گوسفند سرسیاه «بلوچی» یا «فراهانی»؛ طلای ارزشمند شرقِ ایران

راز بقا: گوسفند بلوچی نژادی از گوسفندان اهلی است که منشا آن جنوب غربی پاکستان، بلوچستان، شرق ایران و جنوب افغانستان است. این گوسفند از نژاد دم چاق است و عمدتاً برای پشم مرغوب‌اش پرورش داده می‌شود. 

به گزارش راز بقا، گوسفند بلوچی به خوبی با مناطق خشک و نیمه گرمسیری شرق ایران سازگار است. آن‌ها جستجوگران علوفه بسیار خوبی هستند. بر اساس آمار‌های منتشر شده تعداد گوسفندان این نژاد حدود ۱۰ درصد از جمعیت کل گوسفند‌های ایران را تشکیل می‌دهد.

ویژگی‌های ظاهری گوسفند بلوچی

بلوچی دارای زنگ سیاه و سفید را با نشانه‌های سیاه روی سر و پا‌ها شناخته می‌شود. رنگ صورت آن‌ها نیز عموما سیاهرنگ است. وزن میش‌های بلوچی در زمان بلوغ به طور متوسط ۳۵ کیلوگرم است و حتی به ۴۰ کیلوگرم نیز می‌رسد. گوسفند‌های بلوچی ماده برای تقریباً ۱۲۰ تا ۱۳۰ روز شیردهی می‌کنند و در این دوره ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم شیر می‌دهند. وزن بدن در بره‌ها از سن شیرگیری تا ۱۲ ماهگی کاهش می‌یابد، زیرا دیگر توسط مادرشان تغذیه نمی‌شود و مجبورند خودشان برای خود غذا به دست بیاورند. 

تفاوت وزن بدن بین گوسفند تک و دوقلو در بدو تولد و قبل از شیر گرفتن بیشتر است، اما این تفاوت‌ها پس از از شیر گرفتن کاهش می‌یابد. دلیل این است که گوسفندان دوقلو باید شیر مادرشان را با هم تقسیم کنند. وزن پایان شیرخوارگی بره‌های نر بلوچی ۱۷ کیلوگرم و ماده‌ها ۱۳ کیلوگرم است. همچنین وزن شش ماهگی بره نر بلوچ ۲۴ کیلوگرم و ماده‌ها ۱۸ کیلوگرم است. در یک سالگی وزن بره نر به ۴۵ کیلوگرم و ماده به ۳۶ کیلوگرم می‌رسد. 

این نژاد با نام‌های دیگری مانند عراقی، بلوچی دومدا، فراهانی، خراسانی، مِنگالی، نائینی، شینواری، تَر‌َکی و یزدی نیز شناخته می‌شود. امروزه گوسفند بلوچی عمدتاً در منطقه بومی آن پرورش داده می‌شود و این نژاد عمدتاً برای تولید پشم پرورش داده می‌شود.

گوسفندان بلوچی حیواناتی قوی هستند و به خوبی با آب و هوای محلی خود سازگار هستند. آن‌ها به ویژه با نواحی خشک و نیمه گرمسیری شرق ایران سازگاری خوبی دارند و علوفه گردان‌های بسیار خوبی هستند بدین معنی که به خوبی به جستجوی علوفه می‌پردازند.. امروزه این نژاد عمدتاً برای تولید پشم پرورش داده می‌شود. پشم آن‌ها با مدولاسیون درشت و ضخیم است. میانگین وزن سالانه پشم این گوسفند بین ۲ تا ۲.۵ کیلوگرم است. 

میش‌ها شیرده خوبی هستند و برای بره‌های خود شیر کافی تولید می‌کنند. به طور متوسط یک میش به طور کلی حدود ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم شیر در یک دوره شیردهی ۱۲۵ روزه تولید می‌کند.

شکل گوش‌ها در این نژاد ویژگی دیگری است که بسیار به چشم می‌آید و آن‌ها را از دیگر نژاد‌ها مجزا می‌کند. فرم گوش‌ها در نژاد بلوچی دراز، پهن و افتاده بر کنار صورت است. طول گوش به طور متوسط ۱۹ سانتیمتر و عرض آن حدود ۸ سانتیمتر است. میش‌ها و قوچ‌ها در نژاد بلوچی به طور کلی بدون شاخ هستند، اما در مواردی دیده شده است که برخی قوچ‌ها شاخ داشته باشند. سر این نژاد کوچک و نیم رخ صاف می‌باشد، اندازه دست و پا کوتاه و در قسمت بالای سم رنگ پشم سیاه می‌باشد، شکل بینی باریک و بدون انحناء و چین‌خوردگی است، پوزه این نژاد کشیده و باریک است. دنبه بلوچی هم کوچک با دو نیم دنبه به‌هم چسبیده دیده می‌شود، چربی لاشه در این نژاد نسبت به سایر نژاد‌های کشور بسیار کم می‌باشد. 

دلایل پرورش گوسفند بلوچی

از دیگر دلایل و مهم‌ترین آن برای پرورش نژاد بلوچی، توانایی چند قلوزایی در این نژاد است. در واقع این نژاد جز بهترین نژاد‌ها برای چند قلوزایی است و به واسطه وزن مناسب در پایان دوره شیرخوارگی، قوچ‌ها به وزن ۱۷ کیلوگرم و میش‌ها در حدود ۱۲ کیلوگرم خواهد بود. 

تولید پشم در گوسفندان نژاد بلوچی به صورت سالانه در حدود ۲ تا ۲.۵ کیلوگرم خواهد بود و قطر پشم نیز در حدود ۲۵ تا ۳۲ میکرون خواهد بود. از آنجا که بازدهی پشم تولیدی در این نژاد به مقدار قابل توجهی بالا است، باعث شده نژاد بلوچی در دسته گوسفندان پشمی قرار گیرد که بهترین پشم را برای بافت قالی دارند. 

پرورش گوسفندان نژاد بلوچی برای دامپروران بهره‌وری مالی بالایی خواهد داشت، همانطور که اشاره شد از پشم این نژاد برای بافت فرش، از ویژگی چند قلوزایی برای پرورش بره‌های بیشتر و به واسطه وزن مناسب در این نژاد برای پرواربندی و تولید گوشت می‌توان استفاده کرد. 

نکته مهم دیگر درباره نژاد بلوچی این است که تقریبا می‌توان گفت این گوسفند با سه هدف مختلف پرورش داده می‌شود: اول اینکه پشم مرغوبی دارد و برای بافتن فرش از آن استفاده می‌شود. دوم چندقلوزاست و همین امر باعث شده که نقش قابل توجهی در بازار زنده دام را به خود اختصاص دهد چرا که خرید و فروش خود بره‌ها نیز اهمیت شایانی دارد و موجب سودآوری برای دامداران می‌شود. طبق آمار نرخ دوقلوزایی این گوسفند حدود ۲۵ درصد است. البته برخی نیز بر این عقیده‌اند که درصد دوقلوزایی این نژاد کمتر از این مقدار است. سوم با توجه به وزن مناسب برای تولید گوشت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

طبق آمار‌های اعلامی دامداران درصد باروری در گوسفند بلوچی ۸۵ تا ۹۰ درصد و درصد زایش ۸۰ تا ۸۲ درصد است. فصل زایش گوسفند بلوچی از اواسط فصل زمستان شروع می‌شود و تا اوایل بهار ادامه دارد.