بزمجه مرتنز؛ اژد‌های آبی استرالیا و ترسناک‌ترین بزمجه جهان که شبیه موجودات ماقبل تاریخ است

راز بقا: بزمجه مرتنز (Varanus mertensi) که به نام پایشگر آبی مرتنز نیز شناخته می‌شود، گونه‌ای از مارمولک‌های آب‌دوست و نیمه‌آبی‌زی از خانواده واران‌سانان (Varanidae) است که در شمال استرالیا زندگی می‌کند. این مارمولک که به خاطر مهارت بالا در شنا و زندگی در نزدیکی آب شهرت دارد، نقش مهمی در اکوسیستم‌های محل زندگی‌اش ایفا می‌کند؛ اما امروزه با تهدید‌های زیست‌محیطی متعددی روبه‌روست.

ویژگی‌های ظاهری بزمجه مرتنز

به گزارش راز بقا، این گونه جزو مارمولک‌های متوسط‌الجثه به‌شمار می‌رود و طول آن (شامل دم) به حدود ۱ متر می‌رسد. دم این خزنده بلند، عضلانی و از دو طرف فشرده است و به‌خوبی برای شنا در آب سازگار شده است. رنگ بدن معمولاً قهوه‌ای تیره یا سیاه است و روی آن نقاط ریز کرمی یا زردرنگ دیده می‌شود. بخش زیرین بدن روشن‌تر و اغلب سفید مایل به زرد است.

سوراخ‌های بینی نزدیک به چشم‌ها قرار دارند؛ این ویژگی باعث می‌شود بتواند هنگام پنهان بودن در آب، همچنان نفس بکشد. همچنین پنجه‌های تیز و اندام‌های قوی، توانایی بالا رفتن از درختان و صخره‌ها را برای این مارمولک فراهم کرده‌اند.

زیستگاه و پراکندگی بزمجه مرتنز

بزمجه مرتنز عمدتاً در کنار رودخانه‌های آب شیرین، نهرها، مرداب‌ها، تالاب‌ها و دریاچه‌ها در ایالت‌های کویینزلند، قلمرو شمالی و بخش‌هایی از استرالیای غربی زندگی می‌کند. این مارمولک معمولاً در نزدیکی آب آفتاب می‌گیرد و در صورت احساس خطر، سریعاً خود را به آب می‌اندازد.

از آن‌جا که این گونه به شدت وابسته به منابع دائمی آب است، پراکندگی آن مستقیماً با در دسترس بودن آب مرتبط است. در فصل خشک، اغلب در اطراف آبگیر‌های کوچک و باقی‌مانده جمع می‌شوند.

رفتار و رژیم غذایی بزمجه مرتنز

بزمجه مرتنز روزفعال (فعال در طول روز) و شکارچی فرصت‌طلب است. رژیم غذایی آن بسیار متنوع است و شامل موارد زیر می‌شود:

ماهی‌ها

دوزیستان، به‌ویژه قورباغه‌ها

خرچنگ‌ها و سخت‌پوستان دیگر

حشرات

تخم خزندگان

پستانداران کوچک و پرندگان

آنها مهارت بالایی در شنا دارند و می‌توانند برای چند دقیقه زیر آب شکار کنند. همچنین از لاشه‌ها تغذیه کرده و گاهی غذای انسان‌ها یا ماهیگیران را می‌دزدند.

در برابر تهدید، به‌طور معمول به سمت آب فرار می‌کنند، اما اگر در گوشه گیر بیفتند، از دم، پنجه‌ها و دندان‌های تیز خود برای دفاع استفاده می‌کنند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

«ضب» یا سوسمار خاردم؛ موجودی شگفت‌انگیز که به غذای محبوب و لاکچری اعراب بیابان‌گرد تبدیل شد

گکوی دم‌برگی غول‌پیکر؛ مارمولک شگفت‌انگیزی که کاملا شبیه برگ درخت است

مارمولک زبان آبی؛ تنها جانور زنده دنیا که زبانش آبی است!

تولیدمثل بزمجه مرتنز

فصل جفت‌گیری معمولاً در فصل بارانی، از نوامبر تا مارس است. به گزارش راز بقا ماده‌ها بین ۶ تا ۱۳ تخم در خاک نرم یا شنی در نزدیکی آب می‌گذارند. تخم‌ها بسته به دما و رطوبت، حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ روز بعد از تخم‌گذاری می‌شکنند.

نوزادان بلافاصله پس از تولد، مستقل بوده و شروع به شکار طعمه‌های کوچک می‌کنند. اما در این سن به شدت در معرض شکار توسط پرندگان، خزندگان بزرگ‌تر یا گربه‌های ولگرد هستند.

وضعیت حفاظتی بزمجه مرتنز

این گونه در برخی مناطق به عنوان نزدیک به تهدید (Near Threatened) طبقه‌بندی شده است. به گزارش راز بقا یکی از مهم‌ترین تهدیدات برای آن، حضور گونه مهاجم وزغ نیشکر (Rhinella marina) است. این وزغ که در دهه ۱۹۳۰ به استرالیا معرفی شد، سمی قوی ترشح می‌کند که در صورت خورده شدن، برای بسیاری از شکارچیان بومی از جمله بزمجه مرتنز، کشنده است.

تهدید‌های دیگر شامل موارد زیر است:

تخریب زیستگاه به‌علت کشاورزی و آلودگی منابع آب

برخورد‌های انسانی و کشتار از روی ترس

شکار توسط گونه‌های مهاجم مثل گربه و روباه

تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر منابع آب

برنامه‌هایی برای پایش جمعیت، مقابله با گسترش وزغ نیشکر و آموزش عمومی درباره اهمیت اکولوژیکی این گونه در حال اجراست.

نقش در اکوسیستم بزمجه مرتنز

این مارمولک با نقش‌های گوناگون به‌عنوان شکارچی، مردارخوار و طعمه، بخشی مهم از اکوسیستم‌های رودخانه‌ای به‌شمار می‌رود. به گزارش راز بقا با کنترل جمعیت ماهی‌ها، قورباغه‌ها و حشرات، در حفظ تعادل طبیعی کمک می‌کند و با خوردن لاشه‌ها، در چرخش مواد مغذی نقش دارد. حضور آن معمولاً نشانه‌ای از سلامت محیط زیست است.

تعامل با انسان‌ها

بزمجه مرتنز خطر جدی‌ای برای انسان‌ها ندارد و از برخورد پرهیز می‌کند. به گزارش راز بقا گاهی در پارک‌های ملی یا مناطق روستایی نزدیک آب قابل مشاهده است. اگرچه به‌طور سنتی توسط بومیان شکار نمی‌شود، اما در برخی مناطق اهمیت فرهنگی داشته و در داستان‌ها یا نقاشی‌های بومی دیده می‌شود.

در برخی موارد به دلیل نزدیک شدن به چادر‌ها یا مکان‌های ماهیگیری، باعث نگرانی انسان‌ها می‌شود. لازم است به آنها غذا داده نشود و در طبیعت رهایشان کنیم.

بزمجه مرتنز نمونه‌ای درخشان از تطبیق خزندگان با محیط‌های آبی است. این مارمولک با سبک زندگی خاص، رژیم غذایی متنوع و نقش اکولوژیکی‌اش، موجودی ارزشمند برای طبیعت استرالیا محسوب می‌شود. در شرایطی که بسیاری از زیست‌بوم‌های جهان در معرض تهدید هستند، حفظ گونه‌هایی مانند این مارمولک آبی، اقدامی کلیدی در مسیر حفاظت از طبیعت است.