سیب چوبی؛ میوه مقدس و غذای مورد علاقه فیل‌ها که پوستی شبیه سنگ، عطری تند و مغزی مثل یک مربای ترش و شیرین دارد

راز بقا: سیب چوبی (wood-apple) که با نام سیب فیل (elephant-apple) نیز شناخته می‌شود، یکی از عجیب‌ترین و کهن‌ترین میوه‌های جنوب و جنوب‌شرقی آسیاست. این میوه از خانواده مرکبات (Rutaceae) است و خاستگاه آن به هند، سری‌لانکا و بخش‌هایی از آسیای جنوب‌شرقی بازمی‌گردد. 

به گزارش راز بقا، با پوسته‌ای سخت و چوبی و مغزی معطر و ترش‌مزه، این میوه از قرن‌ها پیش هم به‌عنوان خوراک و هم دارو ارزشمند بوده است. در زبان سانسکریت به آن کاپیتتا (Kapittha) و در زبان هندی بیل گیری (Bael-giri) گفته می‌شود (اگرچه با میوه بایل متفاوت است). سیب چوبی در افسانه‌های محلی، آیورودا و آیین‌های مذهبی جایگاه ویژه‌ای دارد. 

ویژگی‌های گیاه‌شناسی و زیستگاه طبیعی

به گزارش راز بقا، درخت سیب چوبی درختی مقاوم، کندرشد و برگ‌ریز است که در جنگل‌های خشک مناطق گرمسیری رشد می‌کند. این درخت می‌تواند تا ۹ متر ارتفاع بگیرد و خشکسالی و گرمای شدید را تحمل کند، از این‌رو یکی از مقاوم‌ترین درختان میوه به‌شمار می‌آید. پوست تنه آن خاکستری و زبر و برگ‌هایش معطر و سرشار از روغن‌های ضروری هستند.

میوه آن کروی‌شکل است، تقریباً به اندازه یک پرتقال کوچک، با پوسته‌ای سخت و قهوه‌ای مایل به خاکستری که شبیه چوب است؛ به همین دلیل نام آن «سیب چوبی» گذاشته شده است. درون این پوسته، مغزی چسبناک و قهوه‌ای‌رنگ وجود دارد که ترکیبی از طعم‌های ترش، شیرین و اندکی گس را ارائه می‌دهد. این مغز حاوی دانه‌های سفید کوچک بسیاری است و بویی شبیه تمر هندی و خرمای تخمیرشده دارد.

به گزارش راز بقا، این میوه در اواخر تابستان و اوایل پاییز می‌رسد و بوی تند و قوی آن از فاصله زیاد قابل تشخیص است. زادگاه اصلی این درخت، دشت‌ها و جنگل‌های خشک ایالت‌های راجستان، مادیا پرادش و تامیل نادو در هند است، اما در سری‌لانکا، بنگلادش، تایلند و میانمار نیز کشت می‌شود. در برخی مناطق، فیل‌ها به‌طور طبیعی جذب بوی تند آن می‌شوند و با خرطوم خود پوسته‌اش را می‌شکنند، از همین‌رو به آن میوه فیل می‌گویند. 

ارزش تغذیه‌ای و دارویی

به گزارش راز بقا، با وجود ظاهر زمخت و سختش، سیب چوبی منبعی غنی از مواد مغذی است. مغز میوه سرشار از ویتامین C، کلسیم، آهن، فسفر و فیبر است و همچنین دارای پکتین طبیعی است که به سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند. در طب سنتی هند، به‌ویژه در سیستم‌های آیورودا و سیدا (Siddha)، از این میوه برای درمان سوءهاضمه، یبوست، زخم معده و بیماری‌های کبدی استفاده می‌شود.

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

گوجه گلابی؛ گوجه‌ای ریز و شبیه گلابی و قطرات اشک که در رنگ‌های مختلفی رشد می‌کند و سرآشپز‌های جهان عاشق آن هستند

میوه پودینگ شکلاتی؛ میوه‌ای شبیه گردو و خرمالو که فقط در عرض چند روز از مزه تلخ به شیرین می‌رسد

میوه نارس به‌عنوان تقویت‌کننده گوارش شناخته می‌شود و اغلب با عسل یا شکر زرد ترکیب می‌گردد تا از تندی آن کاسته شود. مغز رسیده آن، وقتی با آب یا شیر مخلوط می‌شود، نوشیدنی خنک‌کننده‌ای به نام شربت سیب چوبی تولید می‌کند که خاصیت سم‌زدایی و آرام‌بخشی دارد. همچنین گفته می‌شود این میوه سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده، خون را تصفیه می‌کند و عملکرد کلیه‌ها را بهبود می‌بخشد.

