عمیق‌ترین اقیانوس زمین کجاست؟

راز بقا؛ یک نگاه اجمالی به کره زمین از طریق نقشه یا تصویر گرفته شده از فضا برای درک بزرگی و اهمیت اقیانوس‌های زمین کفایت می‌کند. اقیانوس‌ها ۷۲ درصد از سطح سیاره را پوشش داده و حجمی در حدود ۱.۳۵ میلیارد کیلومتر مکعب را اشغال کرده اند. اهمیت آن‌ها برای حیات بر همگان آشکار است. راز‌های بسیاری در اعماق آن‌ها نهفته است که هنوز به کشف نرسیده‌اند.

به گزارش راز بقا؛ به پاس علم نوین، ابزار‌ها و دستگاه‌های اکتشاف پیشرفته یکی از مسائل دشوار حل و فصل شده است و آن محل قرارگیری عمیق‌ترین اقیانوس زمین می‌باشد. این محل، اقیانوس آرام نام دارد که عمق متوسط آن تقریبا ۴۲۸۰ متر بوده و عمیق‌ترین قسمت شناخته شده (گودال ماریانا) را در میان تمامی اقیانوس‌ها درون خود جای داده است.

البته تعیین عمق اقیانوس بنابه دلایل کاملا مشخص، کار دشواری است که دقت بسیار زیادی را می‌طلبد. کف اقیانوس‌ها شدیداً پهناور بوده و ارتفاعشان از سطح دریا به شدت متغیر است. درست مانند توده‌های قاره‌ای، آن‌ها هم از گودال‌ها و دامنه‌های کوهی برخوردارند. در برخی موارد، گودال‌ها بسیار عمیق‌تر از عمق متوسط هستند.

با این حال، اقیانوس آرام از لحاظ عمق متوسط به عنوان عمیق‌ترین اقیانوس شناخته می‌شود. اگرچه محاسبات متغیر اند، اما کل کف اقیانوس با مقدار تقریبی ۴۲۸۰ متر تخمین زده شده است که ۵۰۰ متر عمیق‌تر از متوسط جهانی یعنی ۳۷۰۰ متر میباشد. گودال ماریان به عنوان یکی از دلایل احتمالی مطرح شده چرا که بطرز قابل توجهی ژرف است!

ویژگی‌ها

گودال ماریان در بخش غربی اقیانوس آرام در مجاورت جزایر ماریانا، با فاصله‌ای برابر نسبت به فیلیپین و ژاپن واقع شده است. گودال هلالی شکل بوده و طول و عرض متوسط آن به ترتیب به ۲۵۵۰ کیلومتر و ۶۹ کیلومتر می‌رسد. این گودال در دره‌ی کوچک واقع در کف اش که به ژرفای چلنجر (challenger) معروف است، عمق بیشینه‌ای معادل ۱۰۹۹۴ متر دارد. کشور‌های نزدیک این گودال عبارتنداز ژاپن، پاپوا گینه جدید، اندونزی و فیلیپین.

ویژگی‌های هندسی نتیجه‌ی پدیده فرو روی اند که در مرز میان دو صفحه تکتونیک (صفحه اقیانوس آرام و فیلیپینو) به وقوع می‌پیوندند. نتیجه حاصله را سیستم فرو روی ایزو-بونین-ماریانا نامیده‌اند. حاشیه غربی صفحه اقیانوس آرام به زیر صفحه کوچکتر ماریانا فرو می‌رود.

موقعیت گودال ماریانا

حرکت صفحات آرام و ماریانا به شکل گیری جزایر ماریانا نیز ختم شد که جزایری آتش فشانی به حساب می‌آیند. آن‌ها در نتیجه گداز آبدهی (سرد شدن گدازه داغ توسط آب) ناشی از آب محبوس شده در قسمت فرو رفته صفحه اقیانوس آرام می‌باشد. برای فهمیدن این موضوع که گودال ماریانا چقدر عمق دارد، بگذارید آن را با کوه اورست مقایسه کنیم. اگر کوه اورست را درون گودال ماریانا قرار دهید، بیش از دو هزار متر از آب آن کوه را در بر خواهد گرفت.

فشار آب موجود در گودال ماریانا در حدود ۱۵۷۵۰ psi میباشد که صد برابر بزرگتر از فشار اتمسفری استاندارد در سطح دریاست. این بدان معناست که اگر می‌توانستید در بخش تحتانی گودال ماریانا قرار بگیرید، فشار شما را نابود می‌ساخت!

