الوک یا بادام کوهی؛ میوه‌ای تلخ با خواص بی‌شمار مشهور به جواهر زاگرس که متفاوت‌ترین آجیل ایران است

راز بقا: در دل ارتفاعات ایران، به‌ویژه در مناطق زاگرس، کردستان، فارس، چهارمحال و بختیاری، و آذربایجان، گیاهی وحشی و مقاوم به‌نام الوک (یا پاسورک، بخورک، آق‌چالی، ارژن، بادامک و …) ظاهر می‌شود که قرن‌ها در فرهنگ غذایی و دارویی مردم جا دارد. این گیاه از خانواده گلسرخیان و از گونه‌های Amygdalus lycioides است که به‌صورت درختچه‌های خاردار ۱ تا ۲ متری رشد می‌کند.

به گزارش راز بقا، برگ‌ها کوچک و باریک، با نوک تیز و رنگ سبز تیره‌اند. شکوفه‌ها سفید یا صورتی کم‌رنگ، در اواخر زمستان یا اوایل بهار شکوفه می‌دهند. میوه‌ها در خرداد و تیر ظاهر می‌شوند: ابتدا به‌صورت سبز کرک‌دار و کروی بوده، سپس رفته‌رفته پوست‌شان ترک می‌خورد و مغز تلخ داخل آن نمایان می‌شود.

برداشت این میوه بیشتر در آغاز تابستان انجام می‌گیرد، وقتی میوه‌ها نیمه‌رسیده و پوسته‌شان هر لحظه ممکن است ترک بخورد. مردم محلی در جمع‌های خانوادگی یا جدی‌تر در شغل فصلی، از دامنه‌های شیب‌دار کوه‌ها پایین می‌آیند و دانه‌ها را با دقت چیده در سبد جمع می‌کنند. این برداشت در برخی روستا‌ها درست مثل مراسم کوچ یا جشن تابستان برگزار می‌شود؛ با صدای خنده و شکرگزاری برای نعمتی از دل زمین.

برداشت و گویش محلی

برداشت الوک معمولاً در خرداد انجام می‌گیرد، وقتی میوه سبز شروع به خشک شدن و ترک‌خوردن می‌کند. در مناطق جنوب کشور، مانند شهرستان جم، این برداشت به‌عنوان یک آیین سنتی ثبت روزانه می‌شود. در فارس نیز به‌عنوان یکی از نِعمات زاگرس شناخته می‌شود.

فرآوری؛ قدم به قدم برای تبدیل آن به آجیل

مغز الوک به‌صورت خام بسیار تلخ و سمی است؛ علت آن وجود سیانید هیدروژنی است که اگر فرآوری نشود، مصرف مستقیم خطرناک است.

طرز تهیه سنتی در خانه

شستن و جوشاندن اولیه حدود ۲ ساعت تا شروع نرم شدن.

خیساندن در آب سرد به مدت ۱ تا ۵ روز، همراه با تعویض مداوم آب.

پاستوریزه نهایی؛ یک جوش کوتاه و افزودن کمی نمک برای طعم‌دهی.

اگر قصد دارید الوک را شیرین‌تر کنید، این کار را به مدت پنج روز انجام دهید؛ اما توصیه می‌شود بیش از حد شیرین نشود، زیرا در این صورت خواص ضدکرم و درمانی یبوست آن کاهش می‌یابد.

نتیجه؟ مغزی خوش‌طعم و سالم که می‌تواند جایگزینی ارزشمند برای آجیل‌های معمولی باشد.

فواید تغذیه‌ای، زیبایی و دارویی

فواید تغذیه‌ای، زیبایی و دارویی الوک که سلامت بدن و درخشندگی پوست را به‌طور طبیعی تقویت می‌کند.

ترکیبات مغذی

سرشار از ویتامین‌های B۱ ،B۲ ،B۳ ،E

حاوی فیبر، پروتئین، نشاسته و چربی‌های غیراشباع (~۵۰ ٪ وزن)

منبع خوب کلسیم، منیزیم، پتاسیم، آهن، فسفر، روی

تقویت قلب و عروق

مغز شیرین شده الوک می‌تواند به کاهش کلسترول بد و پیشگیری از بیماری‌های قلبی کمک کند.

مغز و حافظه

آنتی‌اکسیدان‌ها و اسید‌های چرب برای بهبود تمرکز، حافظه و سلامت مغز مؤثرند.

سیستم تنفسی

روغن تلخ یا مغز شیرین آن در کاهش سرفه، برونشیت و ناراحتی‌های ریوی مفید شناخته شده.

گوارش، یبوست و کرم روده

به‌عنوان ملین مؤثر، به‌ویژه برای تسهیل عبور روده شناخته می‌شود. درمان کرم روده نیز با آن رایج است.

زیبایی و پوست

روغن و مغز آن برای تقویت مو، درمان چین‌وچروک پوست، رفع تیرگی و جوان‌سازی استفاده می‌شود.