در طب سنتی، همه اجزای درخت ارزش درمانی دارند: 

برگ‌ها خاصیت ضدعفونی دارند و برای درمان زخم‌ها به‌صورت ضماد استفاده می‌شوند.

ریشه و پوست تنه در جوشانده‌هایی برای درمان بیماری‌های تنفسی به‌کار می‌روند.

پوسته میوه پس از سوزاندن، به‌عنوان دافع طبیعی پشه‌ها استفاده می‌شود.

مطالعات جدید علمی نیز نشان داده‌اند که عصاره‌های سییب چوبی دارای خواص ضدباکتری، آنتی‌اکسیدانی و محافظت‌کننده کبد هستند و این یافته‌ها کارکرد‌های سنتی آن را تأیید می‌کند.

جایگاه فرهنگی و مذهبی

به گزارش راز بقا، سیب چوبی در فرهنگ‌های جنوب و جنوب‌شرقی آسیا جایگاه معنوی عمیقی دارد. در آیین هندو، این میوه با خدای شیوا ارتباط دارد. برگ‌های درخت آن در معابد شیوا تقدیم می‌شوند و خود میوه نیز در آیین‌های مذهبی مقدس شمرده می‌شود. در متون کهن آمده است که میوه کاپیتتا از هدیه‌های مورد علاقه شیوا بوده است.

در مناطق روستایی هند و سری‌لانکا، مردم همچنان باور دارند که کاشت درخت سیب چوبی در نزدیکی خانه موجب برکت، سلامتی و محافظت خانواده از بیماری‌ها می‌شود. از میوه آن در جشن‌های برداشت محصول استفاده می‌شود و به دلیل بوی قوی‌اش گاهی به‌عنوان خوشبوکننده طبیعی نیز کاربرد دارد. 

در آیین‌های بودایی و سنت‌های تامیل، این میوه نماد استقامت و پایداری است؛ ویژگی‌هایی که در طبیعت سخت‌جان درخت نیز بازتاب یافته‌اند.

فراتر از جنبه‌های مذهبی، این میوه برای اقتصاد محلی هم اهمیت دارد. از مغز آن برای تهیه مربا، چاتنی و شیرینی‌های سنتی استفاده می‌شود و پوسته‌هایش نیز گاه به ظروف و تزئینات دست‌ساز تبدیل می‌گردند.

عجیب‌ترین و جالب‌ترین ویژگی‌های سیب چوبی

به گزارش راز بقا، سیب چوبی پر از ویژگی‌های عجیب و منحصر‌به‌فرد است که آن را به یکی از غیرعادی‌ترین میوه‌های جهان تبدیل کرده‌اند. برجسته‌ترین ویژگی آن پوسته بسیار سخت است که برای باز کردنش گاهی نیاز به چکش یا سنگ دارد؛ کاری که فیل‌ها به‌صورت طبیعی در جنگل انجام می‌دهند. این رفتار، نمونه‌ای نادر از پراکندگی دانه‌ها توسط جانوران بزرگ (megafauna) است، رابطه‌ای زیستی که ریشه در هزاران سال پیش دارد.

ویژگی عجیب دیگر، بوی خاص این میوه است؛ بعضی آن را معطر و خاکی می‌دانند، در حالی‌که دیگران آن را ترش، تخمیری یا حتی کمی «بو‌دار» توصیف می‌کنند. با این حال، در پس این بو، مغزی خوش‌طعم با پس‌مزه‌ای شبیه کارامل پنهان است. توانایی مغز میوه در تخمیر طبیعی بدون فساد باعث شده دانشمندان آن را به‌عنوان منبع بالقوه نوشیدنی‌های پروبیوتیک بررسی کنند.

همچنین، برگ‌های درخت به نور و لمس حساس‌اند و حرکات ظریفی شبیه گیاه حساس (mimosa) از خود نشان می‌دهند. درمانگران محلی باور دارند این درخت به دعا واکنش نشان می‌دهد و به همین دلیل، شهرتی رازآلود یافته است. 

در برخی افسانه‌های روستایی هند گفته می‌شود اگر میوه سیب چوبی شب‌هنگام خودبه‌خود باز شود، نشانه‌ای از باران قریب‌الوقوع است؛ باوری که هنوز هم در جنوب هند رواج دارد.