توشی، روباه مشهور کوه توچال تهران که به شکل عجیب و غریبی به انسان‌ها دل بسته و با آنها کوهنوردی می‌کند

راز بقا: در سال‌های اخیر، بسیاری از کوه‌نوردان و طبیعت‌گردان تهرانی هنگامِ صعود به قلهٔ توچال با روباهی مواجه شده‌اند که به‌طرزِ شگفت‌انگیزی با انسان‌ها خو گرفته و رفتاری متفاوت با دیگر روباه‌های وحشی دارد. این روباه که به‌طورِ غیررسمی «توشی» یا گاه «روبی» نام گرفته، به یکی از پدیده‌های خاصِ کوهستانِ توچال تبدیل شده و حتی به‌نوعی چهره‌ای محلی و فرهنگی بدل گشته است. در این مقاله از راز بقا، به بررسی دقیق و مستندِ زندگی، رفتار، بازتاب رسانه‌ای و اهمیتِ محیط‌زیستیِ این روباهِ منحصر‌به‌فرد می‌پردازیم.

معرفیِ توشی؛ روباهِ توچال

به گزارش راز بقا، «توشی» لقبِ روباهی است که در مسیر‌های پرترددِ کوهستانیِ توچال، به‌ویژه در نزدیکیِ ایستگاه‌های ۱ و ۲ تله‌کابین و پناهگاهِ شیرپلا، بار‌ها مشاهده شده است. نخستین ویدئو‌ها از حضورِ این روباه به حدودِ سال ۱۳۹۹ بازمی‌گردند. برخی معتقدند این روباه همان است که در ویدئو‌های مختلف دیده می‌شود و به‌نوعی صاحبِ یک «قلمروِ عمومی» در میانِ انسان‌هاست.

چرا نامش را «توشی» گذاشتند؟

نامِ «توشی» از ترکیبِ واژهٔ «توچال» و پسوندِ «ـی» ساخته شده است که در فارسی، به‌نوعی برای نسبت‌دادنِ جایی به کسی یا چیزی به کار می‌رود. «توشی» در واقع به‌معنای «توچال‌نشین» یا «وابسته به توچال» است. این نام‌گذاری به‌شکلِ غیررسمی توسط کوه‌نوردان و کاربرانِ شبکه‌های اجتماعی انجام شده و تدریجاً در میانِ جامعهٔ کوه‌نوردیِ تهران رایج شده است. به گزارش راز بقا برخی نیز آن را با حالتی انسانی و دوستانه به‌کار می‌برند تا شخصیتِ خاصِ این روباه را بازتاب دهند.

انتخابِ این نام باعث شد که توشی به‌نوعی شخصیت پیدا کند و فراتر از یک حیوانِ وحشیِ معمولی، تبدیل به چهره‌ای فرهنگی و آشنا در خاطراتِ کوه‌نوردان شود. حضورِ مکررِ او در عکس‌ها، ویدئو‌ها و روایت‌ها، نقشِ مهمی در تثبیتِ این نام داشته است.

ویژگی‌های ظاهری و رفتاریِ توشی

نژاد: روباهِ قرمزِ ایرانی (Vulpes vulpes)

ظاهر: بدنِ نارنجیِ مایل به قهوه‌ای، دُمِ پُرپُشت، صورتِ کشیده با گوش‌های بزرگ

رفتار: کاملاً آرام، بدون نشانه‌ای از ترسِ شدید از انسان‌ها؛ گاهی کنجکاوانه نزدیک می‌شود، اما تهاجمی نیست.

عادات: معمولاً حوالیِ صبح یا اواخرِ بعدازظهر دیده می‌شود. گاهی کنارِ کوله‌پشتیِ کوه‌نوردان می‌نشیند یا به‌سوی افراد قدم برمی‌دارد.

شواهدِ رفتاریِ توشی نشان می‌دهد که این حیوان به‌شکلی هوشمند با فضای انسانی سازگار شده است. برخلافِ روباه‌های دیگر که از هر صدایِ بلندی می‌گریزند، توشی گاه حتی کنارِ گروه‌های بزرگ نیز دیده شده و بدونِ استرس در کنارِ آنها حضور داشته است.

دلایلِ خو گرفتنِ توشی به انسان‌ها

رفتارِ دوستانهٔ کوه‌نوردان: برخی افراد به توشی خوراکی داده‌اند (مانند میوه یا تنقلات) که باعثِ کاهشِ ترسِ او از انسان شده است.

ترددِ مکررِ انسان‌ها در منطقه: توچال برخلافِ مناطقِ بکرِ دیگر، یک مسیرِ پرتردد است. روباه‌ها در چنین محیط‌هایی سریع‌تر با انسان تطبیق پیدا می‌کنند.

کمبودِ منابعِ غذاییِ طبیعی در کوهستان: توشی ممکن است برای تأمینِ غذا به رفتارِ سازگار با انسان‌ها روی آورده باشد.

