چرا آفتاب‌پرست می‌تواند رنگش را عوض کند؟ راز تغییر رنگ این مارمولک عجیب چیست؟

راز بقا: آفتاب‌پرست یکی از عجیب‌ترین و جذاب‌ترین خزندگان دنیاست؛ موجودی با چشم‌های مستقل، زبان دراز و چسبناک، و مهم‌تر از همه توانایی شگفت‌انگیزش در تغییر رنگ پوست! اما چرا آفتاب‌پرست رنگ عوض می‌کند؟ آیا فقط برای استتار است؟ یا دلایل دیگری هم دارد؟ در این مقاله از راز بقا، به‌صورت ساده و علمی این رفتار شگفت‌انگیز را بررسی می‌کنیم.

آفتاب‌پرست چگونه جانوری‌ست؟

به گزارش راز بقا، آفتاب‌پرست‌ها (Chameleons) گروهی از مارمولک‌های خاص هستند که بیشتر در آفریقا، ماداگاسکار، و بخش‌هایی از آسیا زندگی می‌کنند. آنها با بدنی کشیده، پا‌های چنگک‌مانند، و دم حلقه‌شونده شناخته می‌شوند. چشم‌های‌شان می‌توانند مستقل از هم حرکت کنند و زبان‌شان چند برابر طول بدن‌شان است که برای شکار حشرات به‌کار می‌رود. اما مهم‌ترین ویژگی‌شان بدون شک تغییر رنگ پوست است.

آیا تغییر رنگ فقط برای استتار است؟

برخلاف تصور رایج، آفتاب‌پرست‌ها فقط برای فرار از دید دشمن یا هم‌رنگ شدن با محیط تغییر رنگ نمی‌دهند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که دلایل اصلی تغییر رنگ در آفتاب‌پرست‌ها شامل موارد زیر است:

تنظیم دمای بدن

آفتاب‌پرست‌ها خون‌سرد هستند؛ یعنی دمای بدن‌شان با محیط تغییر می‌کند. برای جذب گرما، رنگ بدن‌شان را تیره‌تر می‌کنند (مثلاً در صبح زود که هوا سرد است)، و برای دفع گرما، پوست‌شان را روشن‌تر می‌کنند.

ارتباط و نمایش احساسات

آفتاب‌پرست‌ها با تغییر رنگ، پیام‌هایی به دیگر آفتاب‌پرست‌ها می‌فرستند. مثلاً وقتی نر‌ها با هم درگیر می‌شوند، یکی از آنها ممکن است پوستش را روشن و پررنگ کند تا نشان دهد که آماده‌ی جنگ است. یا یک آفتاب‌پرست ماده ممکن است با تغییر رنگ نشان دهد که باردار است یا علاقه‌ای به جفت‌گیری ندارد.

استتار و محافظت از خود

البته استتار هم نقش مهمی دارد. آفتاب‌پرست‌ها در بعضی مواقع، برای پنهان شدن از شکارچیان یا غافلگیر کردن طعمه‌ها، رنگ پوست‌شان را با محیط اطراف هماهنگ می‌کنند.

آفتاب‌پرست چگونه رنگش را عوض می‌کند؟

به گزارش راز بقا تا مدت‌ها دانشمندان فکر می‌کردند که تغییر رنگ آفتاب‌پرست به خاطر رنگدانه‌های مختلف در پوستش است. اما تحقیقات دقیق‌تر نشان داد که موضوع از این پیچیده‌تر است. زیر پوست آفتاب‌پرست، یک لایه از سلول‌های خاص وجود دارد به نام ایریدوفور (iridophores). این سلول‌ها حاوی کریستال‌های نانویی کوچکی از جنس گوانین هستند. این کریستال‌ها می‌توانند نور را بازتاب دهند دقیقاً مثل منشور.

وقتی آفتاب‌پرست تصمیم می‌گیرد رنگ عوض کند، فاصله‌ی بین این کریستال‌ها را تغییر می‌دهد:

اگر فاصله کم شود، نور با طول موج کوتاه‌تر (مثل آبی و سبز) بازتاب می‌شود.

اگر فاصله زیاد شود، نور با طول موج بلندتر (مثل زرد، نارنجی یا قرمز) منعکس می‌شود.

به همین دلیل است که یک آفتاب‌پرست می‌تواند در عرض چند ثانیه از سبز به زرد یا حتی قرمز تغییر رنگ دهد!

آیا همه‌ی آفتاب‌پرست‌ها رنگ عوض می‌کنند؟

نه! بعضی گونه‌های آفتاب‌پرست توانایی محدودی در تغییر رنگ دارند. مثلاً گونه‌های کوچکتر یا مناطق خاص، فقط از طیف روشن به تیره یا کمی مایل به خاکستری تغییر می‌کنند. اما گونه‌هایی مثل آفتاب‌پرست پانتر (Panther Chameleon) در ماداگاسکار می‌توانند طیف وسیعی از رنگ‌ها مثل آبی، قرمز، نارنجی، زرد و سبز را تولید کنند.

آفتاب‌پرست در فرهنگ مردم

در برخی فرهنگ‌ها، آفتاب‌پرست نماد سازگاری، تغییر و رازآلودگی است. به گزارش راز بقا در زبان محاوره‌ای هم گاهی به افرادی که زیاد تغییر موضع می‌دهند، «مثل آفتاب‌پرست» گفته می‌شود! اما در واقع این حیوان تغییرپذیر، فقط دارد خودش را با محیط، احساسات و نیازهایش هماهنگ می‌کند.

راز رنگ‌های متغیر یک مارمولک جادوگر

تغییر رنگ در آفتاب‌پرست‌ها فقط یک ترفند برای قایم شدن نیست، بلکه راهی برای ارتباط، تنظیم دما و گاهی تهدید یا جلب توجه است. پشت این توانایی شگفت‌انگیز، ساختار‌های پیچیده‌ای از نانوکریستال‌ها در پوست نهفته است که به ما نشان می‌دهد طبیعت چقدر هوشمندانه طراحی شده.