تنوره دریایی؛ پدیده عجیب دریایی معروف به «شیطان آب» که قایق‌ها و کشتی‌های کوچک را می‌بلعد

راز بقا: تنوره دریایی (waterspout) یا همان «پیچند دریایی» یکی از شگفت‌انگیزترین و گاه هراس‌آورترین نمایش‌های طبیعت است. این پدیده به صورت ستونی مارپیچ از هوا و بخار آب ظاهر می‌شود که میان سطح آب و آسمان کشیده شده است. 

به گزارش راز بقا، اگرچه شباهت زیادی به گردباد‌های خشکی دارد، اما تفاوت‌هایی در نحوه شکل‌گیری، محل وقوع و شدت آن دیده می‌شود. تنوره‌های دریایی اغلب در آب‌های گرم مناطق استوایی یا نیمه‌استوایی شکل می‌گیرند، اما می‌توان آنها را در نقاط دیگری مانند دریاچه‌های بزرگ، دریای مدیترانه یا حتی آب‌های ساحلی نیز مشاهده کرد. این پدیده همزمان که جلوه‌ای زیبا دارد، نیرویی قدرتمند و بالقوه خطرناک است که می‌تواند تهدیدی برای کشتی‌ها، هواپیما‌های کوچک و حتی نواحی ساحلی باشد. 

شکل‌گیری و ساختار

به گزارش راز بقا، تنوره‌های دریایی زمانی به وجود می‌آیند که شرایط جوی خاصی فراهم شود. آب گرم سطح دریا، هوای بالای خود را گرم کرده و باعث صعود توده‌ای مرطوب از هوا می‌شود. اگر در ارتفاعات باد‌هایی با جهت‌های متفاوت بوزند و گردش ملایمی ایجاد کنند، این هوای صعودی شروع به چرخش کرده و کم‌کم به یک ستون مارپیچ تبدیل می‌شود. 

از نظر ساختاری، تنوره دریایی شامل ابری قیفی‌شکل است که به دلیل تراکم قطرات آب و ذرات بخار قابل مشاهده می‌شود. از دور شبیه لوله‌ای باریک و بلند است که میان آسمان و آب امتداد یافته است. فشار درون هسته تنوره دریایی کمتر از محیط اطراف است و همین اختلاف فشار، شکل ستون را حفظ می‌کند. 

بیشتر تنوره‌های دریایی نسبت به گردباد‌های خشکی ضعیف‌تر هستند، اما برخی انواع قوی آن می‌توانند سرعت باد‌هایی بیش از ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت تولید کرده و برای قایق‌ها و حتی ساختمان‌های ساحلی خطرساز شوند. 

پراکندگی جغرافیایی و الگو‌های فصلی

به گزارش راز بقا، تنوره‌های دریایی مختص منطقه‌ای خاص نیستند و در بخش‌های مختلف جهان دیده می‌شوند. بیشترین تراکم آنها در آب‌های گرمسیری مانند فلوریدا، خلیج مکزیک و دریای کارائیب گزارش شده است. این مناطق به دلیل گرمای همیشگی آب و رطوبت بالا، به کانون اصلی شکل‌گیری گردباد‌های دریایی تبدیل شده‌اند.

با این حال، این پدیده در نقاط غیرمنتظره نیز دیده می‌شود؛ مانند دریاچه‌های بزرگ آمریکای شمالی، دریای بالتیک یا مدیترانه. الگوی فصلی تنوره‌های دریایی به شرایط آب و هوایی منطقه بستگی دارد. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

برینیکل؛ انگشت یخی مرگبار در اعماق اقیانوس که هر چیزی را لمس کند منجمد می‌شود!

علم چگونه معمای «مثلث برمودا» را حل کرد؟

در مناطق استوایی، تقریباً در تمام طول سال امکان وقوع آن وجود دارد، اما در مناطق معتدل بیشتر در اواخر تابستان و اوایل پاییز مشاهده می‌شوند؛ زمانی که آب دریا هنوز گرم است و تضاد دمایی میان آب و هوای خنک‌تر بالای آن بیشترین انرژی لازم را برای شکل‌گیری گردباد فراهم می‌کند. 

خطرات و تعامل انسانی

گرچه تنوره‌های دریایی منظره‌ای تماشایی به وجود می‌آورند، اما تهدیدی جدی برای فعالیت‌های انسانی در دریا و ساحل محسوب می‌شوند. قایق‌های کوچک ماهیگیری، کشتی‌های تفریحی و حتی کشتی‌های بزرگ‌تر در صورت قرار گرفتن در مسیر مستقیم تنوره ممکن است دچار آسیب جدی یا واژگونی شوند. باد‌های شدید و امواج متلاطم اطراف قیف می‌توانند شرایطی بسیار خطرناک ایجاد کنند.

