به بُز ماده چه می‌گویند و چرا جفت‌گیری بز ماده با گوسفند نر امکان‌پذیر نیست؟

راز بقا: در بعضی از مناطق ایران، بز ماده تیشتر نامیده می‌شود. این حیوانات قرن‌هاست که جزئی از زندگی انسان‌ها بوده و همچنان نقش حیاتی در کشاورزی و دامپروری ایفا می‌کنند. بز‌های ماده برای تولید شیر، گوشت و سایر منابع ارزشمند خود غیرقابل جایگزین هستند. در این مقاله از راز بقا، ویژگی‌های بیولوژیکی، نقش در تولید مثل و اهمیت کلی بز‌های ماده در کشاورزی با تمرکز بر چگونگی کمک آنها به کشاورزی ایران را بررسی می‌کنیم.

ویژگی‌های بیولوژیکی بز‌های ماده یا تیشتر

به گزارش راز بقا، بز‌های ماده از جمله گیاه‌خوارانی هستند که سیستم گوارشی خاصی دارند که به آنها این امکان را می‌دهد تا مواد گیاهی سخت و الیافی را به‌طور مؤثر هضم کنند. معده آنها از چهار بخش تشکیل شده است که شامل دمنوش، رتیکولوم، اوماسم و آباماسوم است. این ساختار به آنها این امکان را می‌دهد که از مواد گیاهی که برای بسیاری از حیوانات دیگر قابل هضم نیست، تغذیه کنند.

ذکر این نکته مهم است که بز در واقع به جنس ماده گفته می‌شود و در ادبیات رسمی گاهی برای تفکیک میان دو جنسیت این جانور جنس ماده آن را «بُز» و جنس نر آن را «کَل» «دوبر» یا «پازن» می‌گویند.

از نظر جسمی، بز‌های ماده معمولاً از نر‌ها کوچکتر هستند و وزن متوسط آنها بین ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم است. با این حال، برخی نژاد‌ها ممکن است بزرگتر یا کوچکتر باشند، بسته به زمینه ژنتیکی آنها. به گزارش راز بقا برخلاف نرها، بیشتر بز‌های ماده شاخ ندارند، اگرچه برخی نژاد‌ها مانند بز لری که در ایران یافت می‌شود، ممکن است شاخ داشته باشند.

نقش تولید مثلی بز‌های ماده

یکی از مهم‌ترین نقش‌های بز‌های ماده، تولید مثل است. بز‌های ماده معمولاً در سنین ۷ تا ۱۰ ماهگی به بلوغ جنسی می‌رسند، اما معمولاً برای اولین بار در حدود ۱ سالگی زایمان می‌کنند. به گزارش راز بقا فصل جفت‌گیری برای بز‌ها معمولاً در پاییز و زمستان رخ می‌دهد و دوره بارداری آنها حدود ۱۵۰ روز یا پنج ماه است.

یک بز ماده معمولاً یک یا دو بچه به دنیا می‌آورد، اگرچه در برخی موارد سه‌قلو نیز ممکن است. فرآیند زایمان معمولاً بدون مشکل است و بز‌های ماده اغلب بدون نیاز به مداخله دامپزشکی به دنیا می‌آورند. پس از تولد، مادر از بچه‌های خود مراقبت می‌کند و آنها را با شیر خود که برای رشد اولیه آنها ضروری است، تغذیه می‌کند. بچه‌ها در هفته‌های اول به‌طور کامل به شیر مادر وابسته هستند تا وقتی که به گیاهان علفی روی می‌آورند.

تولید شیر و اهمیت آن

بز‌های ماده به‌طور گسترده به خاطر توانایی‌شان در تولید شیر شناخته می‌شوند، که یک منبع غذایی مهم در بسیاری از نقاط جهان است. به گزارش راز بقا شیر بز به‌ویژه برای افرادی که به لاکتوز حساسیت دارند مفید است، زیرا نسبت به شیر گاو سطح کمتری از لاکتوز دارد. علاوه بر این، شیر بز غنی از مواد مغذی ضروری مانند کلسیم، فسفر و ویتامین‌ها است که آن را به یک منبع عالی تغذیه تبدیل می‌کند.