اندازه گیری گودال ماریانا

اندازه گیری‌های مختلفی از گودال در طی چند سال به کمک روش‌های مختلف صورت پذیرفته است. اولین عملیات “چلنجر” نام داشت که بین سال‌های ۱۸۷۲ و ۱۸۷۶ میلادی به انجام رسید. آنان با استفاده از شیوه‌های مناسب به اندازه گیری عمیق‌ترین نقطه گودال ماریانا تا ۹۶۳۶ متر پرداختند.

تصویری از چلنجر HMS که در اندازه گیری‌های گودال ماریانا نقش اساسی ایفا کرد

چلنجر HMS در سال ۱۹۳۱ میلادی بررسی دیگری نیز انجام داد. پژوهشگران در این عملیات به روش دقیق ژرفا سنجی پژواکی تکیه ورزیدند و مقدار ۱۰۹۰۰ متر را به عنوان عمیق‌ترین عدد بدست آمده اعلام کردند. بعد‌ها این ناحیه را ژرفای چلنجر نامگذاری نمودند. در طول نیمه دوم قرن بیستم، عملیات متعددی انجام گرفت. در سال ۱۹۵۷، کشتی شوروی در محلی به نام “حفره ماریانا”، عمق ۱۱۰۳۴ متر را ثبت کرد. کشتی بازرگانی آمریکایی به نام اسپنسر اف. بیرد در سال ۱۹۶۲ عمق بیشینه ۱۰۹۱۵ متر را با استفاده از ابزار‌های دقیق اندازه گیری عمق ثبت نمود.

کشتی پیمایشی ژاپن با نام تاکویو در سال ۱۹۸۴ از یک دستگاه ژرفا سنج پژواکی استفاده کرده و عمق بیشینه ۱۰۹۲۴ متر را گزارش کرد. یک کشتی دیگر ژاپنی در سال ۱۹۹۵ به عمیق‌ترین ناحیه گودال ماریانا دست یافت. بنابراین، ۱۰۹۱۱ متر به عنوان عمیق‌ترین ناحیه ثبت گردید. در سال ۲۰۰۹، ناو تحقیقاتی آمریکا به نام کیلو موانا دقیق‌ترین اندازه گیری را از گودال ماریانا تا به امروز انجام داد. در این پروسه از یک ردیاب آوایی استفاده شد که نقطه‌ای را با عمق بیشینۀ ۱۰۹۷۱ متر شناسایی کرد.

کاوش در گودال ماریانا

تا کنون چهار عملیات در گودال ماریانا به انجام رسیده است. نخستین عملیات با نام تریست به کمک ناو طراحی شده توسط سوئیس و ساخته شده توسط ایتالیا صورت گرفت که نیروی دریایی آمریکا مالک آن ناو بود.

ناو و دو سرنشین آن در بیست و سوم ژانویه ۱۹۶۰ به بخش تحتانی گودال رسیدند، یعنی عمقی معادل ۱۰۹۱۶ متر. عملیات توسط ناو گمنامی در سال ۱۹۹۶ و ناو مستقلی به نام نریوس در سال ۲۰۰۸ ادامه یافت. در سه عملیات نخست، عمق مشابه ۱۰۹۰۲ تا ۱۰۹۱۶ متر مستقیما مورد اندازه گیری قرار گرفت. چهارمین عملیات در سال ۲۰۱۲ انجام شد که طی آن، کارگردان کانادایی جیمز کامرون با استفاده از زیردریایی چلنجر عملیاتی را ترتیب داد. او در ۲۶ مارس به بخش تحتانی گودال ماریانا رسید.

از ماه فوریه ۲۰۱۲ عملیات متعددی برنامه‌ریزی شده است که از جمله آن‌ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد: زیردریایی‌های تریتون (شرکت فلوریدایی که به طراحی و ساخت زیردریایی‌های خصوصی می‌پردازد) و شرکت فناوری‌های دریایی DOER در نزدیکی سانفرانسیسکو که در نظر دارد دو یا سه نفر را به بستر دریا بفرستد.

دنیای اقیانوس‌ها در ورای خط ساحلی، ژرف و رازآلود است. قسمت اعظمی از آن هنوز کشف نشده و آثار حیاتی که دانشمندان در آن جا پیدا کرده‌اند بسیار مرموز می‌باشد، بطوریکه می‌تواند سرنخ‌هایی هم در خصوص حیات در دنیا‌های دیگر بدست دهد. این مسئله معقول بنظر می‌رسد که فضای درونی می‌تواند بینش ما را نسبت به حیات در فضای بیرونی ارتقأ بخشد.