گوسفند «عواسی»؛ گوسفند مشهور عراقی که بزرگترین گوسفند «شیرده» خاورمیانه است

راز بقا: عواسی یا آواسی (Awassi) یک نژاد از گوسفندان شیری از نوع دم چاق خاور نزدیک است. این نژاد پراکنده‌ترین نژاد شیری غیر اروپایی است. عواسی به نام‌های زیادی از جمله عرب، بَلَدی، دیری، گزیریه، ایوسی، شامی و سوری معروف است. این گوسفند معمولاً سفید با سر و پا‌های قهوه‌ای است.

به گزارش راز بقا، عواسی یک نژاد سنتی گوسفند شیری از نوع دم چاق خاور میانه است. منشأ دقیق آن ناشناخته است، اما تصور می‌شود که ریشه این نژاد در منطقه تاریخی بین النهرین - منطقه بین رود‌های فرات و دجله، عراق و سوریه امروزی است. احتمالا نام این نژاد از قبیله «العواس» ساکنین شمال سوریه گرفته شده است. این نژاد پراکنده‌ترین نژاد شیری غیر اروپایی و پرتعدادترین نژاد گوسفند در جنوب غربی آسیا است. این گوسفند اصلی عراق و سوریه و تنها گوسفند بومی اسرائیل، اردن و لبنان است. 

بر اساس گزارش ها، این نژاد گوسفند در هجده کشور آفریقایی، آسیایی و اروپایی زندگی می‌کند و جمعیت کل آن در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۸۵ میلیون رأس برآورد شده است. بیشترین جمعیت این گوسفند اکنون توسط ترکیه گزارش شده، جایی که تعداد عواسی‌ها تقریباً ۱.۷ میلیون رأس است. جمعیت قابل توجه دیگر این نژاد در فلسطین (بیش از ۳۶۰۰۰۰) و لبنان (حدود ۲۰۰۰۰۰) زندگی می‌کند. این گوسفند به توسعه چندین نژاد مدرن، از جمله اساف، عواسی اسرائیلی، پاک عواسی، نیمی و شفالی کمک کرده است.

مشخصات گوسفند عواسی

عواسی اندازه متوسطی دارد و میانگین وزن آن ۶۸ کیلوگرم برای میش و ۷۰ کیلوگرم برای قوچ است. ارتفاع متوسط به ترتیب ۵۰ سانتی متر و ۷۶ سانتی متر است. رنگ این گوسفند معمولی سفید با سر و پا‌های قهوه‌ای است. صورت می‌تواند سفید، خاکستری، سیاه یا خالدار باشد و گاهی اوقات یک پوشش قهوه‌ای یا سیاه تک رنگ ظاهر می‌شود. قوچ‌ها معمولاً شاخدار هستند، میش‌ها بیشتر بدون شاخ هستند. 

به گزارش راز بقا؛ پرورش این گوسفند برای طیف وسیعی از محصولات انجام می‌شود: گوشت، شیر و پشم. با این حال، این نژاد در درجه اول برای شیر پرورش داده می‌شود. آن‌ها ویژگی‌های فیزیولوژیکی منحصر به فردی مانند مقاومت در برابر بسیاری از بیماری‌ها و انگل ها، پیاده روی طولانی در مراتع برای چرا، تحمل دمای شدید و تحمل شرایط نامطلوب تغذیه دارند. به راحتی با محیط‌های مختلف سازگار می‌شود و به خوبی در زیستگاه بومی خود رشد می‌کند.

گوسفندان عواسی به خوبی با مراتع فقیر مدیترانه سازگار هستند و می‌توانند با استفاده از ذخایر انرژی ذخیره شده در دم چربی، کمبود تغذیه را در طول فصل خشک جبران کنند. عواسی توانایی مادری بالایی دارد و با توجه به پتانسیل بالای تولید شیر در شرایط سخت، این نژاد می‌تواند در بهبود تولید شیر بسیاری از نژاد‌های بومی آسیایی و آفریقایی استفاده شود. نژاد آواسی به عنوان بالاترین نژاد شیردوشی پس از نژاد فریزی شرقی شناخته شده است. 

گوسفند عواسی را می‌توان تحت طیف وسیعی از سیستم‌های تولید نگهداری کرد، از گله‌های عشایری متکی به مراتع طبیعی در مناطق نیمه‌خشک که تولید بره در آن محصولات اولیه است، تا گله‌های لبنی فشرده که در آن شیر و بره تقریباً به طور مساوی در درآمد ناخالص گله نقش دارند و به سختی و سازگاری معروف است.

عواسی همچنین نژاد محلی گوسفند در کشور اردن نیز به شمار می‌رود و مهمترین نژاد در مناطق نیمه خشک کشور‌های خاور نزدیک است. بره قوچ عواسی و میش به ترتیب در حدود ۸ و ۹ ماهگی به بلوغ می‌رسند. فصل تولید مثل میش عواسی از اوایل آوریل شروع می‌شود و تا سپتامبر ادامه دارد. قوچ‌های این نژاد پس از بلوغ در طول سال از نظر جنسی فعال هستند.

چرخه طبیعی فحلی در میش‌های عواسی ۲۰- ۱۵ روز (به طور متوسط ۱۷ روز) است. فحلی بین ۱۶-۵۹ ساعت (متوسط ۲۹ ساعت) در طول فصل تولید مثل متغیر است. عملکرد تولید مثلی گوسفند عواسی بهبود نیافته پایین است در حالی که عواسی بهبود یافته بالاترین باروری و تولید شیر را دارد و در بین تمام جمعیت‌های عواسی سنگین‌ترین است. طول بارداری از ۱۴۹ تا ۱۵۵ روز (متوسط ۱۵۲ روز) متغیر است.

شیر عواسی 

متوسط شیردهی میش عواسی بیش از ۳۰۰ لیتر در هر ۲۱۰ روز شیردهی است. این گوسفند در یک دوره ۱۵۰ روزه شیردهی در سیستم سنتی ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم و در یک سیستم مدرن بین ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم شیر می‌دهد. اگر بخواهیم این میزان شیر تولید شده توسط گوسفند عواسی عراق را مقایسه کنیم باید بگوییم شیردهی گوسفند آمریکایی حدود ۱۰۰-۲۰۰ پوند در هر دوره شیردهی است.

یک گوسفند عواسی بهبود یافته بالاترین تولید شیر را در بین تمام جمعیت‌های عواسی دارد و ممکن است در دوره شیردهی ۲۱۴ روزه به ۵۰۶ لیتر برسد. 
این نکته نیز جالب است که تمامی نژاد‌های دام از جمله بز و گوسفند و گاو که ریشه در منطقه بین‌النهرین دارد دارای بیشترین میزان تولید شیر در میان همنوعان خود هستند. 

پشم عواسی

گوسفند عواسی همچنین داری پشم بسیار خوبی است و برای تولید فرش کاربرد فراوانی دارد. درجه موی موجود در پشم از یکی به دیگری متفاوت است. بر اساس گزارش‌های علمی منتشر شده میانگین قطر الیاف پشم گوسفند عواسی ۳۳ میکرون است و وزن پشک این گوسفند در طول سال حدود ۲ کیلوگرم است. بازدهی پشم این گوسفند ۸۵ درصد و طول هر لیف این گوسفند حدود ۱۶.۵ سانتیمتر است. ترکیب پشم این گوسفند نشان می‌دهد که کل پشم از ۶۹ درصد پشم، ۲۴ درصد مو و ۷ درصد کِمپ تشکیل شده است.