یادگیریِ تدریجی: حیواناتِ باهوش، مانند روباه‌ها، می‌توانند از تجربه‌های گذشته درس بگیرند. توشی احتمالاً در گذشته تجربه‌های مثبتی با انسان‌ها داشته و این رفتار را تقویت کرده است.

روایت‌های کوه‌نوردان

در ده‌ها ویدئوی منتشرشده در اینستاگرام و آپارات، کوه‌نوردانی دیده می‌شوند که با توشی عکس و فیلم گرفته‌اند. برخی نقل‌قول‌ها از کوه‌نوردان:

«هر هفته می‌بینمش، میاد نزدیک، نگاهت می‌کنه و می‌ره.»

«انگار می‌فهمه کی مهربونه و کی نه.»

«یه‌بار کنارم نشست و فقط نگاه کرد، مثل این‌که چیزی نمی‌خواست.»

برخی دیگر هم روایت کرده‌اند که توشی گاه با فاصله‌ای مشخص افراد را تعقیب می‌کند، گویی حضورِ انسان‌ها برایش نوعی امنیتِ روانی ایجاد می‌کند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

روباه ترکمنی؛ «روح سفید طبیعت» که سال‌هاست کسی آن را در ترکمن صحرا و خراسان ندیده است

عمو جلال و داگلاس؛ پلیکان مهاجری که ۸ سال است در انزلی کنار صیاد ۵۶ ساله‌ای زندگی می‌کنند

ماجرای واقعی دوستی گرگ ماده و خرس نر؛ ارتباطی نادر که قوانین طبیعت را به چالش کشیده است!

پیشینهٔ فرهنگیِ روباه در ایران

به گزارش راز بقا در فرهنگِ ایرانی، روباه نمادی دوگانه دارد. از سویی در داستان‌هایی مثلِ کلیله و دمنه به‌عنوانِ حیله‌گر و سیاست‌مدار معرفی شده و از سوی دیگر، در افسانه‌های محلی، روباه موجودی هوشمند، نجیب و آرام توصیف می‌شود. در ادبیاتِ معاصر نیز، حضورِ روباه در کنارِ انسان، گاه نشانگرِ پیوند با طبیعت و گاه نمادِ تنهایی است. توشی با حضورِ مکرر و آرامش‌گرایانه‌اش، بیش از آن‌که حیله‌گر باشد، به چهره‌ای مثبت در این فرهنگ بدل شده است.

تحلیلِ رفتاری و نقشِ اکولوژیکی

روبی یا توشی، به‌نوعی نمونه‌ای زنده از سازگاریِ جانوران با محیط‌های نیمه‌شهری است. مشابهِ چنین پدیده‌هایی در شهر‌های بزرگِ دنیا مانند لندن، توکیو یا تورنتو نیز دیده شده که روباه‌ها در فضایِ شهری زندگی می‌کنند. اما آن‌چه توشی را خاص می‌کند، همزیستی‌اش با انسان‌هایی‌ست که به دلِ طبیعت آمده‌اند، نه زندگی در حاشیهٔ زباله‌های شهری. این موضوع، اهمیتِ زیستگاه‌های گذار مانندِ کوهستان‌های اطرافِ شهر را بیشتر می‌کند.

هشدار‌های زیست‌محیطی دربارهٔ توشی

سازمانِ حفاظتِ محیط‌زیست و برخی فعالانِ حیات‌وحش هشدار داده‌اند:

تغذیهٔ حیواناتِ وحشی باعثِ وابستگیِ آنها به انسان می‌شود.

حضورِ طولانیِ روباه در مناطقِ انسانی می‌تواند منجر به خطراتی مانندِ تصادف یا تعقیب توسطِ سگ‌های ولگرد شود.

خطرِ انتقالِ بیماری‌هایی مثلِ هاری در صورتِ تماسِ مستقیم وجود دارد.

کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که هرچند دیدنِ توشی تجربه‌ای نادر و هیجان‌انگیز است، اما نباید از مرزِ تماشایِ احترام‌آمیز عبور کرد. لمس، تغذیه یا عکس‌برداریِ بیش‌ازحد می‌تواند نظمِ زیستیِ این حیوان را به‌هم بزند.

به گزارش راز بقا توشی، روباهِ توچال، از یک حیوانِ وحشی به نمادِ همزیستیِ مسالمت‌آمیز میانِ انسان و طبیعت در بسترِ شهری تبدیل شده است. حضورِ او نمادی‌ست از آن‌چه می‌توان «طبیعتِ زنده و در جریان» در کنارِ زندگیِ روزمرهٔ شهری دانست. هرچند رفتارِ متفاوتِ او برای بسیاری دل‌نشین و شاعرانه است، اما نیازمندِ توجهِ جدی از سوی کوه‌نوردان، مسئولانِ شهری و مدیرانِ محیط‌زیست است تا هم امنیتِ او حفظ شود، و هم اصالتِ حیات‌وحش در کوهستان از بین نرود.

* تصاویر تزئینی‌ست