یک بز ماده معمولاً بین ۱ تا ۲ لیتر شیر در روز تولید می‌کند، اگرچه برخی نژاد‌های با عملکرد بالا مانند بز سانن و بز آلپاین می‌توانند مقدار بیشتری تولید کنند. شیر بز برای تولید انواع محصولات لبنی مانند پنیر، ماست و کره استفاده می‌شود. در ایران که مصرف لبنیات بخش مهمی از رژیم غذایی است، شیر بز نقش مهمی در تولید مواد غذایی ایفا می‌کند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

کَهره؛ بزغاله شیرمستی که خوش‌مزه‌ترین گوشت دنیا را دارد و عرب‎‌ها عاشق آن هستند

دُوبُر پادشاه گله؛ بز نر ۱۰۰ کیلویی که رئیس گله است و وظیفه جفت‌گیری و انتقال ژن را به عهده دارد

میش و قوچ؛ کدامیک گران‌تر هستند و چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با هم دارند؟

ویژگی‌های رفتاری بز‌های ماده

بز‌های ماده، مانند تمامی بزها، حیوانات اجتماعی هستند. آنها معمولاً در گروه‌هایی به نام گله زندگی می‌کنند و با یکدیگر از طریق صدا‌ها و زبان بدن ارتباط برقرار می‌کنند. به گزارش راز بقا بز‌های ماده معمولاً مهربان‌تر و پرورش‌دهنده‌تر از نر‌ها هستند، به‌ویژه در هنگام مراقبت از فرزندان خود. آنها غریزه مادری قوی دارند و از بچه‌های خود در برابر تهدیدات احتمالی محافظت می‌کنند.

بز‌ها به خاطر طبیعت کنجکاو خود شناخته شده‌اند و بز‌های ماده نیز از این ویژگی مستثنا نیستند. آنها محیط اطراف خود را کاوش می‌کنند و همیشه به دنبال مکان‌های جدید برای چرا یا یافتن غذا هستند. این ویژگی به‌ویژه در محیط‌های کشاورزی مفید است، جایی که بز‌ها می‌توانند برای پاکسازی زمین از گیاهان و علف‌های هرز مورد استفاده قرار گیرند.

نقش بز‌های ماده در کشاورزی و دامپروری

در ایران، بز‌های ماده دارایی‌های ارزشمندی برای کشاورزان و دامداران هستند. آنها عمدتاً برای تولید شیر نگهداری می‌شوند، اما گوشت و الیاف نیز ارائه می‌دهند. شیر بز به‌ویژه در ایران مورد تقاضای زیاد است و به‌طور تازه و فرآوری‌شده به مصرف می‌رسد.

بز‌های ماده همچنین در شیوه‌های کشاورزی پایدار مورد استفاده قرار می‌گیرند. به گزارش راز بقا آنها در پاکسازی علف‌های هرز و گیاهان غیرقابل‌استفاده از مزارع کمک می‌کنند و برای حفظ زمین‌ها ضروری هستند. توانایی آنها در رشد در زمین‌های نسبتاً فقیر به علف، آنها را به‌ویژه در مناطق خشک یا کوهستانی مفید می‌سازد، جایی که سایر دام‌ها ممکن است با مشکل مواجه شوند.

علاوه بر شیر و گوشت، بز‌ها برای الیاف خود نیز پرورش داده می‌شوند. برخی نژاد‌ها مانند بز کشمیری به خاطر پشم نرم خود ارزشمند هستند. این پشم می‌تواند به الیاف باکیفیتی تبدیل شود که در صنعت مد بسیار مورد توجه است.

بز‌ها چیز‌هایی را می‌خورند که گوسفند نمی‌تواند بخورد، حتی در اراضی تعریف نشدهٔ حومهٔ شهرها، و نقش غیرقابل انکاری در مسیر سازی دارند. بدین ترتیب برای فقرا در ایران و افغانستان و بسیاری دیگر از مناطق خشک مانند آفریقا، بز نقشِ هم گاو و هم گوسفند را ایفا می‌کند. خصوصا بز ماده که نقش غیرقابل انکاری در معاش یک خانواده می‌تواند ایفا کند. 

تأثیر اقتصادی و اجتماعی بز‌های ماده در ایران

اهمیت اقتصادی بز‌های ماده فراتر از کمک‌های مستقیم آنها به کشاورزی است. پرورش بز در ایران به بسیاری از خانواده‌های روستایی زندگی می‌بخشد که معمولاً آنها را به‌عنوان منبع درآمد ثانویه نگهداری می‌کنند. فروش شیر، گوشت و الیاف بز به اقتصاد‌های محلی کمک می‌کند و از صنعت کشاورزی حمایت می‌کند.

