مصرف گوشت مارمولک در عربستان؛ چرا گوشت مارمولک در عربستان سعودی این‌قدر طرفدار دارد؟

راز بقا: در سال‌های اخیر، پرسش‌هایی درباره پرورش مارمولک در عربستان سعودی مطرح شده است؛ آیا چنین صنعتی واقعاً وجود دارد و اگر بله، چرا؟ 

به گزارش راز بقا، پاسخ کوتاه این است: شواهد معتبری از «پرورش تجاری برای گوشت» در خود عربستان در دست نیست؛ آنچه مستند و قدیمی است، سنت شکار و مصرف «ضَبّ/ ذُب» (مارمولک خاردمِ مصری، Uromastyx aegyptia) در بخش‌هایی از شبه‌جزیره و بحث‌های امروز درباره حفاظت و ممنوعیت شکار است. این گزارش، با تکیه بر منابع دانشگاهی و رسمی، تصویر دقیق‌تری ارائه می‌کند. 

آیا «پرورش مارمولک» در عربستان جریان دارد؟

به گزارش راز بقا، در جست‌وجوی سوابق رسمی و گزارش‌های معتبر، نشانه‌ای از مزرعه‌های فعال پرورش ضَبّ برای مصرف خوراکی در عربستان یافت نمی‌شود. رسانه‌ها و ادبیات علمی، بیش از هر چیز به «شکار سنتی»، «جایگاه فرهنگی» و «حفاظت» از این گونه پرداخته‌اند. 

حتی خبر‌های مربوط به ایجاد مزرعه «دَهب/ ضَبّ» که اخیراً بازتاب یافت، مربوط به مالزی بود نه عربستان؛ یعنی نمونه‌ای بیرون از شبه‌جزیره و واجد غرض آموزشی/ بازاری محلی. در عربستان، چارچوب‌های قانونیِ شکار حیات‌وحش، صدور مجوز، و فهرست گونه‌های قابل شکار تحت نظر «مرکز ملی حیات‌وحش» قرار دارد و ممنوعیت‌های گسترده‌ای در مناطق حفاظتی اعمال می‌شود. 

البته گزارش‌هایی از مارمولک‌خوری در عربستان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که در آنجا گفته می‌شود گوشت مارمولک به دلیل پروتئین بالا طرفداران زیادی دارد و حتی مزارع پرورش مارمولک برای مصرف خوراکی نیز راه‌اندازی شده است. حتی تصاویری از برخی افراد در عربستان منتشر شده که گوشت مارمولک مصرف می‌کنند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

صادرات قورباغه در ایران؛ راز‌های پروش این قورباغه گوشتی که آسان است و درآمد بالایی دارد/ کدام قورباغه‌ها خوراکی هستند؟

اما در هر صورت سیاست‌های سختگیرانه‌ای برای حفاظت از حیات وحش در عربستان سعودی وجود دارد و نتیجه عملی این سیاست‌ها آن است که اگر هم پرورش در مقیاس خانگی/ نمایشی (برای دنیای خزندگان) جایی رخ دهد، «پرورش تجاری برای گوشت» نه مرسوم است و نه مستند. 

سنت مصرف و ریشه‌های تاریخی

به گزارش راز بقا، مصرف ضَبّ در عربستان پیشینه‌ای کهن دارد. شواهد باستان‌جانورشناسی از محوطه اسلامی «الیَمامه» در عربستان نشان می‌دهد بقایای متعدد این مارمولک در لایه‌های دوره‌های اولیه تا متأخر اسلامی یافت شده است؛ نشانه‌ای از حضور آن در رژیم غذایی تاریخیِ ساکنان بیابان. 

گزارش‌های خبری قدیمی‌تر نیز به آغاز «فصل شکار ضَبّ» و اقبال برخی بومیان در بهار اشاره داشته‌اند؛ فصلی که طعم گوشت به‌باور صیادان، به‌خاطر تغذیه جانور از گیاهان بهاره، مطلوب‌تر می‌شود. همزمان، روایت‌های فرهنگی/ دینی درباره حلال بودن مصرف و ذائقه محلی نیز به دوام سنت کمک کرده است. 

