مراسم «هل هله کوسه»؛ آیین باران‌خواهی در فرهنگ عشایر بختیاری که به آن «کوسه‌گردانی» می‌گویند
آیین هل‌هله کوسه از رسوم کهن عشایر بختیاری‌ست؛ نمایشی آیینی و باران‌خواهی با شعر، شادی و باور عرفانی که ریشه در فرهنگ بومی این قوم دارد.
راز بقا: در فرهنگ اصیل عشایر بختیاری، آیینی دیرینه با نام «هل‌هله کوسه» یا همان «کوسه‌گردانی» جایگاه ویژه‌ای دارد. این مراسم بومی زمانی برگزار میشود که خشکسالی بر منطقه حاکم شده و مردم چشم‌انتظار رحمت الهی هستند. هل‌هله کوسه نماد ارتباط مردم با طبیعت، باور به قدرت دعا و باران‌خواهی است. این آیین سنتی نه‌تنها جنبه عرفانی دارد، بلکه نوعی نمایش خیابانی و سرگرمی دسته‌جمعی برای جامعه عشایری به شمار می‌رود.
شخصیت‌پردازی در مراسم هل‌هله کوسه
به گزارش راز بقا، در مراسم هل‌هله کوسه، یکی از مردان عشایر بختیاری نقش اصلی را ایفا می‌کند. این فرد به نام «کوسه» شناخته میشود و با ظاهری متفاوت و خلاقانه ظاهر میشود: لباس‌های پاره و مندرس، زنگوله‌هایی بر بدن، دو شاخ نمادین، ریش مصنوعی و صورتی سیاه‌شده. او چوب‌دستی‌ای در دست دارد و با حرکات نمایشی و رقص و شادی در کوچه‌ها می‌چرخد.
کوسه تنها نیست؛ او را گروهی از افراد عشایری همراهی می‌کنند. یکی نقش پیرمرد یا «کَل» را ایفا می‌کند، دیگری در لباس زن کوسه ظاهر میشود، و برخی هم با ساز و دهل و لباس‌های محلی به اجرا شور می‌بخشند. این آیین نمایشی در دل طبیعت یا کوچه‌های روستایی اجرا میشود و مردم عشایر را به مشارکت می‌کشاند.
اشعار سنتی آیین کوسه‌گردانی
به گزارش راز بقا در حین اجرای آیین، اشعار سنتی توسط کوسه و همراهانش خوانده میشود. این اشعار بیشتر به زبان لری بختیاری هستند و در آنها اشاره‌ای مستقیم به باران و نعمت‌های آسمانی شده است:
«هل هل هلونه / خدا بزن بارونه / خدا بزن تو بارون / سی دل گلّه‌دارون»
«کوسه بَه کوسه / ته کوزه چه بوشه / بوی نون کلانه / کوسه بی به خانه»
اشعار معمولاً با ضرب‌آهنگ، دست‌افشانی و حرکت‌های موزون همراه میشود و شور و حال خاصی در دل عشایر بختیاری به‌وجود می‌آورد. این بخش از مراسم، روحیه همبستگی و امید را تقویت می‌کند.
ارتباط مردم با کوسه
با ورود کوسه به خانه‌ها یا چادر‌های عشایری، افراد خانواده به استقبال می‌آیند. برخی با پاشیدن آب به کوسه، نماد باران را بازسازی می‌کنند و برخی دیگر آرد، گندم یا پول به کوسه و همراهانش هدیه می‌دهند. در انتهای مراسم، آرد‌های جمع‌آوری‌شده به نانی بزرگ تبدیل میشود که داخل آن مهره‌ای قرمز قرار می‌دهند.
نانی که پخته میشود، بین حاضران تقسیم می‌گردد و هر کس که مهره قرمز را در تکه نان خود بیابد، با طنز و شوخی توسط دیگران مورد «تنبیه نمایشی» قرار می‌گیرد. این بخش، فضای شادی‌بخشی در میان عشایر بختیاری به‌وجود می‌آورد.
مفهوم عرفانی آیین هل‌هله کوسه
مراسم هل‌هله کوسه فقط یک بازی یا نمایش نیست، بلکه آیینی عمیق و عرفانی‌ست که نشان از باور معنوی مردم دارد. به گزارش راز بقا عشایر بختیاری باور دارند که این آیین صدای آنها را به آسمان می‌رساند و خداوند به واسطه این درخواست صادقانه، باران نازل خواهد کرد.