قوای جنسی و پروستات

دم‌کرده برگ الوک در افزایش میل جنسی و تقویت اسپرم مفید است و برای پروستات نیز مفید شناخته می‌شود.

ضدالتهاب و ضدسرطان

برخی ترکیبات از جمله آمیگدالین، محیط ضد سرطان بخصوص روده را تقویت می‌کنند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

چلغوز؛ طلای خوراکی افغانستان که گران‌ترین و مغذی‌ترین آجیل جهان است

خار پیرزن یا گنج گوهر؛ گیاه بومی ایران که با خارمریم اشتباه گرفته می‌شود و کاشت آن درآمد بالایی دارد

آلوکک؛ گیلاسی خودرو، خوشمزه و پرخاصیت که هم درمانگر است و هم باعث خفگی انسان می‌شود!

آش مجک؛ غذای سنتی یک غذای سنتی و محلی ایرانی

آش مجک یا آش الوک یکی از غذا‌های سنتی و محبوب مناطق غربی ایران به‌ویژه کردستان و لرستان است. این آش با استفاده از گیاه الوک که به‌عنوان یک گیاه کوهی و دارویی شناخته می‌شود، تهیه می‌شود و به‌خاطر طعم خاص و خواص مفیدش در بین مردم این مناطق جایگاه ویژه‌ای دارد. الوک علاوه بر طعم دلچسب، خواص دارویی متعددی دارد که به بهبود گوارش و تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.

طرز تهیه آش مجک معمولاً شامل لوبیا، عدس یا حبوبات دیگر به همراه سبزی‌های محلی و ادویه‌های مخصوص است. این آش مقوی و مغذی است و به‌عنوان غذایی سالم و سنتی در وعده‌های غذایی خانواده‌ها جایگاه دارد. در برخی نسخه‌ها، گوشت نیز به آش اضافه می‌شود تا ارزش غذایی آن افزایش یابد.

آش مجک نه‌تنها غذایی خوشمزه و گرمابخش در فصول سرد است، بلکه به‌دلیل خواص دارویی الوک، برای بهبود مشکلات گوارشی مانند یبوست و تقویت عمومی بدن نیز توصیه می‌شود. این غذا نمایانگر سنت‌ها و فرهنگ غنی مردمان کوهستانی ایران است که از طبیعت اطراف خود بهترین بهره را می‌برند.

نکات ایمنی و میزان مصرف

روزانه ۳–۵ مغز شیرین شده کافی‌ست؛ زیاده‌روی باعث تهوع، سردرد، نفخ، مشکلات تنفسی می‌شود.

برای کودکان زیر ۲ سال یا دوران بارداری؛ فقط با مشورت پزشک مصرف شود.

استفاده از روغن تلخ تنها برای مصارف موضعی است؛ خوردن آن توصیه نمی‌شود.

افراد با مشکلات گوارشی یا سرد بودن معده باید با احتیاط مصرف کنند.

بخش‌های جانبی گیاه؛ جدا از مغز

برگ: دم‌کرده آن برای رفع درد کمر، افزایش میل جنسی و قلب مفید است.

ریشه: برای پاکسازی کلیه و اثرات ضدعفونتی و آرام‌بخش استفاده می‌شود.

صمغ (زدو، جدو): در صنایع آرایشی سنتی به‌عنوان آهار و چسب طبیعی کاربرد دارد و بعضاً برای خوشبو کردن استفاده می‌شود.

تهیه و قیمت بازار

خرید از عطاری‌ها یا بازار‌های خشکبار مطمئن، به‌ویژه فروشگاه‌های محلی.

قیمت متغیر است؛ معمولاً بسته به کیفیت بسته‌بندی، در فصل برداشت و نیز نوع شیرین‌شده یا تلخ، قیمت متفاوت دارد (مثلاً بین ۴۰ تا ۲۵۰ هزار تومان برای بسته‌های ۲۰۰ گرم تا ۱ کیلو).

خرید عمده برای کارگاه‌ها یا صنایع نیز رایج است؛ مثلاً برای روغن‌گیری یا مصارف دارویی.

الوک در سبک زندگی ایرانی

الوک یا همان بادام کوهی ایرانی، یک ذخیره‌گاه مغذی و دارویی‌ست که از دل کوهستان زاگرس تا سفره‌های مدرن ایرانی رسیده است. برای بهره‌مندی از مزایای آن:

مغز را به‌خوبی فرآوری کنید تا تلخی و سموم آن گرفته شود.

در مصرف آن میانه‌روی داشته باشید؛ ۳–۵ عدد در روز مناسب است.

از منابع معتبر تهیه شود تا آلودگی و ناخالصی نداشته باشد.

مصرف بخش‌های دیگر مانند برگ، ریشه و صمغ در صورت نیاز، با شناخت مصارف سنتی مخصوصاً با مشورت متخصص گیاهان دارویی انجام گردد.