از «خوراک بومی» تا «اولویت حفاظتی»

به گزارش راز بقا، در روایت معاصر، ضَبّ بیش از آنکه «غذا» باشد، «گونه‌ای کلیدی» در اکوسیستم بیابان معرفی می‌شود: چرا که عمدتاً گیاه‌خوار است، به کنترل گیاهان بیابانی کمک می‌کند و خود نیز خوراک شکارچیان است. رسانه‌های رسمی عربستان و مقام‌های حیات‌وحش بار‌ها بر نقش اکولوژیک آن و لزوم جلوگیری از شکار بی‌رویه تأکید کرده‌اند. 

سیاست‌های تازه، از تعیین فهرست‌های مجاز شکار تا ایجاد مناطق حفاظت‌شده و ممنوعیت‌های فصلی/ مکانی، مصرف سنتی را عملاً محدود کرده است. به بیان دیگر، روایت غالب امروز «حفاظت» است نه «استحصال». 

به عنوان مثال «نواف الرحیمی» شهروند عربستانی که از کودکی به مارمولک‌ها علاقه داشته، مزرعه‌ای را برای پرورش انواع مارمولک‌های خاردم در استان «قصیم» راه‌اندازی کرده است. الرحیمی با هدف ایجاد یک منطقه حفاظت‌شده برای این نوع مارمولک‌ها مزرعه خود را تأسیس کرد. 

طی تابستان دو سال گذشته ۱۵۰۰ بچه مارمولک جدید در این مزرعه به دنیا آمدند؛ و امسال حدود ۴ تا ۵ هزار مارمولک در مزرعه خود دارد. 

گوشت ضَبّ: آنچه علم می‌گوید، آنچه مردم می‌گویند

به گزارش راز بقا، یک مطالعه دانشگاهیِ کلاسیک در عربستان (۱۹۹۶) درباره «کیفیت تغذیه‌ای گوشت ضَبّ» نشان داد که پروتئین آن بالاست و الگوی برخی اسید‌های آمینه ضروری با گوشت‌های متعارف قابل قیاس است؛ هرچند در برخی اسید‌ها (مثل فنیل‌آلانین + تیروزین یا ترئونین) پایین‌تر و در ایزولوسین بالاتر گزارش شد. 

این تحقیق، داوری طبی یا توصیه درمانی ارائه نمی‌کند؛ صرفاً داده تغذیه‌ای است. در مقابل، بخشی از باور عمومی و شفاهی در منطقه، فوایدی برای نیرو/ قوت یا اثرات درمانیِ بخش‌هایی از جانور (مثلاً دم) قائل است؛ اما این ادعا‌ها پشتوانه کارآزمایی‌های بالینی ندارند و بیشتر در حوزه فرهنگ غذایی/ باور محلی جای می‌گیرند. جمع‌بندی منصفانه این است: «ارزش تغذیه‌ایِ قابل اندازه‌گیری» داریم، اما «ادعا‌های درمانی» نیازمند شواهد علمی سختگیرانه‌اند. 

به گزارش راز بقا، با اتکا به منابع معتبر، می‌توان گفت عربستان سعودی سابقه مصرف سنتیِ ضَبّ دارد، اما امروز تمرکز اصلی بر حفاظت از این خزنده شاخصِ بیابانی و تنظیم شکار است؛ نه ایجاد صنعت پرورش برای گوشت. داده‌های علمیِ موجود درباره گوشت، بیشتر «تحلیل ترکیب تغذیه‌ای» است تا «اثبات فواید درمانی». 

اگر پرسش آغازین این بود که «چرا سعودی‌ها مارمولک پرورش می‌دهند؟» پاسخ مبتنی بر مدارک این است: شواهدی از پرورش تجاریِ گوشت‌محور در عربستان در دست نیست؛ آنچه وجود دارد، گذشته‌ای فرهنگی در مصرف، و اکنونی مبتنی بر حفاظت و قانون‌گذاری.