شخصیت کوسه نماد خشکسالی‌ست و با حرکات و شوخی‌هایش، نمایشی از درد، امید و انتظار مردم برای نزول باران ارائه می‌دهد. زنگوله‌هایی که به بدن کوسه بسته شده‌اند نیز نماد بیدار شدن طبیعت از خواب خشکسالی هستند.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
جمجمه الاغ؛ کاربرد عجیب جمجمه الاغ در کرمان، کاشمر، قاین و سبزوار در دفع ارواح شیطانی و بارش باران
دوال‌پا؛ پیرمردی نحیف با پا‌های ۴۰ متری که روی دوش انسان سوار میشود و از او تا حد مرگ کار می‌کشد
قبرستان جن‌ها؛ ترسناک‌ترین مکان ایران در چابهار که هیچ انسانی جرأت نزدیک شدن به آن را ندارد
تنوع محلی در اجرای آیین میان عشایر بختیاری
نکته جالب توجه در اجرای این آیین، تفاوت‌های آن در مناطق مختلف بختیاری‌نشین است. در برخی نواحی، کودکان نقش کوسه را بازی می‌کنند و در برخی دیگر، بزرگسالان. برخی مناطق اجرای مراسم را با موسیقی و ساز و دهل همراه می‌کنند و برخی بدون موسیقی صرفاً با شعرخوانی. در برخی روستاها، مراسم حتی به مناطق اطراف نیز برده میشود تا برکت طلب شود.
این تنوع محلی، نشان از گستردگی و عمق فرهنگی عشایر بختیاری دارد و می‌تواند موضوعی جذاب برای مطالعات مردم‌شناسی باشد.
احیای آیین در جهان مدرن
با توسعه زندگی شهری و کم‌رنگ شدن ارتباط با سنت‌های بومی، آیین‌هایی مانند هل‌هله کوسه نیز در معرض فراموشی قرار گرفته‌اند. اما در سال‌های اخیر، برخی فعالان فرهنگی، پژوهشگران و علاقه‌مندان به میراث عشایر بختیاری تلاش کرده‌اند این آیین را احیا کنند.
برگزاری جشنواره‌های بومی، اجرای آیین در قالب نمایش‌های محلی، تهیه مستند و انتشار محتوای فرهنگی در فضای مجازی از جمله راه‌های زنده نگه داشتن این رسم دیرینه است. همچنین بسیاری از گردشگران علاقه‌مند به آشنایی با فرهنگ عشایری، به تماشای این آیین جذب می‌شوند.
آیین‌های مشابه در دیگر فرهنگ‌ها
آیین هل‌هله کوسه در بستر فرهنگی ایران ریشه دارد، اما در بسیاری از دیگر نقاط جهان نیز آیین‌هایی با هدف طلب باران وجود دارد. به‌طور مثال، آیین‌های باران‌خواهی در میان سرخ‌پوستان آمریکایی یا مراسم‌های شبیه آن در اروپا، نشان‌دهنده اشتراک انسان‌ها در باور به قدرت دعا و نیایش برای رفع خشکسالی است.
همچنین در دیگر اقوام ایرانی مانند کرد‌ها و لرها نیز آیین‌های مشابه با روش‌های خاص برگزار میشود. به گزارش راز بقا این نکته نشان می‌دهد که آیین هل‌هله کوسه بخشی از یک سنت بزرگ‌تر در ایران و جهان است که با فرهنگ عشایر بختیاری پیوند خورده است.
آیین «هل‌هله کوسه» را می‌توان یک نمایش فرهنگی، مذهبی، نمایشی و اجتماعی دانست که ریشه در باور‌های اصیل عشایر بختیاری دارد. این آیین نشان می‌دهد چگونه مردم در دل طبیعت و در سخت‌ترین شرایط، با امید و اتحاد، به آسمان چشم می‌دوزند و از خداوند طلب رحمت می‌کنند. این مراسم باید حفظ و به نسل‌های آینده منتقل شود تا پیوند مردم با سنت‌های ارزشمندشان قطع نشود.
