توراکو؛ مرغ بهشتی معروف به «زمرد زنده جنگل» که پر‌های قرمزش شکارچیان را می‌ترساند و آب را به رنگ صورتی در می‌آورند

راز بقا: در دل جنگل‌های سرسبز سواحل جنوبی آفریقای جنوبی، یکی از زیباترین و رازآلودترین پرندگان جهان زندگی می‌کند توراکو یا همان مرغ بهشتی (Knysna turaco). این پرنده با پر‌های سبز درخشان، بال‌های سرخ و تاجی ظریف، همچون مخلوقی رؤیایی از دل افسانه‌ها بیرون آمده است. 

به گزارش راز بقا، نام علمی این پرنده Tauraco corythaix است و به خانواده‌ی توراکو‌ها تعلق دارد گروهی از پرندگان منحصراً آفریقایی که به رنگ‌های خیره‌کننده و آواز‌های خوش‌آهنگشان معروف‌اند. 

اما «توراکو نایسنا» فقط موجودی زیبا نیست. حضور آن نشانه‌ای از سلامت اکوسیستم جنگل است و رنگدانه‌های منحصربه‌فردش - که در هیچ پرنده‌ی دیگری یافت نمی‌شود - سال‌هاست دانشمندان را شگفت‌زده کرده است. این پرنده با رفتاری خجالتی، اما کنجکاو، در میان شاخه‌های انبوه جنگل همچون برق سبزی درخشان پر می‌کشد؛ اغلب صدایش شنیده می‌شود پیش از آن‌که دیده شود.

زیستگاه و گستره پراکندگی

به گزارش راز بقا، توراکو بومی جنوب آفریقاست و بیشتر در جنگل‌های ساحلی و کوهستانی آفریقای جنوبی، به‌ویژه در مناطق نایسنا، تسیتسیکاما و کوآزولو - ناتال زندگی می‌کند. این نواحی رطوبت بالا و پوشش گیاهی همیشه‌سبزی دارند که برای بقا و تغذیه‌ی این پرنده ضروری است. 

او ترجیح می‌دهد در سایه‌سار تاج درختان انبوه زندگی کند تا بتواند میان برگ‌ها و شاخه‌ها بدون جلب توجه پرسه بزند. هرچند معمولاً از فضا‌های باز دوری می‌کند، اما در باغ‌های حاشیه‌ی جنگل‌ها که درختان میوه دارند نیز دیده می‌شود. 

توراکوی نایسنا پرنده پروازگر قدرتمندی نیست؛ بیشتر دوست دارد از شاخه‌ای به شاخه‌ی دیگر سر بخورد یا بپرد تا اینکه مسافت‌های طولانی را طی کند. حرکات آرام و بی‌صدایش، به او حالتی رازآلود بخشیده است. صدای مخصوص او - مجموعه‌ای از نغمه‌های عمیق و کشیده شبیه به «کو-کو-کو» - در جنگل طنین‌انداز می‌شود و اغلب تنها نشانه‌ی حضور اوست، زیرا رنگ سبزش در میان برگ‌ها کاملاً استتار می‌شود.

ظاهر و رنگ‌دانه‌های منحصر‌به‌فرد

به گزارش راز بقا، توراکو از معدود پرندگانی است که واقعاً رنگ را در بدنش تولید می‌کند. بیشتر پرندگان رنگ‌هایشان را از بازتاب نور به‌دست می‌آورند، اما توراکو رنگ‌های سبز و قرمزش را از رنگ‌دانه‌های خاص مبتنی بر مس به نام‌های توراسین (قرمز) و توراکووردین (سبز) می‌گیرد. این رنگ‌دانه‌ها در هیچ حیوان دیگری روی زمین یافت نمی‌شوند.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

چکچک کوهی؛ پرنده‌ای مهاجر با آواز دلنشین و رفتار‌های جذاب در زیستگاه‌های صخره‌ای ایران که استاد شکار حشرات است

دیوار خزک؛ پرنده‌ای کمیاب با بال‌های قرمز زرشکی و زندگی عجیب روی صخره‌ها که در کوه‌های ایران دیده می‌شود

بدن این پرنده پوشیده از پر‌های سبز زمردی درخشان است و هنگام پرواز، بال‌های قرمز آتشینش، چون شعلۀ رنگی در هوا می‌درخشند. تاج آبی - سبز و خطوط سفید چهره‌اش به آن شکوهی سلطنتی می‌بخشند.

