شترماهی؛ بدمزه‌ترین ماهی خلیج‌فارس که ظاهر بسیار عجیبی دارد

راز بقا: در میان تنوع زیستی آب‌های جنوبی ایران، ماهی‌ای با ظاهری عجیب و کمتر شناخته‌شده به نام «شترماهی» (Batfish) وجود دارد که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از صیادان، فروشندگان و حتی مصرف‌کنندگان کنجکاو را به خود جلب کرده است. شترماهی، برخلاف بسیاری از گونه‌های پرمصرف در جنوب کشور، ماهی‌ای با ارزش اقتصادی و خوراکی متوسط محسوب می‌شود؛ اما به‌دلیل فرم بدنی خاص و حضورش در بازار‌های محلی، موضوعی جالب برای بررسی دقیق‌تر است.

معرفی علمی و زیستگاه

به گزارش راز بقا، شترماهی که در ادبیات علمی بیشتر با نام Batfish شناخته می‌شود، بسته به نوع و منطقه پراکنش، به یکی از دو خانواده‌ی اصلی زیر تعلق دارد:

Platax spp: به‌ویژه گونه‌هایی مانند Platax orbicularis یا Platax teira که در آب‌های گرمسیری، چون خلیج فارس و دریای عمان زیست می‌کنند. این گونه‌ها دارای بدنی گرد، پهن و عمودی هستند و غالباً در مناطق مرجانی و نزدیک ساحل دیده می‌شوند.

Ogcocephalidae: خانواده‌ای از ماهی‌های اعماق که ظاهرشان بسیار عجیب‌تر است و در برخی منابع نیز به‌عنوان Batfish معرفی شده‌اند، ولی در بازار ایران نادرتر هستند.

به گزارش راز بقا شترماهی‌های شناسایی‌شده در سواحل جنوبی ایران عموماً متعلق به گونه‌های خانواده Platax هستند. این ماهی‌ها به‌دلیل باله‌های سینه‌ای پهن و شکل منحصر‌به‌فرد بدن، در هنگام شنا حالتی معلق و ایستاده به خود می‌گیرند که آنها را از سایر گونه‌ها متمایز می‌کند.

دلیل نام‌گذاری محلی «شترماهی»

اصطلاح «شترماهی» از سوی صیادان و فروشندگان محلی به این گونه اطلاق شده است. این نام احتمالاً به‌دلیل فرم برجسته پیشانی، پوست نسبتاً زبر، یا حالت خمیده باله‌ها در زمان حرکت به این ماهی داده شده است. در برخی مناطق، این ماهی به اشتباه با «شیرماهی» (که خود گونه‌ای کاملاً متفاوت با کیفیت گوشتی بالاتر است) اشتباه گرفته می‌شود. این اشتباه در نام‌گذاری گاه سبب نارضایتی مصرف‌کنندگان شده، چرا که انتظار طعمی متفاوت دارند.

ویژگی‌های ظاهری و رفتاری

به گزارش راز بقا شترماهی معمولاً دارای بدن پهن و دیسک‌مانند، باله‌های بسیار گسترده، و رنگ‌هایی میان نقره‌ای، خاکستری یا قهوه‌ای روشن با نوار‌های عمودی تیره است. گونه‌هایی مانند Platax orbicularis در حالت بالغ می‌توانند تا ۶۰ سانتی‌متر رشد کنند.

این ماهی بیشتر در نزدیکی سازه‌های زیرآبی، صخره‌های مرجانی یا کشتی‌های غرق‌شده دیده می‌شود. رفتارش آرام و کند است و بیشتر به‌صورت گروهی حرکت می‌کند. برخی از گونه‌های دورافتاده‌تر آن نیز در اعماق بیشتر و محیط‌های تاریک حضور دارند.

ارزش غذایی و خوراکی

از منظر مصرف غذایی، شترماهی گوشت کم‌استخوانی دارد و فیله قابل‌قبولی از آن استخراج می‌شود. با این حال، طعم گوشت آن برای بسیاری از مصرف‌کنندگان دلچسب نیست. برخی ویژگی‌های قابل ذکر در خصوص گوشت این ماهی عبارتند از:

بافت گوشت کمی لاستیکی یا فیبری است.

طعم طبیعی ماهی بسیار ملایم بوده و نیازمند چاشنی‌های قوی برای طعم‌دار شدن است.

میزان چربی متوسط رو به پایین دارد و هنگام پخت سریعاً خشک می‌شود.

بر همین اساس، شترماهی برخلاف ماهی‌هایی، چون شوریده، حلوا سفید، سنگسر یا هامور که طعمی ماندگار و بافتی لطیف دارند، بیشتر به‌عنوان ماهی فرعی یا مکمل در طبخ غذا‌های جنوب مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

کولی‌سوس یا گیتار ماهی؛ ماهی عجیب آب‌های جنوبی ایران که مردم به عنوان کوسه شکارش می‌کنند

گِل‌خورک یا لنگوچ؛ عجیب‌ترین ماهی دنیا که روی درخت زندگی می‌کند و در جنوب ایران هم یافت می‌شود

ماهی لزاک یا چسبک؛ انگل عجیبی که با وجود غیرخوراکی بودن به عنوان ماهی خوراکی فروخته می‌شود!

ضرورت شناخت و تمایز آن از گونه‌های دیگر

یکی از چالش‌های موجود در بازار ماهی جنوب، نبود نام‌گذاری استاندارد و یکنواخت برای بسیاری از گونه‌هاست. بسیاری از ماهی‌ها با نام‌هایی مشابه یا حتی مشترک شناخته می‌شوند که این موضوع، علاوه بر گمراهی مصرف‌کننده، گاه باعث افت کیفیت تجربه خرید نیز می‌شود.

به گزارش راز بقا در این میان، شترماهی یکی از مهم‌ترین مواردی است که شناخت دقیق آن، به‌ویژه برای فروشندگان، رستوران‌داران و خریداران عمده اهمیت دارد. تشخیص این گونه و تمایز آن از شیرماهی یا ماهی‌های دیگر، نیازمند توجه به شکل بدنی خاص، رنگ‌بندی، و رفتار ماهی هنگام حرکت در آب است.

همچنین لازم است آگاهی‌رسانی دقیق‌تری در سطح بازار صورت گیرد تا مصرف‌کنندگان با آگاهی و درک درستی از ویژگی‌ها، طعم و کاربرد‌های غذایی این ماهی، اقدام به خرید کنند.

شترماهی یا همان Batfish، گونه‌ای منحصر‌به‌فرد از نظر شکل ظاهری و رفتار‌های زیستی است که در آب‌های گرم جنوب ایران یافت می‌شود. هرچند این ماهی ارزش خوراکی متوسطی دارد و طعم آن با ذائقه همه هم‌خوان نیست، اما به‌عنوان بخشی از تنوع زیستی دریایی جنوب و نیز به‌عنوان ماده اولیه در برخی غذا‌های خاص محلی قابل توجه است.

شناخت صحیح این ماهی، به‌ویژه در محیط‌هایی مانند بازار‌های ماهی جنوب، موجب ارتقای تجربه مصرف‌کننده، بهبود کیفیت عرضه و کاهش سوء‌تفاهم‌های رایج در نام‌گذاری خواهد شد.