گوسفند «دم‌دراز»؛ گوسفندی عجیبی که چند سال پیش ایران را به هم ریخت!

راز بقا: در سیستم‌های مدرن تولید گوسفند، دم‌ها معمولاً برای جلوگیری از تجمع مدفوع در قسمت پشت گوسفند که می‌تواند منجر به تجمع ماگوت‌های پشم شود، لنگر انداخته می‌شوند (به اصطلاح کوتاه می‌شوند). در صورت عدم درمان و چاره‌جویی، حمله این ماگوت‌ها می‌تواند کشنده باشد، زیرا این حشرات گوشت گوسفند را می‌خورند. کوتاه کردن دم همچنین پردازش آن‌ها را برای تولید گوشت آسان‌تر می‌کند. دم در جفت‌گیری یا بره زایی هیچگونه تداخلی ندارد.

به گزارش راز بقا، روش‌های مختلفی برای لنگر انداختن دم بره‌ها وجود دارد. رایج‌ترین روش قرار دادن یک نوار لاستیکی (حلقه) در اطراف دم است. بره‌ها در سنین پایین (۱ تا ۷ روز) لنگر انداخته شوند تا استرس و درد بره به حداقل برسد. دم باید به حدی دراز بماند که فرج میش و مقعد قوچ را بپوشاند. کوتاه کردن دم کوتاه ممکن است در بروز پرولاپس رکتوم نقش داشته باشند.

در حالی که برخی از فعالان حقوق حیوانات ادعا می‌کنند که بستن دم یک عمل غیرانسانی است، اما این ادعا به سادگی نادرست است. هنگامی که به درستی انجام شود، کوتاه کردن دم غیر انسانی نیست. اگرچه این عمل باعث ایجاد درد می‌شود، اما بر سلامت یا رشد بره تأثیری ندارد. کوتاه کردن دم برای حفظ سلامت و بهداشت گوسفند و بره انجام می‌شود. مدفوع مایع (اسهال) می‌تواند در تمام سیستم‌های تولید رخ دهد. بنابراین، گوسفند را در معرض خطر هجوم مگس‌ها قرار می‌دهد.

گوسفند‌های دم چاق

گوسفند دم چاق (Fat – Tailed Sheep) یک نوع عمومی از گوسفندان اهلی است که به دلیل دم و ربع بزرگ متمایز شناخته شده است. نژاد‌های گوسفند دم چاق تقریباً ۲۵ درصد از جمعیت گوسفندان جهان را تشکیل می‌دهند، و معمولاً در بخش‌های شمالی آفریقا، خاورمیانه و کشور‌های مختلف آسیای مرکزی، افغانستان، پاکستان و تا چین یافت می‌شوند. چربی دم این گوسفند‌ها یک عنصر مهم در بسیاری از غذا‌های منطقه است. 

دو نوع کلی از دم چاق وجود دارد، دم چاق پهن و دم چاق بلند. گونه‌های دم دراز کمترین پراکندگی جغرافیایی را دارند و بیشتر در عربستان (نوعی به نام نجد، سیاه رنگ با سر سفید که به نام منطقه محل زندگی یعنی نجد نامگذاری شده و در عراق، آسیای مرکزی و سوریه رشد می‌کند) و قفقاز (کلشی در منطقه کلخیس و چرکسی) یافت می‌شوند. گونه‌های دم چاق پهن شامل نژاد حجاز (نزاد عربی، کوچک و سفید که به دلیل منطقه محل زندگی به این نام آمده است)، عربی (سیاه یا ابلق، در عربستان و عراق)، آواسی (نوع غالب در عراق، لبنان، سوریه، فلسطین، اردن)، و کارامان سفید (در ترکیه). در قسمت شرق و به سمت ایران (در میان بختیاری ها) و چین، ده‌ها گونه دم چاق پهن از جمله «کاراکول» وجود دارد. 

به گزارش راز بقا؛ گوسفندان دم چاق احتمالاً حداقل در سال ۲۰۰۰ قبل از میلاد از طریق شاخ آفریقا به آفریقا و سپس به مصر و شمال آفریقا نقل مکان کردند و در همین دوره است که در هنر مصری به تصویر کشیده می‌شوند. آن‌ها سومین نوع گوسفندی بودند که به آفریقا آورده شدند. 

اکثر نژاد‌های گوسفند دم چاق دارای دم چاق پهن هستند، جایی که چربی در رسوبات کیسه‌ای در قسمت‌های عقب گوسفند در دو طرف دم و در ۳ تا ۵ مهره اول ستون فقرات دم انباشته می‌شود. مورخان پیشین از جمله هرودوت گزارش می‌دهند که دم آن‌ها گاهی آنقدر بلند بود که چوپانان برای آن‌ها گاری‌های مینیاتوری می‌ساختند، و گاهی آنقدر بزرگ می‌شدند که روی زمین کشیده می‌شد و مانع جفت گیری می‌شد. گوسفندان دم چاق به خوبی با زندگی در مناظر خشک سازگار هستند، چربی ذخیره غذایی برای «مبارزه با شرایط سخت بیابانی» فراهم می‌کند. 

قدیمی‌ترین گزارش گوسفند دم چاق در اوروک باستان (۳۰۰۰ قبل از میلاد) و اور (۲۴۰۰ قبل از میلاد) بر روی ظروف سنگی و موزاییک‌ها یافت شده است. در سومر، گوسفندان دم چاق را به خاطر پشم‌شان در معابد نگهداری می‌کردند. مرجع مهم و قدیمی دیگر در کتاب مقدس یافت می‌شود (خروج ۲۹:۲۲ و لاویان ۳:۹)، که در آن یک قربانی توصیف شده که شامل چربی دم گوسفند است.