پا‌های توراکو نیز خاص‌اند؛ او دارای انگشتانی نیمه‌زیگوداکتیل است (دو انگشت به جلو و دو انگشت به عقب)، که به او اجازه می‌دهد به راحتی از شاخه‌ها بالا برود درست مانند طوطی‌ها. با وجود رنگ‌های پرزرق‌وبرقش، وقتی روی شاخه نشسته است، به‌سختی از برگ‌ها قابل تشخیص است؛ استتاری طبیعی که او را از شکارچیان حفظ می‌کند. 

ویژگی‌های فیزیکی و رفتاری توراکو 

به گزارش راز بقا، در گذشته، گاهی توراکو نایسنا را زیرگونه‌ای از توراکوی سبزِ غرب آفریقا می‌دانستند، و همچنین توراکو‌های لیوینگستون (Livingstone’s) و شالوی (Schalow’s) نیز زمانی زیرگونه‌هایی از همین پرنده محسوب می‌شدند. این گونه معمولاً دو تخم می‌گذارد که در لانه‌ای کم‌عمق از شاخه‌ها و چوب‌های نازک ساخته شده و میان درختان یا در توده‌ای از پیچک‌ها قرار می‌گیرد.

در محدوده‌ی زیست خود، توراکو پرنده‌ای است که تشخیص آن آسان است، هرچند معمولاً در میان شاخه‌های بالایی درختان پنهان می‌ماند. طول بدنش حدود ۴۰ تا ۴۲ سانتی‌متر است و دُمی بلند دارد. منقار کوچک، اما ضخیم آن به رنگ نارنجی مایل به قرمز است و یک خط سفید زیر چشم قهوه‌ای آن قرار دارد که تضاد زیبایی با پر‌های عمدتاً سبزرنگش ایجاد می‌کند. 

تاج سبز و بلند آن در انتها به رنگ سفید ختم می‌شود و حلقه‌ی دور چشمش قرمز تیره است. هنگام پرواز، پر‌های اولیه‌ی بال او به رنگ قرمز درخشان درمی‌آیند که از فاصله‌ی زیاد قابل مشاهده‌اند. تفاوت نر و ماده چشمگیر نیست، اما پرندگان جوان‌تر تاج کوتاه‌تری دارند که فاقد نوک سفید است.

توراکو معمولاً در حال پرواز میان درختان جنگلی یا جست‌وخیز بر روی شاخه‌ها دیده می‌شود. رژیم غذایی‌اش شامل میوه‌ها، حشرات و کرم‌های خاکی است. 

در آفریقای جنوبی، اعضای این خانواده‌ی پرندگان را به‌طور محلی لوری (Loerie) می‌نامند، اما نام بین‌المللی آنها توراکو است. توراکو‌ها تنها پرندگانی در جهان‌اند که دارای رنگ‌های واقعی قرمز و سبز هستند. بیشتر پرندگان، رنگ‌هایی که انسان در پرهایشان می‌بیند را به‌واسطه‌ی ساختار نوری پر‌ها منعکس می‌کنند، اما در توراکوها، رنگ واقعاً از رنگ‌دانه‌های طبیعی حاصل می‌شود. 

جالب اینجاست که اگر پر قرمز توراکو را درون یک لیوان آب بچرخانید، آب به رنگ صورتی درمی‌آید. در نمونه‌های موزه‌ای، این رنگ‌دانه‌ها با گذشت زمان تیره‌تر می‌شوند، زیرا مس موجود در آنها اکسید می‌شود. با این حال، در طبیعت، توراکو‌ها رنگ‌های درخشان خود را در تمام طول سال حفظ می‌کنند.

