سرو‌های خدا؛ درخت سرو ۲۰۰۰ هزار ساله معروف به «نگهبانان باستانی لبنان» که اندازه یک ساختمان ۱۰ طبقه ارتفاع دارد

راز بقا: سرو‌های خدا (Cedars of God) بازمانده‌هایی از جنگل‌های عظیم سرو لبنان هستند که روزگاری سراسر کوه‌های لبنان را پوشانده بودند. این درختان که در ارتفاعات منطقه‌ی بشری (Bsharri) رشد کرده‌اند، از مقدس‌ترین و باارزش‌ترین نماد‌های طبیعی، مذهبی و ملی لبنان به‌شمار می‌روند. 

به گزارش راز بقا، آنان شاهد امپراتوری‌ها، ادیان و تمدن‌های کهن بوده‌اند و اکنون، پس از هزاران سال، با تهدیدهایی، چون تغییر اقلیم دست و پنجه نرم می‌کنند. این درختان، که بخشی از میراث جهانی یونسکو در مجموعه‌ی دره‌ی قدیسا (Ouadi Qadisha) هستند، از آخرین بازماندگان جنگل‌های کهن لبنان محسوب می‌شوند. 

تاریخ و اهمیت فرهنگی

به گزارش راز بقا، سرو لبنان از دوران باستان برای تمدن‌های گوناگون ارزشمند بوده است؛ فینیقی‌ها، مصریان، آشوریان، بابلی‌ها، ایرانیان، رومی‌ها، اسرائیلیان و عثمانی‌ها از چوب سرو برای ساخت کشتی، معابد، ابزار‌های نجاری و حتی مواد معطر استفاده می‌کردند. 

در متون مقدس بیش از ۱۰۰ بار از سرو لبنان یاد شده است. گفته می‌شود چوب معبد سلیمان از سرو لبنان بوده و حتی در حماسه‌ی گیلگمش نیز به جنگل‌های سرو اشاره شده است. 

با گذر زمان، بهره‌برداری بیش از حد، سکونت انسانی و جنگل‌زدایی گسترده، بیشتر این درختان را نابود کرد و تنها چند ناحیه از آنها باقی ماند. در این میان، «سرو‌های خدا» مشهورترین و نمادین‌ترین بخش از آن جنگل‌ها هستند. تصویر سرو لبنان اکنون روی پرچم کشور لبنان نقش بسته و به نماد ملی، دینی و فرهنگی این سرزمین بدل شده است. 

موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های بوم‌شناختی و ظاهری

به گزارش راز بقا، جنگل سرو‌های خدا در نزدیکی روستای بشری، در دامنه‌های کوه مکمل در شمال لبنان واقع شده است. این درختان در ارتفاعی میان ۱۴۰۰ تا ۲۲۰۰ متر از سطح دریا رشد می‌کنند.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

پاندو؛ درخت باستانی و بزرگترین موجود زنده روی زمین با ۴۰ هزار تنه و ۶۰۰۰ تن وزن که زمینی ۴۳ هکتاری را اشغال کرده است

درخت بطری؛ منبع طبیعی و زنده ذخیره آب در دل بیابان با ۲ متر قطر و ۳ متر ارتفاع که شیره‌ای فوق‌العاده سمی دارد

آبنوس یا چوب سیاه آفریقایی؛ گرانترین چوب جهان معروف به «الماس چوب‌ها» که در تماس با فولاد جرقه می‌زند و در آب غرق می‌شود!

در این جنگل حدود ۳۷۵ درخت سرو کهنسال وجود دارد و در سال‌های اخیر نیز صد‌ها نهال جوان برای بازسازی جنگل کاشته شده است. برخی از این درختان بیش از ۳۰ متر ارتفاع دارند و محیط تنه‌ی بعضی از آنها به ۱۲ تا ۱۴ متر می‌رسد. 

این درختان برای رشد به زمستان‌های سرد، رطوبت کافی و خاک‌های عمیق و سنگی نیاز دارند. از دیدگاه اکولوژیک، سرو‌های لبنان در تثبیت خاک، حفظ منابع آب، جذب کربن و پناه دادن به گونه‌های دیگر نقش مهمی ایفا می‌کنند و بقای آنها برای تعادل زیست‌بوم کوه‌های لبنان حیاتی است. 

حفاظت، تهدید‌ها و تلاش‌های مدرن

به گزارش راز بقا، در پی قرن‌ها بهره‌برداری و تخریب، تنها بخش کوچکی از جنگل‌های اصلی سرو باقی مانده است. در سال ۱۸۷۶، با حمایت مالی ملکه ویکتوریا، حصاری به دور این جنگل کشیده شد تا از چرای بز‌ها جلوگیری شود، اقدامی که یکی از نخستین نمونه‌های حفاظت از محیط‌زیست در تاریخ به شمار می‌رود.

در سال ۱۹۹۶ گروهی به نام کمیته‌ی دوستان جنگل سرو تأسیس شد تا مدیریت حفاظت، بازکاشت و پایش وضعیت جنگل را برعهده گیرد. دو سال بعد، در ۱۹۹۸، سرو‌های خدا و دره‌ی قدیسا به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شدند.

امروزه این درختان با تهدید‌هایی همچون گرمایش جهانی، آفات کوهستانی، آتش‌سوزی، ساخت‌وساز غیرقانونی و رشد کندِ نهال‌ها مواجه‌اند. کارشناسان در حال پایش تغییرات دمایی، کاشت هزاران نهال جدید و حفظ تنوع ژنتیکی سرو‌های کهن هستند تا از نابودی کامل این نماد باستانی جلوگیری کنند. 

عجیب‌ترین و شگفت‌انگیزترین ویژگی‌های سرو‌های خدا

برخی از درختان سرو‌های خدا بیش از ۲۰۰۰ سال عمر دارند و از دوران رومیان یا حتی پیش از آن پابرجا مانده‌اند.

چهار عدد از کهن‌ترین سرو‌ها محیط تنه‌ای بیش از ۱۲ تا ۱۴ متر دارند. 

این درختان هرگز تمام برگ‌های سوزنی‌شکل خود را به‌طور هم‌زمان از دست نمی‌دهند و در تمام فصول سبز باقی می‌مانند.

چوب سرو بسیار مقاوم و معطر است؛ همین ویژگی باعث شد تمدن‌های باستان آن را «چوب جاودانگی» بنامند.

در قرن شانزدهم، به دلیل آسیب دیدن درختان در اثر زیارت بی‌رویه، کلیسای مارونی لبنان زائرانی را که به درختان لطمه می‌زدند تهدید به تکفیر کرد. 

دیوار سنگی معروف پیرامون جنگل به دستور ملکه ویکتوریا ساخته شد تا از چرای دام‌ها جلوگیری کند.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد با افزایش دمای زمین، تا سال ۲۱۰۰ میلادی سرو‌های لبنان ممکن است تنها در چند منطقه‌ی محدود کوهستانی به‌طور طبیعی باقی بمانند.

در پروژه‌های حفاظتی جدید، بیش از ۲۰۰ هزار نهال سرو کاشته شده که حدود ۱۸۰ هزار از آنها تاکنون زنده مانده‌اند، اما این نهال‌ها دهه‌ها زمان نیاز دارند تا بالغ شوند.