سمندر لرستانی؛ مشهورترین جانور زاگرس که تمام جهان برای نجاتش بسیج شده‌اند!

راز بقا: سمندر (نیوت) لرستان با نام علمی Neurergus kaiseri که با نام‌های سمندر کوهی، سمندر خالدار یا نیوتن خالدار قیصر (نباید با Tylototriton shanjing اشتباه گرفته شود)، شناخته می‌شود یک گونه سمندر بسیار رنگارنگ از خانواده Salamandridae است. این جانور بومی رشته‌کوه‌های زاگرس جنوبی در ایران است. 

به گزارش راز بقا، جمعیت این سمندر در حال کاهش بوده و اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت آن را «آسیب پذیر» ارزیابی کرده است. برنامه پرورش در اسارت در چندین باغ وحش ایجاد شده است. همه کشورهای جهان در یک مسئله با هم متحد هستند و آن هم نجات این جانور زیبا از انقراض است. کشورهای زیادی در پروژه احیای و نگهداری سمندر شرکت کرده‌اند.

زیستگاه سمندر لرستان

«سمندر لرستان» بومی رشته کوه‌های زاگرس جنوبی در ایران است. عمدتاً در نهر‌های مرتفعی که توسط بوته‌زار‌های خشک احاطه شده‌اند یافت می‌شود، اما می‌توان آن را در برکه‌ها و استخر‌ها نیز یافت. تنها از چهار نهر در یک حوضه آبریز شناخته شده است و مساحت کل زندگی این سمندر آن ۸۹۴۸ کیلومتر مربع است. در یک مطالعه اخیر مشخص شد که مساحت زیستگاه مناسب در منطقه مورد مطالعه آن‌ها ۱۸۱۵۹ کیلومتر مربع بود. آب در بخش قابل توجهی از سال از زیستگاه آن غایب است و به جنگل‌های اطراف که عمدتاً بلوط و پسته است منتقل می‌شود و در این مدت این گونه شناخته شده است. 

به گزارش راز بقا در حال حاضر نیوت لرستان در رشته کوه‌های زاگرس در ایران یافت می‌شود، اما مطالعات اخیر به این نتیجه رسیده که بخش‌های کوچکی از جنوب ایران شامل کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد زیستگاه‌هایی هستند که این گونه‌ها خود پراکنده خواهند شد. در آینده تغییرات آب و هوایی بر روی زیستگاه‌های فعلی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. 

وضعیت حفاظتی سمندر لرستان

سمندر لرستان، در فهرست قرمز IUCN از گونه‌های در معرض خطر است و توسط سازمان حافظت از طبیعت به‌عنوان «به‌شدت در خطر انقراض» ثبت شده است. این گونه کوچک است و طول آن تنها به ۱۳ سانتی متر می‌رسد و تنها در استان لرستان ایران یافت می‌شود. تصور می‌شود که رنگ موزاییکی چشمگیر سیاه و سفید و نوار پشتی نارنجی آتشین آن به شکارچیان احتمالی در مورد سمیت آن هشدار می‌دهد.

از دست دادن زیستگاه، خشکسالی‌های شدید اخیر و سدسازی چند رودخانه در منطقه زاگرس این گونه را در معرض تهدید قرارر داده است.  در گذشته یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها برای این گونه، جمع‌آوری فزاینده گونه‌های وحشی برای تجارت بین‌المللی حیوانات خانگی بود، اما فهرست این گونه در ضمیمه I CITES، به همراه انبوهی از نیوت‌های پرورش یافته توسط باغ‌وحش‌ها و علاقه‌مندان، فروش مجدد در قالب تجارت حیوانات خانگی، به طور موثری ارزش پولی این گونه را کاهش داده و به جمع آوری و تجارت بین المللی نیوت‌های وحشی پایان داده است.

باغ وحش شهرستان Sedgwick در ایالات متحده سرمایه‌های حاصل از فروش نیوت‌های پرورش یافته در باغ وحش را برای کمک به حمایت از یک سال تحقیقات میدانی و بررسی در ایران جمع آوری کرد.

این گونه تحت حمایت قوانین ملی ایران است، اما برای جلوگیری از صادرات غیرقانونی این سمندر جذاب باید اقدام فوری صورت گیرد. یک برنامه پرورش در اسارت در اروپا در سال ۲۰۰۳ تأسیس شد و یک گروه مدیریتی به نمایندگی از باغ وحش ها، دانشگاه‌ها و پرورش دهندگان خصوصی برای افزایش جمعیت در اسارت و مستندسازی شرایط مدیریت ایده آل همکاری می‌کنند.

سمندر‌های نر لرستان رقص خواستگاری را برای ماده‌ها اجرا می‌کنند و دم را در مقابل ماده مواج می‌کنند. ماده در زیر صخره‌های رودخانه تخم می‌گذارد. لارو‌هایی که بیرون می‌آیند با دم‌های بلند و آشکاری که به آن‌ها کمک می‌کند در برابر جریان‌های قوی شنا کنند، با آب سریع سازگار شده‌اند. آن‌ها برای حدود یک سال در جریان رشد می‌کنند و اولین زمستان خود را قبل از تبدیل شدن به نیوت بالغ در آب می‌گذرانند.