‌ها در سن ۲ تا ۴ سالگی به بلوغ جنسی می‌رسند. قوچ‌های جوان قبل از اینکه فرصت جفت گیری پیدا کنند باید سلطه پیدا کنند، که این خود ۳ سال دیگر طول می‌کشد تا زمانی که فصل جفت‌گیری برسد. میش‌های موفلون نیز از نظر موقعیت اجتماعی در ۲ سال اول روند سلسله مراتبی مشابهی را طی می‌کنند، اما می‌توانند حتی در موقعیت‌های پایین نیز تولید مثل کنند. بارداری در ماده‌ها ۵ ماه طول می‌کشد که در این مدت یک تا دو فرزند تولید می‌کنند. 

بیشتر بخوانید:

«گوسفند مارکوپولو»؛ گوسفند وحشی افغانستانی که آمریکایی‌ها برای کشتنش ۴۰ هزار دلار خرج می‌کنند!

«بزوار»؛ بز ایرانی ماقبل تاریخ که آمریکایی‌ها برایش سر و دست می‌شکنند

مارخور؛ «بز» پاکستانی معروف به «پیرمرد کوهستان» که تُف‌اش ارزش طلا دارد!

یک موفلون در اوایل سال ۲۰۰۱ با موفقیت شبیه‌سازی شد و حداقل هفت ماه عمر کرد و آن را به اولین شبیه‌سازی یک پستاندار در حال انقراض تبدیل کرد که پس از دوران نوزادی زنده ماند. این نشان داد که یک گونه معمولی (در این مورد، یک گوسفند اهلی) می‌تواند با موفقیت جایگزین تولد یک حیوان کم‌نظیری مانند موفلون شود. اگر شبیه سازی موفلون بتواند با موفقیت پیش رود، پتانسیل کاهش فشار انقراض بر تعداد نمونه‌های زنده را دارد.

موفلون در ارمنستان و آذربایجان کاملا محافظت می‌شود. در ترکیه و ایران شکار این گونه فقط با مجوز ویژه امکان‌پذیر است. جمعیت موفلون‌های قبرس به عنوان یک گونه کاملاً محافظت شده در دستورالعمل زیستگاه‌های اتحادیه اروپا ذکر شده است و از نوامبر ۲۰۱۹ در ضمیمه Cities ذکر شده است.

«موفلون» در فرهنگ جهانی

به گزارش راز بقا؛ در جزیره کرس به موفلون نر «موفرو» و به موفلون ماده «موفرا» می‌گفتند و «جورج لویی بوفون» طبیعت‌شناس، ریاضیدان و کیهان‌شناس فرانسوی (۱۷۰۷-۱۷۸۸) این واژه را به فرانسوی به صورت «موفلون» ترجمه کرد. در ساردینیا، نر را «موروونی»، و به زن «موروا» می‌گویند، اگرچه غیر عادی نیست که دهقانان هم به نر و هم به ماده «موفیون» می‌گویند که البته یک دخل و تصرف آشکار از «اوفیون» یونانی محسوب می‌شود.

-    موفلون تا سال ۲۰۱۵ نشان هواپیمایی قبرس ایرویز بود و روی سکه‌های یورو قبرس ۱، ۲ و ۵ سنتی به تصویر کشیده شده است.
-    موفلون بر روی پرچم تاریخی پادشاهی ارمنی سیونیک و روی سنگ قبر‌ها نقش بسته است.
-    موفلون نماد و نام مستعار تیم ملی راگبی قبرس است.
-    موفلون سمبل رسمی شرکت تولید کننده لباس بریتانیایی «کراگ هاپرز» است.