لینک کپی شد
از میان خبرها
خواندنی‌ها
جمجمه الاغ؛ کاربرد عجیب جمجمه الاغ در کرمان، کاشمر، قاین و سبزوار در دفع ارواح شیطانی و بارش باران
راز جوان ماندن در دنیای امروز؛ چرا افراد در گذشته پیرتر از سن واقعیشان به نظر میرسیدند؟
مردآزما؛ غولی ترسناک که شبها در بیابان به شکل یک مرد لاغر ظاهر میشود و انسان‌ها را تا حد مرگ میترساند
آداب شکار در فرهنگ بختیاری؛ بختیاریها چرا شکار می‌کردند و چه قوانینی برای شکار داشتند؟
ماخونیک؛ هفتمین روستای عجیب دنیا در خراسان جنوبی با کوتاهترین مردم جهان که همه را متعجب کرده است
دژاوو یا «آشناپنداری»؛ دژاوو چیست، چرا اتفاق میافتد و بیشتر در چه کسانی دیده میشود؟
بوسلامه؛ کابوس مردم جنوب که از اعماق دریا بالا میآید و صیادان را با خود به زیر آب می‌برد
طنطل؛ دیوی عظیمالجثه و ترسناک که ساکن بیابانهای ایران است و آدمها را شکار می‌کند
ارسال نظر
نظرات بینندگان
ناشناس
| 
۱۳ خرداد ۱۴۰۴ - ۰۶:۵۷
مراسمی مانند این در مناطق روستایی ما، در استان بوشهر به نام گلی کوسه برگزار می‌شده با تفاوتهایی ولی کلیت کار به همین صورت بوده است
میرهاشمی
| ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ - ۱۵:۵۳
از کی تا حالا بختیاری ها قومی جدا و لرها قومی جدا هستند؟بختیاری جزو لاینفک لر هست و ایجاد قومی جدید نه به نفع لره نه بختیاری
سجاد
| ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ - ۱۵:۵۷
نمونه همین مراسم با اسم (کوسا گلین) کوسا یا قوچا یا قوچاقان به معنی جنگآور و گلین به عنوان عروس،در روستای خمس برخی دیگر نقاط شهرستان خلخال و استان اردبیل هم برگزار میشود
کوسا یا قوچا
کوسا یا قوچا
اردشیر
| ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ - ۱۶:۱۳
در ایل قشقایی هم انجام میشه بنام کوسه گلین
کرامت
| ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ - ۱۹:۴۷
یادش بخیرتا دهه شصت هفتاد هنوز این آیین برگزار میشد چقد حال میداد جالب همیشه هم بدش بارون میومد
فیلسوف
| ۱۳ خرداد ۱۴۰۴ - ۲۳:۵۸
یادش بخیر و روز کاری داشتیم ???
حمزه کیانی شاهوندی
| ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ - ۰۲:۰۰
والا من خودم بختیاری هستم بچه ناف روستا این مراسم معمولا شب ها برگزار می شد قدیم ها بعد اسمش (هار هار ،هارونک بود) نه هل هل کوسه، نمیدنم چی،در ضمن چیزهای کی در مقاله نوشته اید برخی درست وبرخی نادرست هست،قدیم وقتی چند روز میگذشت پاییزوزمستان وباران نمی آمد،مردم همچین مراسم ی را برگزار می‌کردند ریش سفید با پشم گوسفند درست می‌کردند، یکی نقش ریش سفید را بازی می‌کرد وبا سر دادن هار هار هارونک گروهی داخل روستا میچرخید شب وبه در خونه ها می آمدند وصاحب خونه به شک نمادی با پارچ آب می پاشیده روی گروه بعد مقداری آرد در حد وسع به آنها هدیه میداد،تا همه خونه ها رو به همین شکل می‌گشتند، در پایان تا آخرشب آرد جمع آوری شده به یه نیم گونی یا یه گونی می‌رسد وگروه آن رو به محلی دور از خونه ها می‌بردند تا مزاحم کسی نباشند،ونان بزرگی درست می‌کردند به نام ( گرده) که باید زیر خاکستر آتش وزغال کم پخته میشد بعد بین اعضای گروه تقسیم میشد ویه ریگ میزاشتن داخلش ودو سه نفر به عنوان نماینده بالای سر نان (گرده )که داخل یک از آن ها ریگ یا سنگ کوچیک قرار داشت، ویک نفر هم که اعطلانداشت سنگ داخل کدوم هست از ش میپرسیدن مثلا این یه تیکه برای کی؟ مثلأ میگفت فلانی، تا می‌رسد به اون که سنگ یا ریگ قسمتش میشد برملا میشد وهمه می‌فهمیدند که مثلا سنگ قسمت فلان آقا شده وازش مهلت می‌گرفتن تا دو شب دیگه بارون نیاد مجازات تو شروع میکنیم،مجازات این بود بعد ۲روز طرف رو میبرن میزاشتن داخل آب رودخانه سرد داخل زمستان تا دوسه بار میکردن زیر آب ودر می آوردن،البته اگه شانس خوب بود توی دو روز بارانی می آمد آن شخص معاف میشد، درستش این بود ،نه هل کوسه، نه صورت سیاه، نه شاخ بز ولباس کهنه،ونه مهره داخل نان گرده،سنگ کوچیک یا ریگ،آئینی که به فراموشی سپرده شده یاد ونامش گرامی باد
ناشناس
| ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ - ۰۷:۵۸
همیشه یه ور قضیه پول جمع کردن از مردم ساده است
ناشناس
| ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ - ۰۸:۵۹
من خودم لر بختیاریم هله هله کوسه روشینده بودم ولی فکر میکردم به سرو صدا میگن چون تا خالا ندیده بودم ولی چقدر جالبه
برهان
| ۱۴ خرداد ۱۴۰۴ - ۱۵:۴۵
من چندین بار هل هله کوسه رو زمان بچگی در روستاها دیدم ک بلا استثنا در شب و با برپایی آتش بزرگ و حلقه زدن دور آن و کسی میخواند و بقیه پاسخ میدادن دیده بودم ک با روز فرق می‌کرد اگه کسی اطلاع داره ممنون میشم?
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان