ریگ‌ماهی؛ خزنده‌ای شگفت‌انگیز در خشک‌ترین مناطق ایران که می‌تواند در کویر شنا کند!

راز بقا: طبیعت کویری ایران پر از شگفتی‌هایی‌ست که شاید بسیاری از ما از آنها بی‌خبر باشیم. یکی از همین موجودات شگفت‌انگیز، ریگ‌ماهی است؛ خزنده‌ای کوچک با توانایی خارق‌العاده در حرکت در دل شن‌های داغ کویر. این موجود که با نام علمی Scincus scincus شناخته می‌شود، بیشتر در مناطق خشک ایران دیده می‌شود و به خاطر حرکت خاصش در میان شن‌ها، به «ماهی شن» یا همان ریگ‌ماهی معروف شده است.

شناسنامه‌ی زیستی ریگ‌ماهی

به گزارش راز بقا، ریگ‌ماهی از خانواده‌ی اسکینک‌ها (Scincidae) است و ویژگی‌های فیزیکی و رفتاری منحصربه‌فردی دارد که آن را از دیگر خزندگان جدا می‌کند. در نگاه اول شاید شبیه مارمولک‌های معمولی باشد، اما کافی‌ست حرکتش در شن را ببینید تا متوجه تفاوتش بشوید.

ظاهر ریگ‌ماهی چگونه است؟

طول بدن بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر

رنگ بدنی طلایی مایل به زرد با رگه‌های تیره

بدن صاف و پولک‌دار برای کاهش اصطکاک

دست و پای بسیار کوتاه

دمی مخروطی‌شکل برای کنترل حرکت در شن

این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که ریگ‌ماهی بدون مشکل در دل شن حرکت کند و حتی از دید دشمنان پنهان بماند.

زیستگاه طبیعی ریگ‌ماهی در ایران

این خزنده‌ی خاص بیشتر در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی ایران مثل دشت لوت، کویر مرکزی، نواحی جنوبی خراسان و استان سیستان و بلوچستان دیده می‌شود. شن‌های نرم این نواحی بهترین بستر برای زندگی و حرکت ریگ‌ماهی هستند.

چرا شن برایش ایده‌آل است؟

زندگی در زیر شن به ریگ‌ماهی کمک می‌کند که:

از گرمای شدید روز فرار کند

از دید پرندگان شکاری پنهان بماند

راحت‌تر شکار کند یا از خطر بگریزد

ویژگی‌های رفتاری شگفت‌انگیز

حرکات ریگ‌ماهی واقعاً بی‌نظیر است. به گزارش راز بقا این خزنده به‌گونه‌ای طراحی شده که بتواند مثل ماهی در شن شنا کند. این توانایی آن‌قدر جالب است که دانشمندان بسیاری از سراسر جهان آن را بررسی کرده‌اند.

شن‌نورد حرفه‌ای

ریگ‌ماهی می‌تواند خودش را در کمتر از چند ثانیه زیر شن دفن کند و بدون اینکه ردی از خود باقی بگذارد، حرکت کند. این ویژگی هم در دفاع از خود کاربرد دارد، هم در شکار کردن.

دفاع بدون جنگ

در صورت خطر، به‌جای دویدن یا جنگیدن، به زیر شن می‌لغزد و پنهان می‌شود. این رفتار ساده، اما مؤثر، بار‌ها او را از مرگ نجات داده است.

تغذیه و نحوه شکار ریگ‌ماهی

غذای اصلی ریگ‌ماهی شامل انواع حشرات، لارو‌ها و تخم آنهاست. به‌دلیل گرمای زیاد کویر، اغلب در ساعات خنک‌تر روز یعنی صبح زود یا غروب از لایه‌های زیرین شن بالا می‌آید تا شکار کند.

شکارچی بی‌صدا

ریگ‌ماهی با کمک چشمان تیزبین و زبان حساسش، شکار را شناسایی می‌کند. سپس با حرکتی سریع آن را می‌گیرد. برخی مواقع کاملاً در شن پنهان می‌شود و با دیدن کوچک‌ترین حرکت در سطح، به‌سرعت حمله می‌کند.

نقش فرهنگی و باور‌های بومی

به گزارش راز بقا در برخی مناطق کویری ایران، مردم محلی معتقدند که ریگ‌ماهی خاصیت درمانی دارد. مثلاً چربی بدنش را برای رفع بیماری‌های پوستی استفاده می‌کردند. البته این ادعا‌ها پشتوانه علمی ندارند، اما نشان می‌دهند که این موجود در ذهن و فرهنگ محلی جایگاه خاصی دارد.

تهدیدات و نیاز به حفاظت

با افزایش ساخت‌وساز، معدن‌کاری و تغییرات اقلیمی، زیستگاه ریگ‌ماهی با خطرات جدی روبه‌رو شده است.

مهم‌ترین تهدیدها:

تخریب زیستگاه‌های شنی

شکار بی‌رویه برای فروش

آلودگی‌های ناشی از فعالیت انسانی

گرمایش زمین و کاهش منابع غذایی

حفاظت از ریگ‌ماهی، در واقع حفاظت از تنوع زیستی بیابان‌های ایران است که ارزش بومی و علمی زیادی دارد.

الگوبرداری در رباتیک و فناوری

حرکت منحصر‌به‌فرد ریگ‌ماهی در شن، الهام‌بخش دانشمندان رباتیک شده است. مهندسان دانشگاه‌های معتبر دنیا از ساختار بدنی و حرکت این خزنده برای طراحی ربات‌هایی استفاده کرده‌اند که بتوانند در محیط‌های شنی و ناپایدار حرکت کنند.

ربات‌هایی با الهام از طبیعت

نمونه‌هایی از «ربات شن‌رو» با الگوبرداری از ریگ‌ماهی ساخته شده‌اند که در عملیات امداد و جست‌و‌جو یا شرایط جنگی می‌توانند وارد مکان‌هایی شوند که انسان قادر به ورود به آنها نیست.

موجودی ارزشمند در دل کویر ایران

ریگ‌ماهی نه‌تنها یکی از عجیب‌ترین خزندگان ایران است، بلکه نمادی از سازگاری طبیعت با شرایط سخت است. به گزارش راز بقا اگر به شنزار‌های داغ ایران سری بزنید، ممکن است بدون آن‌که بدانید، این موجود دقیقاً زیر پایتان در حال حرکت باشد.

شناخت و حفاظت از چنین گونه‌هایی، بخشی از مسئولیت ما در برابر طبیعت بی‌نظیر ایران است.