بز‌های ماده همچنین در حفظ سنت‌های فرهنگی نقش دارند. به گزارش راز بقا در بسیاری از نقاط ایران، پرورش بز بخشی از یک روش زندگی قدیمی است و نقش آنها در فرهنگ ایرانی در جشن‌ها، آیین‌ها و غذا‌هایی که با شیر و گوشت بز تهیه می‌شود، منعکس شده است. این سنت‌ها همچنان از نسل به نسل منتقل می‌شود و بز‌های ماده جزئی جدایی‌ناپذیر از میراث ایرانی هستند.

چالش‌های پیش روی بز‌های ماده در دامپروری

با وجود تمامی مزایای آنها، بز‌های ماده در ایران با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بیماری است که می‌تواند بر گله‌های بز تأثیر بگذارد. بیماری‌های رایج مانند ماستیت (التهاب غدد پستانی) و عفونت‌های انگلی می‌تواند تولید شیر و سلامت کلی بز‌ها را کاهش دهد.

عوامل محیطی مانند خشکسالی و چرای بیش از حد نیز می‌تواند به سلامت بز‌ها آسیب برساند. در مناطق خشک، جایی که علف کمیاب است، بز‌ها ممکن است با مشکل تأمین غذای کافی روبه‌رو شوند که منجر به سوءتغذیه و تولد بچه‌های ضعیف‌تر می‌شود. کشاورزان باید گله‌های خود را به‌طور دقیق مدیریت کنند تا از سلامت بز‌های خود اطمینان حاصل کنند، به‌ویژه در شرایط اقلیمی دشوار.

بز‌های ماده برای صنعت کشاورزی ایران اهمیت حیاتی دارند و منابع اساسی مانند شیر، گوشت و الیاف را تأمین می‌کنند. به گزارش راز بقا آنها نقش مهمی در شیوه‌های کشاورزی ایفا می‌کنند و به حفظ زمین‌ها و پاکسازی علف‌های هرز کمک می‌کنند و درآمد ارزشمندی برای کشاورزان فراهم می‌کنند. باوجود برخی چالش‌ها، بز‌های ماده همچنان نماد مقاومت و سازگاری هستند. با درک ویژگی‌ها و کمک‌های منحصر‌به‌فرد بز‌های ماده، می‌توانیم نقش آنها را در کشاورزی ایران بهتر درک کرده و اهمیت آنها را در آینده تضمین کنیم.

اهمیت بز‌های ماده در ایران فراتر از دامپروری است؛ آنها به حفظ سنت‌ها، ثبات اقتصادی و آینده پایدار بسیاری از جوامع کمک می‌کنند.

جفت‌گیری بز ماده و گوسفند نر امکان پذیر است؟

گوسفند و بز از دو جنس متفاوت هستند. بز نژاد کاپرا دارای ۶۰ کروموزوم و گوسفند نژاد اّ-ویس دارای ۵۴ کروموزوم هست و معمولاً جنین حاصل از جفت‌گیری گوسفند و بز منجر مرده به دنیا می‌آید. این جانور در صورت زنده به دنیا آمدن، توانایی تولید مثل ندارد.

سازمان کشاورزی بوتسوانا در سال ۲۰۰۰ میلادی در آزمایش جفت گیری گوسفند نر و بز ماده بچه به عمل آمده زنده ماند و توانست به زندگی ادامه دهد این در حالی بود که بز کاپوا دارای ۶۰ کرومزوم و گوسفند آ-ویس دارای ۵۴ کرومزوم دارا بود. این گوسفند - بز دارای ۵۷ کرومزوم بود که میانگین کرومزوم والدین خود بود. بدن این گوسفند - بز داری پشم بلند مانند بز و دارای هیکلی مانند گوسفند است. این زاده نو بر خلاف بسیاری از دورگه‌های دیگر دارای میل بسیار جنسی شدیدی داشت که حتی در زمان غیر جفت گیری، جفت‌گیری می‌کرد. نام این موجود را بمیا یا متجاوز گر نهادند. او در ۱۰ ماهگی به یک مزاحم برای دیگر جانوران تبدیل شد.