به گزارش راز بقا، هواپیما‌هایی که در ارتفاع کم بر فراز مناطق ساحلی پرواز می‌کنند نیز باید برای دوری از این پدیده مسیر خود را تغییر دهند. هرچند بیشتر تنوره‌های دریایی در دریا باقی می‌مانند، اما نوع قوی‌تر آنها می‌تواند به ساحل برسد و خساراتی مشابه گردباد‌های خشکی ایجاد کند. 

امروزه به کمک رادار‌های پیشرفته و تصاویر ماهواره‌ای، دانشمندان می‌توانند شرایط مساعد برای شکل‌گیری تنوره دریایی را شناسایی کرده و هشدار‌های لازم را به دریانوردان ارائه دهند. 

انواع تنوره‌های دریایی

به گزارش راز بقا، تنوره‌های دریایی به طور کلی به سه نوع غیرتورنادویی (آب‌وهوای آرام) و تورنادویی و برفی تقسیم می‌شوند. 

تنوره‌های غیرتورنادویی رایج‌تر هستند. این نوع معمولاً در شرایط آرام جوی و زیر ابر‌های کومولوس در حال رشد شکل می‌گیرد. برخلاف گردباد‌های خشکی، برای شکل‌گیری نیازمند طوفان‌های سهمگین نیستند. کافی است آب گرم دریا هوای بالای خود را گرم کند و جریان صعودی کوچک و چرخانی به وجود آید. این گردباد‌ها اغلب در شرایط باد ضعیف رخ می‌دهند و به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند. طول عمرشان کوتاه است (۱۰ تا ۲۰ دقیقه) و معمولاً قدرت تخریبی زیادی ندارند، اما همچنان می‌توانند برای قایق‌های کوچک و ماهیگیران خطرناک باشند. 

تنوره‌های تورنادویی به مراتب قدرتمندتر و خطرناک‌ترند. این نوع یا از گردباد خشکی که روی آب حرکت می‌کند به وجود می‌آید، یا مستقیماً بر فراز آب‌های در حال طوفان شکل می‌گیرد. تنوره‌های تورنادویی معمولاً با رعدوبرق، جریان‌های صعودی نیرومند و تغییرات شدید جهت باد همراه‌اند. این پدیده می‌تواند خساراتی قابل‌توجه به سواحل، کشتی‌ها و زیرساخت‌ها وارد کند. طول عمر آنها بیشتر از گردباد‌های غیرتورنادویی است و با چرخشی خشن و قدرتمند همراه‌اند. به همین دلیل، برخورد با آنها همانند برخورد با یک گردباد خشکی خطرناک تلقی می‌شود. 

تنوره برفی (Snowspout) یا تنوره آبی زمستانی، که با نام‌هایی مانند «آیس‌اسپوت (Icespout)، «شیطان یخی» (Ice Devil) نیز شناخته می‌شود، پدیده‌ای بسیار نادر است که در آن یک تنوره آبی در زیر پایۀ یک برف‌طوفان (Snow Squall) شکل می‌گیرد. اصطلاح «تنوره آبی زمستانی» برای تمایز این رخداد نادر در فصل سرما از گردباد‌های آبی رایج در فصل‌های گرم به کار می‌رود.

برای شکل‌گیری این پدیده شرایط ویژه‌ای لازم است. دمای هوا باید بسیار سرد باشد، در حالی‌که سطح آب به‌اندازه‌ای گرم باشد که بخار یا مه شبیه به بخار آب از سطح آن بلند شود. 

همانند بارش‌های سنگین برف در اثر دریاچه (Lake-Effect Snow)، وقتی باد‌ها در امتداد محور دریاچه‌های طولانی متمرکز می‌شوند، همگرایی باد‌ها افزایش یافته و احتمال تشکیل گردباد آبی زمستانی بیشتر می‌شود.

اصطلاحاتی مانند «شیطان برفی» (Snow Devil) و «اسنونادو» (Snownado) به پدیده‌ای متفاوت اشاره دارند: گردبادی برفی در نزدیکی سطح زمین که بدون ابر مادر شکل می‌گیرد و شباهتی به «گردباد‌های خاکی» (Dust Devil) دارد.