انجیر آفریقایی؛ عجیب‌ترین درخت دنیا که هوا را به سنگ تبدیل می‌کند!

راز بقا: در دنیایی که هر روز بیش از پیش با تهدید تغییرات اقلیمی، گرمایش جهانی و افزایش سطح گاز‌های گلخانه‌ای روبه‌رو هستیم، دانشمندان به‌دنبال راهکار‌هایی طبیعی، پایدار و کم‌هزینه برای مقابله با این بحران هستند. در همین راستا، کشف شگفت‌انگیز چند گونه درخت انجیر در شرق آفریقا، بارقه‌ای از امید به‌سوی آینده‌ای سبزتر را روشن کرده است. این درختان نه‌تنها دی‌اکسیدکربن (CO₂) را جذب می‌کنند، بلکه قادرند آن را به‌طور دائمی به سنگ آهک تبدیل کنند!

اما این گیاه خارق‌العاده دقیقاً چیست و چگونه می‌تواند به‌تنهایی به‌میدان مقابله با تغییرات اقلیمی قدم بگذارد؟

انجیر آفریقایی چیست؟

به گزارش راز بقا، انجیر آفریقایی، یا به‌طور خاص‌تر Ficus wakefieldii، یکی از گونه‌های بومی شرق آفریقاست که در کشور‌های کنیا، تانزانیا و اوگاندا رشد می‌کند. این درخت عضو خانواده بزرگ انجیر‌ها (Ficus spp.) است و در کنار گونه‌های Ficus glumosa و Ficus natalensis، در مناطق نیمه‌خشک و استوایی رشد می‌کند.

ویژگی‌های ظاهری و زیستی این گیاه

ارتفاع آن می‌تواند به بیش از ۲۰ تا ۲۵ متر برسد.

برگ‌هایی بزرگ، سبز و براق دارد.

میوه‌های انجیر کوچکی تولید می‌کند که برای حیات‌وحش اهمیت بالایی دارد.

ریشه‌های آن اغلب سطحی، اما گسترده است و با میکروارگانیسم‌های خاک، ارتباط همزیستی عمیقی دارد.

مقاوم در برابر کم‌آبی، شرایط سخت خاک و گرمای زیاد است.

کشف شگفت‌انگیز؛ تبدیل دی‌اکسیدکربن به سنگ آهک

به گزارش راز بقا در جریان کنفرانس علمی Goldschmidt در تابستان ۲۰۲۵، تیمی از پژوهشگران اروپایی و آفریقایی اعلام کردند که این درختان از مسیری زیستی به نام Oxalate-Carbonate Pathway استفاده می‌کنند که طی آن، گاز CO₂ جذب‌شده از هوا، ابتدا به اکسالات کلسیم تبدیل می‌شود و سپس با کمک باکتری‌ها و قارچ‌های خاص، به کربنات کلسیم (CaCO₃) یا همان سنگ آهک تبدیل می‌شود.

این فرایند چگونه رخ می‌دهد؟

جذب دی‌اکسیدکربن توسط برگ‌ها و ریشه‌ها.

تبدیل CO₂ به ترکیبات اکسالاتی درون بافت گیاه.

فعالیت میکروبی اطراف ریشه که اکسالات‌ها را به کربنات‌های معدنی بدل می‌کند.

رسوب تدریجی کربنات کلسیم به‌شکل ذرات معدنی پایدار در خاک و بافت درخت.

نکته قابل‌توجه اینجاست که کربن ذخیره‌شده به این روش، برخلاف کربن آلی (که با پوسیدگی یا آتش‌سوزی آزاد می‌شود)، به‌شکل پایدار و طولانی‌مدت در خاک باقی می‌ماند.

برای مطالعه بیش‌تر بخوانید:

عنبرسائل؛ درخت دارویی و مقاوم برای اقلیم نیمه‌خشک و طلایی خوش‌عطر که می‌تواند فضای سبز ایران را زیبا کند

سیبچه مرگ؛ مرگبارترین درخت جهان با میوه‌ای شبیه سیب که از سم خطرناک‌ترین مار‌های جهان هم مرگبارتر است

درخت کنوکارپوس؛ مقاوم‌ترین درخت دنیا که همیشه سبز است و زیرساخت‌های ایران را نابود و مردم را بیمار کرد!

چرا این موضوع اهمیت دارد؟

یک. ذخیره‌سازی پایدار کربن بیشتر

روش‌های طبیعی جذب کربن، مثل جنگل‌کاری، موقتی هستند. ولی در این روش، کربن به سنگ تبدیل شده و تا هزاران سال در طبیعت باقی می‌ماند.

دو. بدون نیاز به فناوری پیچیده

این فرایند کاملاً طبیعی است و برخلاف طرح‌های مهندسی کربن‌زدایی، نیازی به سرمایه‌گذاری سنگین یا تکنولوژی خاص ندارد.

سه. سازگار با اقلیم خشک و گرم

Ficus wakefieldii و سایر انجیر‌های آفریقایی به‌خوبی با شرایط کم‌آبی و خاک‌های فقیر سازگارند؛ همین ویژگی، آنها را به گزینه‌ای مناسب برای مناطق نیمه‌خشک مثل جنوب ایران بدل می‌کند.

چهار. بهبود کیفیت خاک

تشکیل سنگ آهک در خاک اطراف ریشه باعث افزایش pH خاک و بهبود دسترسی به برخی مواد مغذی گیاه می‌شود.

آیا می‌توان این درخت را در ایران کاشت؟

با توجه به ویژگی‌های سازگاری بالای این گیاه با اقلیم‌های گرم، احتمال موفقیت در کاشت آزمایشی آن در استان‌هایی مانند هرمزگان، بوشهر، سیستان‌و‌بلوچستان یا حتی بخش‌هایی از خوزستان و کرمان وجود دارد. البته پیش از اجرای گسترده، نیاز به مطالعات بومی‌سازی، بررسی پایداری رشد، کنترل آفات و هماهنگی با اکوسیستم محلی است.

گام‌های آینده در پژوهش

پژوهشگران اکنون در حال بررسی هستند که:

آیا گونه‌های مشابه در دیگر نقاط دنیا هم چنین توانایی‌ای دارند؟

چه عواملی باعث افزایش یا کاهش ذخیره‌سازی کربن معدنی در این درخت می‌شود؟

آیا می‌توان مسیر اکسالات-کربنات را به‌صورت مهندسی ژنتیکی به سایر گونه‌ها منتقل کرد؟

به گزارش راز بقا درخت انجیر آفریقایی، با ظاهر ساده و سنتی‌اش، حالا به یکی از امید‌های آینده‌ی زمین برای مهار بحران اقلیمی بدل شده است. کشفی که نشان می‌دهد راهکار‌های مؤثر برای نجات زمین شاید نه در لوله‌های صنعتی، بلکه در دل طبیعت پنهان باشند. حالا باید دید آیا انسان می‌تواند با بهره‌گیری هوشمندانه از این معجزه طبیعی، آینده‌ای سالم‌تر برای نسل‌های بعدی رقم بزند یا خیر.