سوابق بین النهرین اطلاعات زیادی در مورد گوسفندان دم چاق ارائه می‌دهد. آن‌ها با کیفیت‌ترین پشم را تولید می‌کردند و در تعداد زیاد نگهداری می‌شدند. ایالت شهر لاگاش، در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد، بیش از ۶۶۰۰۰ گوسفند از این دست داشت.

افغانستان

گزارشی که در سال ۱۹۱۵ توسط هنری دی بیکر، کنسول آمریکا در بمبئی منتشر شد، نشان می‌دهد که گوسفند دم چاق چقدر برای افغانستان مهم بوده است. او می‌گوید که پشم این حیوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی کشور بوده است. در سال‌های ۱۹۱۲-۱۹۱۳ این کشور (از طریق بلوچستان) بیش از ۱.۵ میلیون دلار پشم صادر کرد. گوسفند‌های دم چاق اغلب با گوسفندان هندی برای تولید پشم با کیفیت بالا ترکیب شدند. علاوه بر این، از آنجایی که از این چربی برای تولید کره استفاده می‌شد، افغان‌ها می‌توانستند مازاد را برای صادرات به هند تولید کنند. به گفته بیکر، گوشت این حیوان منبع اصلی گوشت مردم افغانستان بود.

ازبکستان

غذا‌های ازبکستانی سرشار از چربی است و چربی دم به نام قردیوق یا دمبا (اغلب از نژاد کاراکول) تامین کننده مهمی از این نوع چربی است که «به عنوان یک چیز نیمه مقدس» مورد احترام است. این چربی در انواع غذا‌های ملی مانند لغمان و پالوف استفاده می‌شود. «راسل زانکا»، محقق مواد غذایی، خاطرنشان می‌کند که دامبا در دوران پس از شوروی کمیاب شده است. تحت حکومت شوروی، ازبکستان به تولیدکننده بزرگ پنبه تبدیل شد و در نتیجه روغن پنبه دانه به عنوان چربی اصلی مورد استفاده در پخت و پز قرار گرفت. با این حال، دامبا همچنان نقش مهمی در تخیل و فرهنگ عامه ازبک ایفا می‌کند. 

گوسفند دم دراز رومانیایی در ایران 

برخی از گوسفندان وجود دارند که نه تنها دنبه ندارند بلکه یک دم دراز دارند و نتیجه اصلاح نژادی است. در واقع با اصلاح نژادی گوسفندان تلاش بر این بوده که از فرآیند تبدیل شدن غذا به چربی و دنبه جلوگیری شود و در عوض به گوشت تبدیل شود. به همین دلیل است که گوسفندان دم دراز عمدتا نژاد گوشتی هستند که از طریق فرآیند دستکاری ژنتیکی به وجود آمده‌اند. 

یکی از انواع گوسفندانی که با این هدف به وجود آمده گوسفند «رومانوف» است که به گوسفند دم دراز رومانیایی هم معروف است. این گوسفند که در سال‌های گذشته خبر واردات آن به ایران هم سر و صدای زیادی به پا کرد دارای دم دراز است و دنبه ندارد. گوسفند رومانوف البته با بسیاری از نژاد‌های ایرانی ترکیب شده چرا که یکی از ویژگی‌های مهم این گوسفند نرخ بالای چندقلوزایی آن است. 

فروردین ماه ۱۳۹۸ بود که خبر واردات چند هزار رأس گوسفند دم دراز باعث یک جنجال رسانه‌ای شد مبنی بر اینکه این گوسفندان به صورت هدفمند و در راستای دستکاری ژنتیکی ایرانیان وارد می‌شوند. عکس‌های منتشر شده از این گوسفندان نشان می‌داد که این‌ها نه تنها دنبه ندارند بلکه یک دم دراز دارند و به همین دلیل سریعا به «گوسفند‌های دم دراز» معروف شدند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید: 

«رومانوف»؛ باارزش‌ترین گوسفند جهان که حرمسرا دارد و در یک سال ۱۴ بره به دنیا می‌آورد!

بعدا مشخص شد که این گوسفندان نژاد رومانوف هستند. موضوع در آن زمان بالا گرفت و علیرضا رفیعی پور رئیس وقت سازمان دامپزشکی کشور در این راستا به رسانه‌ها توضیح داد و گفت گوسفند رومانوف نژادی گوشتی و حاصل کار ژنتیکی است که «طی شش ماه چهل کیلو گوشت تولید می‌کند». در واقع اصلاح نژاد در این گوسفند به گونه‌ای شکل گرفته که غذا به جای تبدیل شدن به چربی و دنبه تبدیل به گوشت می‌شود. 

گوسفند رومانوف از طرف دیگر طبق گفته رئیس وقت سازمان دامپزشکی کشور عاری از بسیاری از بیماری‌هاست که هنوز در ایران ریشه‌کن نشده‌اند. بیماری‌هایی مانند تب برفکی و یا بیماری‌های مشترک انسان و حیوان مانند تب مالت سی سال است که در کشور رومانی ریشه‌کن شده، اما در ایران نشده‌اند. از طرف دیگر گوشت رومانوف نیز بسیار باکیفیت است و به لحاظ اقتصادی از هر جهتی صرفه دارد.

بنابراین آن طور که از گفته‌ها پیداست گوسفند دم دراز یا همان رومانوف در واقع نتیجه دستکاری ژنتیکی است که در راستای حذف دنبه و چربی و برای همراهی با اقتضائات تولید انبوه گوشت در عصر مدرن به وجود آمده است. گوسفندان دم دراز بسیار کمیاب هستند و سر و صدای واردات این گوسفندان به ایران نیز ناشی از ترس بود چرا که شناختی نسبت به این نوع گوسفند در ایران وجود نداشت.