راز بقا: در سال ۲۰۱۰، تصاویر عجیبی از روستاهای سیند و پنجاب پاکستان در شبکههای اجتماعی دستبهدست میشود؛ درختانی که گویی در یک پوشش ضخیم از مه یا تارهای ابریشمی گرفتار شدهاند، ساختاری سفید، شبحگونه و غیرواقعی که بیشتر شبیه صحنهای از یک فیلم آخرالزمانی است تا طبیعت واقعی. این پدیده که بهعنوان «درختهای شبحگونه» شناخته میشود، در نگاه اول هراسانگیز است، اما پشت آن، یک ماجرای پیچیدهی زیستمحیطی، اقلیمی و رفتاری نهفته است که توجه جهانیان را به خود جلب کرده.
به گزارش راز بقا، داستان از سیلابهای گسترده پاکستان در سالهای مختلف شروع شد؛ سیلابهایی که سطح آب را برای هفتهها بالا نگه داشتند و بهجای چند روز، ماهها در برخی نواحی باقی ماندند. میلیونها عنکبوت که معمولاً در سطح زمین زندگی میکنند، برای فرار از آب، به درختها پناه بردند.
اما چیزی که کسی انتظارش را نداشت، این بود که این جمعیت عظیم، شروع به تنیدن تارهایی در مقیاسی غیرعادی کنند تارهایی آنقدر فشرده، پیوسته و حجیم که کل درخت را مانند پیلهای عظیم احاطه کرد. نتیجهی این فرایند، درختهایی سفید، مهآلود، پوشیده از لایههای ضخیم تار و بهطرزی عجیب زیبا و ترسناک بود.

برخلاف تصورات اولیه، این پدیده ناشی از یک گونهی واحد نبود. تحقیقات بعدی نشان داد چندین گونهی عنکبوت کوچک حشرهخوار در این تجمعات دخیلاند. این رفتار نوعی «همزیستی اضطراری» محسوب میشود؛ یعنی زمانی که فشارهای محیطی، گونهها را مجبور به تغییر رفتار و همکاری موقتی کند.
به گزارش راز بقا دانشمندان توضیح میدهند که این تارها باعث میشوند عنکبوتها بتوانند در ارتفاع بمانند، از شکارهای کوچک تغذیه کنند و تا خشکشدن آب زنده بمانند. اما حجم تارها چنان عظیم است که شاخهها را خم میکند و درخت را به شکلی فرازمینی درمیآورد.
جالب است بدانید این تارها در کوتاهمدت نقش مثبتی نیز داشتند. جمعیت عظیم عنکبوتها، میزبانان میلیاردی پشهها را که در شرایط سیلاب افزایش مییابند به مقدار چشمگیری کاهش دادند. برخی پژوهشها حتی نشان دادند میزان شیوع مالاریا در برخی مناطق کاهش یافته است.
با این حال نگرانیهایی نیز وجود دارد:
پوشش ضخیم تارها میتواند فتوسنتز برگها را کاهش دهد.
وزن تارها در مواردی به خمشدن یا شکستن شاخهها منجر شده است.
تجمع پرندگان شکارچی در اطراف این درختها، تعادل گاهی شکننده اکوسیستم را تغییر داده.

به گزارش راز بقا برای ساکنان روستاهای پاکستان، نخستین مواجهه با این درختها شوکهکننده بود. بسیاری تصور کردند این پدیده نشانهای از نوعی بلا یا موجودات ارواحگونه است—با توجه به اینکه بخشهایی از پاکستان هنوز تحت تأثیر باورهای محلی و فولکلور قوی قرار دارد.
برخی از گفتههای مردم که رسانههای محلی ثبت کردند: «فکر کردیم درختها بیمار شدهاند.»، «شبیه یک کفن عظیم بود؛ انگار جنگل مُرده.»، «بچهها جرأت نزدیکشدن نداشتند.».
اما پس از ورود خبرنگاران و محققان محیطزیست، مردم کمکم فهمیدند موضوع چیزی فراتر از یک پدیده طبیعی ناشی از فرار دستهجمعی عنکبوتها نیست.
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
وقتی نخستین تصاویر این درختها در اینترنت منتشر شد، واکنشها بهشدت دوقطبی بود. برخی از کاربران تصاویر را فتوشاپ میدانستند. برخی دیگر آن را نشانهای از «آخرالزمان اقلیمی» توصیف کردند.
روی یوتیوب و تیکتاک ویدیوهایی با میلیونها بازدید منتشر شد. عناوینی مانند: «درختهایی که توسط ارواح تسخیر شدهاند!»، «پدیدهای که دانشمندان قادر به توضیح آن نیستند!»
درحالیکه واقعیت علمی پدیده کاملاً مشخص بود، موجی از جذابیت بصری و ترس جمعی، این محتوا را به یکی از داغترین موضوعات چند هفته تبدیل کرد.

اگرچه ظاهر این درختها غیرواقعی و زیباست، اما دانشمندان معتقدند خود پدیده یک پیام هشداردهنده است: افزایش بیسابقه سیلابها، تغییرات الگوهای بارش، و گرمشدن زمین باعث شده اکوسیستمها رفتارهایی غیرمعمول از خود نشان دهند.
پروفسور «ندیم احمد»، اقلیمشناس پاکستانی، میگوید: «مشکل اصلی این نیست که چرا درختها شبحگونه شدهاند؛ مشکل این است که چرا باید میلیونها عنکبوت برای نجات خود مجبور به چنین رفتار کمسابقهای شوند.»
به بیان دیگر، این درختها آینهای هستند که اختلالات اقلیمی را منعکس میکنند.
جالب است بدانید نخستین گزارشها از یک روزنامه محلی کوچک منتشر شد. کمتر از ۴۸ ساعت بعد، این تصاویر در رسانههای جهانی بازنشر شد: BBC، National Geographic، و حتی شبکههای خبر علمی.
رسانهها این پدیده را با عباراتی مانند: «زیباترین هشدار زمین»، «وقتی طبیعت لباسی از مه و تار بر تن میکند» و «پیلهای که از ترس ساخته شد» توصیف کردند.

درختهای شبحگونه پاکستان بیش از آنکه عجیب باشند، نمادی از سازگاری بینظیر طبیعتاند؛ اما درعینحال هشداریاند درباره شرایطی که ما انسانها برای آن رقم زدهایم.
این پدیده یک یادآوری است که:
وقتی اقلیم تغییر میکند، رفتار طبیعت نیز تغییر میکند؛ و گاهی این تغییر آنقدر شگفتانگیز و غیرمنتظره است که درختها را به اشباح خاموشی تبدیل میکند که در دل روستاهای پاکستان ایستادهاند و داستانی تلخ، اما واقعی را روایت میکنند.