راز گنج بزرگ وایکینگ‌ها؛ از کشف نقوش «الله» و «علی» بر لباس‌ وایکینگ‌ها تا ارتباط عجیب با ایرانی‌ها

راز بقا: زمانی که «گنجینه گالووی» در سال ۲۰۱۴ در مزرعه‌ای در غرب اسکاتلند کشف شد، باستان‌شناسان در شگفتی فرو رفتند. زیرا مشخص شد این بزرگ‌ترین مجموعه آثار مربوط به عصر وایکینگ‌ها بوده که تاکنون در بریتانیا پیدا شده است.

کارشناسان آثار باستانی حالا می‌گویند راز دیرینه‌ای که درباره مالک اصلی این گنجینه وجود داشته است، ممکن است حل شده باشد.

به گفته آنان، این گنجینه غنی از نقره و طلا که امروز به‌عنوان دارایی عمومی در اختیار موزه ملی اسکاتلند قرار دارد در عصر وایکینگ‌ها نیز بخشی از اموال عمومی محسوب می‌شده است.

مدرک این ادعا کتیبه‌ای است که بر روی یکی از چهار دستبند نقره‌ای تزئین‌شده گنجینه یافت شده و به‌تازگی رمزگشایی شده است.

عبارت حک‌شده روی این دستبند چنین ترجمه شده است: «این ثروت متعلق به جامعه است».

دکتر مارتین گلدبرگ، متصدی ارشد مجموعه‌های قرون وسطایی و وایکینگی در موزه ملی اسکاتلند، گفت: «ایده‌ای که این گنجینه را به‌عنوان ثروتی متعلق به جامعه معرفی می‌کند، بسیار جالب است.»

کتیبه‌ای که در داخل یکی از دستبندهای نقره‌ای گنجینه گالووی قرار داشت در ابتدا برای محققان غیرقابل درک بود و عبارت ثبت‌شده روی آن در هیچ‌یک از زبان‌های بریتانیا یا ایرلند قرون وسطایی یافت نشده بود.

راز این نوشته زمانی کشف شد که محققان متوجه شدند حرف «F» در انتهای متن، که با دو نقطه احاطه شده است، می‌تواند نشان‌دهنده کلمه «feoh» در زبان انگلیسی کهن باشد که به معنای «دارایی» یا «ثروت» است.

متن حکاکی‌شده روی بخش داخلی دستبند

محققان دریافتند که کلمه اول «DIS» نیز نسخه اشتباهی از کلمه «This» بوده که در آن زمان مشابه برخی گویش‌های امروزی در ایرلند تلفظ می‌شده است.

کلمه «Higna» نیز که در انگلیسی کهن به معنای «جامعه» است به همین طریق کشف شد. این کلمه اغلب در اسناد آنگلوساکسونی به‌عنوان اشاره‌ای به جوامع مذهبی استفاده شده است.

دکتر گلدبرگ در این باره می‌گوید: «جالب است که این کلمه روی یک دستبند حک شده است، چرا که معمولاً چنین عباراتی را در اسناد مالکیت زمین و ادعاهای مربوط به دارایی‌ها مشاهده می‌کنیم.»

پیش از رمزگشایی این کتیبه، محققان باور داشتند که این گنجینه متعلق به چندین فرد مختلف بوده است، زیرا سه عدد از دستبندهای نقره‌ای آن دارای حکاکی‌هایی از نام‌های انگلیسی کهن بودند. اکنون اما نوشته حکاکی‌شده نشان می‌دهد که این ثروت در واقع به یک جامعه خاص تعلق داشته است.

این گنجینه که تصور می‌شود در حدود سال ۹۰۰ میلادی دفن شده باشد، در سال ۲۰۱۴ توسط یک جستجوگر با فلزیاب در کرک‌کودبرایت‌شایر در منطقه گالووی اسکاتلند پیدا شد.

این مجموعه شامل یک صلیب نقره‌ای آنگلوساکسونی ساخته‌شده توسط یک زرگر ماهر، یک جام کریستالی حکاکی‌شده و حدود ۱۰۰ اثر دیگر است که از قلمروهای آنگلوساکسونی، ایرلند و حتی مناطق دورتر در آسیا آمده‌اند.

از جمله این اشیا، یک ظرف نقره‌ای پیچیده در پارچه است که محققان می‌گویند نگاره‌های حکاکی شده روی آن به شمایل‌نگاری دین زرتشتی، مذهب رسمی امپراتوری ساسانی، مربوط می‌شود.

ظرف باستانی متعلق به یک معدن نقره در ایران

حکاکی‌ها روی ظرف باعث شده کارشناسان به این نتیجه برسند که این جام با ارتفاع ۱۴ سانتی‌متر احتمالا متعلق به «یک خانواده فوق‌العاده اشرافی با موقعیت بالا و ارتباطات خوب با دربار» بوده است.

تجزیه و تحلیل علمی نشان می‌دهد که نقره به کار رفته در این ظرف نیز از معدنی در ایران امروزی به دست آمده است.

دکتر جین کرشاو، کارشناس نقره عصر وایکینگ در دانشگاه آکسفورد که با موزه ملی اسکاتلند روی این پروژه کار کرده است، می‌گوید: «این ظرف آلیاژی از نقره و سرب نسبتاً خالص دارد که نمونه‌ای از نقره ساسانی است».