گمان می‌رود که توراکو از رنگ قرمز بال‌های خود به‌عنوان تاکتیکی برای فریب شکارچیان استفاده می‌کند. هنگام پرواز، شکارچیان معمولاً توجهشان به درخشان‌ترین بخش بدن جلب می‌شود - یعنی همان پر‌های قرمز بال‌ها - و آن را دنبال می‌کنند. اما وقتی پرنده بر زمین یا شاخه‌ای می‌نشیند و بال‌هایش را می‌بندد، آن پر‌های قرمز کاملاً ناپدید می‌شوند و پرنده فرصت می‌یابد که از دید شکارچیان مخفی بماند. 

در مجموع، توراکو را می‌توان یکی از زیباترین و مرموزترین پرندگان جنگل‌های آفریقای جنوبی دانست؛ پرنده‌ای که با ترکیب رنگ‌های زنده، رفتار‌های هوشمندانه و تاریخچه‌ی تکاملی منحصر‌به‌فرد خود، هم در طبیعت و هم در فرهنگ محلی جایگاه خاصی دارد.

رفتار، تغذیه و نقش در اکوسیستم

به گزارش راز بقا، توراکوی نایسنا میوه‌خوار (فروگیور) است و بیشتر از میوه‌ها تغذیه می‌کند، هرچند گاهی از گل‌ها، جوانه‌ها و حشرات نیز استفاده می‌کند. رژیم غذایی‌اش شامل انواع انجیر، توت و میوه‌های جنگلی است که آنها را کامل می‌بلعد. همین رفتار او را به یک پراکننده‌ی دانه‌ی حیاتی در جنگل تبدیل کرده است.

این پرنده‌ها معمولاً تک‌همسر هستند و جفت‌هایی تشکیل می‌دهند که سال‌ها در کنار هم می‌مانند. هر جفت آشیانه‌ای ساده از شاخه‌ها در میان درختان بلند می‌سازد و ماده معمولاً ۲ تا ۳ تخم می‌گذارد. هر دو والد در مراقبت و تغذیه‌ی جوجه‌ها سهیم‌اند.

توراکو‌ها پرندگانی اجتماعی‌اند و گاهی در گروه‌های کوچک خانوادگی دیده می‌شوند. بیشتر عمرشان را در تاج درختان می‌گذرانند و به‌ندرت به زمین می‌آیند.

اگرچه از بین رفتن جنگل‌ها تهدیدی برای آنها محسوب می‌شود، اما توراکوی نایسنا هنوز در فهرست گونه‌های در خطر قرار ندارد، زیرا توانسته است خود را با محیط‌های نیمه‌شهری تطبیق دهد. بااین‌حال، به‌دلیل گستره‌ی محدود زیستگاهش، همچنان نیازمند پایش و حفاظت مداوم است.

عجیب‌ترین ویژگی‌های توراکو

رنگ‌دانه‌های واقعی: رنگ سبز و قرمز پرهایش حاصل رنگ‌دانه‌های واقعی به نام توراسین و توراکووردین است، نه بازتاب نور. اگر پرش را در آب بگذارید، آب رنگ صورتی می‌گیرد!

پرنده‌ای ضعیف در پرواز، اما چیره‌دست در جهیدن: او برای پرواز‌های طولانی ساخته نشده، بلکه با پا‌های قدرتمندش از شاخه‌ها بالا می‌رود.

استتار بی‌نقص: پر‌های سبزش در میان برگ‌ها چنان محو می‌شود که حتی از فاصله‌ی چند متری هم به سختی دیده می‌شود.

دفاع رنگی: وقتی ترسیده یا غافلگیر می‌شود، بال‌هایش را باز می‌کند تا پر‌های قرمز روشنش شکارچی را گیج کند.

آوای باران: صدای معروف «کو-کو-کو»‌ی او را مردم محلی نشانه‌ای از بارش باران می‌دانند.

پر‌های ضدآب: پرهایش کمی خاصیت ضدآب دارند تا در جنگل‌های مرطوب خیس نشود.

نماد فرهنگی: در اسطوره‌های آفریقایی، رنگ‌هایش نشانه‌ی فراوانی و تولد دوباره‌اند و پرهایش زمانی زینت تاج‌های پادشاهان بوده است.