چرخ ریسک ریش‌دار؛ پرنده باتلاقی که ریش دارد و عاشق رقصیدن میان نیزارهاست

راز بقا: «چرخ‌ریسک ریش‌دار» (Bearded Reedling) یک پرنده کوچک و منحصر‌به‌فرد است که بومی مناطق باتلاقی و نی‌زار‌های اروپا و برخی از نواحی آسیا می‌باشد. این پرنده به خاطر ظاهر خاص، زیستگاه ویژه و خصوصیات رفتاری جالب خود شناخته می‌شود. 

پیشینه تاریخی

به گزارش راز بقا،  «چرخ‌ریسک ریش‌دار» از دیرباز مورد توجه پرنده‌شناسان قرار گرفته، زیرا طبقه‌بندی آن در ابتدا به خانواده‌های دیگر مانند تیت‌ها یا پرنده‌های طوطی‌مانند نسبت داده می‌شد. اما اکنون این پرنده در خانواده خاص خود، Panuridae، قرار دارد چرا که ویژگی‌های آن از سایر پرندگان متمایز است.  

شواهد فسیلی و مطالعات ژنتیکی نشان می‌دهند که این گونه ریشه‌های قدیمی دارد و احتمالاً در طول تغییرات محیطی به زیستگاه‌های نی‌زار‌ها تطابق یافته است.  

در فولکلور اروپایی، این پرنده به دلیل پوشش خاص و طبیعت مخفیانه‌اش الهام‌بخش نام‌ها و افسانه‌های مختلفی بوده است. حضور آن در نی‌زار‌ها به عنوان نمادی از حیات باتلاقی شناخته می‌شد. در دهه‌های اخیر، محققان حفاظت از محیط‌زیست بر اهمیت آن به عنوان یک گونه شاخص برای اکوسیستم‌های سالم باتلاقی تأکید کرده‌اند.  

ویژگی‌های ظاهری

چرخ ریسک ریش‌دار یک پرنده کوچک است که طول آن حدود ۱۶ تا ۱۷ سانتی‌متر است و طول بال‌های آن ۱۶ تا ۱۸ سانتی‌متر و وزن آن حدود ۱۴ تا ۱۷ گرم می‌باشد.

نر‌ها به دلیل نقوش خاص سیاه‌رنگ شبیه به سبیل روی صورت نارنجی و بدن به رنگ خاکی روشن و سر خاکی مایل به آبی - خاکی به راحتی قابل شناسایی هستند. ماده‌ها رنگ‌های ملایم‌تری دارند و فاقد نقوش سیاه و به رنگ‌های قهوه‌ای و بژ هستند.  

دم بلند و نوک‌دار و بال‌های گرد این پرنده را قادر می‌سازد که پرواز‌های چابک داشته باشد و پنجه‌های تیزش به او کمک می‌کند تا به شکل مؤثری به ساقه‌های نی بچسبد. پوشش پر این پرنده در نی‌زار‌ها به آنها کمک می‌کند تا از شکارچیان پنهان بمانند.  

ویژگی‌های رفتاری

چرخ‌ریسک‌های ریش‌دار پرندگانی اجتماعی هستند و به‌ویژه در خارج از فصل جفت‌گیری در گروه‌های کوچک زندگی می‌کنند. رژیم غذایی آنها با تغییر فصل‌ها تغییر می‌کند: در تابستان عمدتاً حشرات می‌خورند و در زمستان بیشتر به دانه‌های نی تکیه می‌کنند.  

برای هضم دانه‌های سفت، آنها در فصل سرما سیستم گوارش خاصی پیدا می‌کنند که به آنها اجازه می‌دهد تا مواد مغذی را از علوفه با نی‌های پایین استخراج کنند.

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این پرنده، صدای آن است. آنها صدا‌های نرم و فلزی مانند «پینگ» تولید می‌کنند که در نی‌زار‌ها طنین‌انداز می‌شود و به اعضای گروه کمک می‌کند تا به هم مرتبط بمانند.  

زیستگاه و حفاظت

این پرنده به‌طور خاص با زیستگاه‌های باتلاقی که توسط نی‌ها پوشیده شده، ارتباط دارد. تخریب زیستگاه‌ها، خشک شدن باتلاق‌ها و آلودگی، تهدیدات زیادی برای جمعیت آنها ایجاد کرده، اما پروژه‌های بازسازی باتلاق‌ها و تلاش‌های حفاظتی هدفمند در بسیاری از مناطق به بازسازی جمعیت این پرنده کمک کرده است.

چرخ‌ریسک ریش‌دار یک پرنده شگفت‌انگیز است که زیبایی و اهمیت زیست‌محیطی زیستگاه‌های باتلاقی را به خوبی نمایان می‌کند. تطابق‌های منحصر‌به‌فرد و رفتار‌های جذاب آن همچنان الهام‌بخش پرنده‌شناسان و فعالان محیط‌زیست است.  

سه ویژگی عجیب چرخ ریسک ریش‌دار

در اینجا سه مورد از عجیب‌ترین و جالب‌ترین حقایق درباره چرخ‌ریسک آورده شده است:

این پرنده «ریش» دارد

نام مرغ چرخ‌ریسک ریش‌دار از «پرهای» متمایز پر‌های سیاه اطراف صورتش گرفته شده که شبیه به یک ریش است. جالب اینجاست که ریش در واقع نشانه‌ای از بلوغ یا تفاوت جنسیتی نیست. هم نر‌ها و هم ماده‌ها می‌توانند این ویژگی را داشته باشند که یکی از عجیب‌ترین جنبه‌های ظاهر آنها است، به‌ویژه از آنجا که این ویژگی عملکرد روشنی مانند پر‌های دیگر پرندگان (مثلاً برای جذب جفت) ندارد.  

آکروبات‌های شگفت‌انگیز در نیزار‌ها

چرخ‌ریسک‌های ریش‌دار استاد حرکات آکروباتیک در نیزار‌ها هستند. برخلاف بسیاری از پرندگان که ترجیح می‌دهند پرواز کنند، این پرندگان اغلب دیده می‌شوند که به‌صورت معکوس از ساقه‌های نی آویزان شده‌اند و از پای خود برای گرفتن محکم استفاده می‌کنند.  

این رفتار غیرمعمول به آنها این امکان را می‌دهد که به شکل خاصی حشرات و دانه‌ها را برای خوراک پیدا کنند، رفتاری که بیشتر شبیه به پستانداران است تا پرندگان. حتی گاهی در حال «زیپ‌لاین» از یک نی به نی دیگر دیده می‌شوند و در هوا می‌لغزند، رفتاری که برای پرندگان کوچک نادر است.  

توانایی هضم دانه‌های سفت نی

در زمستان، «چرخ ریسک ریش‌دار» عمدتاً بر روی دانه‌های نی زندگی می‌کند که به‌طور طبیعی هضم آنها دشوار است. اما این پرنده دارای یک سازگاری منحصر‌به‌فرد است: در ماه‌های سردتر، گوارش آنها بزرگ‌تر و کارآمدتر می‌شود که به آنها امکان می‌دهد دانه‌های سخت را آسیاب کنند.  

این توانایی استخراج مواد مغذی از منابع غذایی که به طور معمول غیرقابل هضم هستند، ویژگی‌ای است که در بین گونه‌های پرندگان به ندرت دیده می‌شود.  

این ویژگی‌های عجیب باعث می‌شود که چرخ ریسک ریشی‌دار یک پرنده خارق‌العاده و جذاب باشد که دارای سازگاری‌های منحصربه‌فردی برای زنده ماندن در زیستگاه‌های باتلاقی خود است.