وی اضافه کرد: «ایزوتوپ‌های سرب موجود در فلز نقره و سیاه‌قلم مخصوص نقش‌نگاری روی فلز از ایران است. حتی می‌توانیم تا آنجا پیش برویم که بگوییم سیاه‌قلم به کار رفته در آن [ترکیب نقره، گوگرد، سرب و نقره] از معدن معروف نخلک ایران استخراج شده است. تایید علمی منشأیی چنین دوردست برای این شیء برجسته، اعجاب‌انگیز است.»

معدن سرب و نقره نخلک که همینک نیز از آن برداشت می‌شود در انارک نائین در استان اصفهان واقع شده است و پیشینه استخراج از آن تا ۲ هزار سال می‌رسد.

کارشناسان هنوز نمی‌دانند که ظرف باستانی کشف‌شده چگونه با طی مسافتی بالغ بر هزاران کیلومتر از ایران به جنوب غربی اسکاتلند رسیده و چه کسی آن را به این مکان آورده است. 

 کشف نقوش «الله» و «علی» بر لباس‌های وایکینگ‌ها

در خبری دیگر پژوهشگران سوئدی در تحقیقات خود نقوش بافته شده‌ بر روی لباس‌های ویژه مراسم خاکسپاری وایکینگ‌ها را یافته‌اند. این نقوش که به خط کوفی هستند سوالات جدیدی را برای تاریخ‌دانان و باستان‌شناسان در خصوص حضور احتمالی اسلام در کشورهای اسکاندیناوی مطرح می‌کند.

وایکینگ‌ها از قبایل «نورس» بودند که از قرن ۹ تا ۱۱ میلادی در اروپای شمالی زندگی می‌کردند. آنها دریانوردانی بودند که در جستجوی ثروت با کشتی‌هایشان از اسکاندیناوی به سوی نقاط دیگر دنیا سفر می‌کردند.

وایکینگ‌ها عمدتا متعلق به سه کشور دانمارک، نروژ و سوئد هستند. وایکینگ در زبان قدیمی نورسی به معنی «حمله دزدان دریایی» است. جسارت و مهارت آنان در کشتیرانی سبب شد تا با کشتی‌ها و قایق‌های خود به سایر نقاط دنیا سفر کنند.

این لباس‌ها نزدیک به ۱۰۰ سال به عنوان نمونه تحقیقاتی از لباس‌های مراسم مخصوص خاکسپاری وایکینگ‌ها در انبار نگهداری می‌شد. تحقیقات جدید صورت گرفته بر روی البسه متعلق به قرون ۹ و ۱۰ میلادی که منجر به یافتن این نقوش شد این پرسش را مطرح کرد که آیا در آن زمان اسلام در این منطقه حضور داشته است یا نه؟

«آنیکا لارسون» باستان‌شناس دانشگاه «اوپسالا» در سوئد در حال بررسی بقایای لباس‌های یافت شده در گورستان‌ها و قایق‌های باستانی بود که در قرن ۱۹ و ۲۰ در دو منطقه «بیرکا» و «گاملا اوپسالا» کشف شده بودند.

وی در زمان تحقیق متوجه دو نقش خاص در ابعاد حدود ۱.۵ سانتیمتری شد که قادر به تشخیص ‌شان نبود. به کمک یک همکار ایرانی یکی از نقوش که «علی» بود به آسانی شناسایی شد. شناسایی نقش دوم دشوارتر بود. با استفاده از بازتاب آن نقش در آینه، آنها متوجه شدند که کلمه دوم «الله» است.

این کلمات بر روی ۱۰ تکه از ۱۰۰ تکه البسه‌ای که خانم لارسون و همکارانش بر روی آن کار می‌کنند، نقش بسته است.

خانم لارسون معتقد است که آداب و روسوم وایکینگ‌ها در رابطه با مراسم خاکسپاری مردگان تحت تاثیر باورهای مسلمانان مانند زندگی ابدی در بهشت پس از مرگ بوده است.

وی همچنین به این موضوع اشاره می کند که تجزیه و تحلیل‌های دی.ان.ای. بر روی بقایای پیکرهای بجای مانده از گورستان‌های وایکینگ‌ها نشان می‌دهد برخی از افرادی که در آنجا دفن شده‌اند از مکان‌هایی چون ایران (پرشیا) بوده‌اند، جایی که اسلام خود را در آنجا نهادینه کرده بود.

هم اکنون محققان دانشگاه اوپسالا درحال تحقیق بر روی دی.ان.ای افرادی هستند که زمانی این لباس‌های منقوش به الله و علی را بر تن داشته‌اند.

محققان دو سال پیش نیز در آرامگاهی در بیرکا یک حلقه نقره‌ای را یافته بودند که بروی سنگ آن با خطوط کوفی عبارت «برای خدا» حک شده بود.

تحقیقات در این باره که نقش احتمالی اسلام و شیعه در این منطقه چه بوده است همچنان ادامه دارد و محققان امیدوارند با بررسی آثار بجای مانده از وایکینگ‌ها به این سوالات پاسخ دهند.