دمای پوسته زمین چقدر است؟

راز بقا: در واقع، یکی از عواملی که زمین را به مکانی قابل سکونت تبدیل می‌کند این واقعیت است که سیاره ما فاصله مناسبی از خورشید دارد و انرژی کافی را برای گرم ماندن دریافت می‌کند. علاوه براین، دمای سطح آن برای پایداری آب مایع که از آن با عنوان مایه حیات یاد می‌کنند، به قدر کافی گرم است. ولی دمای پوسته زمین بسته به مکان و زمانی که آن را اندازه گیری می‌کنید، به طرز قابل توجهی فرق می‌کند.

ساختار زمین

کره زمین از سنگ‌های سیلیکات و فلز‌های موجود در هسته فلزی جامد، هسته بیرونی ذوب شده و هسته و گوشته‌ی سیلیکاتی تشکیل یافته است. هسته درونی شعاعی معادل ۱۲۲۰ کیلومتر دارد و هسته بیرونی در حدود ۳۴۰۰ کیلومتر امتداد یافته است. گوشته و هسته با فاصله زیادی از هسته واقع شده اند. گوشته‌ی زمین عمقی به میزان ۲۸۹۰ کیلومتر در زیر سطح دارد که آن را به ضخیم‌ترین لایه زمین تبدیل می‌سازد. این لایه از سنگ‌های سیلیکات تشکیل یافته که در مقایسه با پوست، غنی از آهن و منیزیم هستند.

اگرچه گوشته حالتی جامد دارد، اما دمای بالای درون گوشته باعث انعطاف پذیر شدن مواد سیلیکاتی می‌گردد که امکان جریان یافتن آن را به مدت طولانی فراهم می‌کند. دمای پوسته زمین چقدر است؟ لایه فوقانی گوشته (mantle) به گوشته‌ی لیتوسفری و استنوسفر تقسیم می‌شود. بخش لیتوسفر از پوسته و بخش سخت و سرد گوشته فوقانی تشکیل یافته، اما استنوسفر لایه‌ای با گرانروی پایین است.

پوسته زمین

پوسته، بیرونی‌ترین لایه‌ی زمین می‌باشد که یک درصد از کل جرم زمین را به خود اختصاص می‌دهد. ضخامت پوسته بسته به مکان و زمان اندازه گیری آن فرق می‌کند، که از ۳۰ کیلومتر در نواحی قاره‌ای تا ۵ کیلومتر در زیر اقیانوس‌ها متغیر است. پوسته از سنگ‌های رسوبی، آذرین و دگرگونی تشکیل یافته است که در یک سری صفحات تکتونیک بصورت منظم قرار دارد. این صفحات در بالای گوشته زمین شناورند. فرآیند همرفتی در گوشته زمینه را برای حرکت مداوم صفحات مهیا می‌سازد.

این صفحات گاهی اوقات به همدیگر برخورد کرده و جدا می‌شوند یا در امتداد همدیگر می‌لغزند که به مرز‌های همگرا و واگرا منتهی میشود. در مورد مرز‌های همگرا، ماحصل کار غالبا ‘نواحی فرو روی یا زیر خوابی’ هستند، جایی که صفحات سنگین‌تر به زیر صفحات سبکتر رفته و گودال عمیقی را پدید می‌آورند. مرز‌های واگرا زمانی به وجود می‌آیند که صفحات تکتونیک از همدیگر جدا شده و دره‌های کافتی را در کف دریا پدید آورند. به محض وقوع این اتفاق، ماگما به روی سطح می‌آید.

مرز ترادیس (transform boundary) هنگامی شکل می‌گیرد که صفحات تکتونیک بصورت افقی حرکت کرده و بخش‌ها در نقطه تماس به هم بچسبند. با ادامه‌ی حرکت سایر صفحات در این نواحی تنش ایجاد می‌شود که شکستگی یا لغزش سنگ را در پی دارد. سرانجام، زلزله رخ می‌دهد. این نواحی شکستگی یا لغزش را “گسل” نامیده اند. فعالیت این سه نوع صفحه تکتونیک به شکل گیری پوسته زمین انجامیده و بازسازی سطح آن در دوره‌های چند میلیون ساله طول می‌کشد.

محدوده‌ی دمایی

دمای پوسته زمین بطرز قابل توجهی متغیر است. دمای پوسته در لبه‌ی بیرونی اش که با اتمسفر سروکار دارد، با دمای هوا یکسان است. بنابراین، دمای آن در بیابان میتواند تا ۳۵ درجه سانتیگراد افزایش یابد و در قطب شمال هم زیر نقطه انجامد باشد. بطور متوسط، سطح پوسته زمین دمایی در حدود ۱۴ درجه سانتیگراد را تجربه می‌کند.

با اینحال، بالاترین دمای ثبت شده ۷۰.۷ درجه سانتیگراد (۱۵۹ فارنهایت) بود که بعنوان بخشی از بررسی جامع دمای زمین در دشت لوت ایران به ثبت رسید. دانشمندان رصدخانه ناسا این بررسی‌ها را انجام دادند. پایین‌ترین دمای ثبت شده در کره زمین که در ایستگاه وستوک شوروی انجام شد، به قطب جنوب مربوط می‌شود که به دمای تاریخی منفی ۸۹.۲ درجه سانتیگراد در ۲۱ جولای ۱۹۸۳ کاهش یافته بود. به این نکته توجه داشته باشید که قسمت اعظم پوسته زمین در اعماق اقیانوس‌ها قرار دارد. دما می‌تواند به دور از خورشید تا ۳-۰ درجه سانتیگراد تقلیل پیدا کند.

طبق تحقیقات صورت گرفته توسط زمین شناسان، اگر دما در اعماق پوسته قاره‌ای افزایش می‌یابد. برای مثال، در حال حاضر عمیق‌ترین معدن جهان ‘معدن طلای تائوتونا’ در آفریقای جنوبی است که ۳.۹ کیلومتر عمق دارد. در قسمت تحتانی معدن، دما تا ۵۵ درجه سانتیگراد هم بالا می‌رود. در چنین شرایطی، معدنچیان برای ادامه کار به سیستم تهویه هوا نیاز خواهند داشت. پس در پایان می‌توان گفت که دمای پوسته زمین متغیر است. دمای سطحی متوسط آن به زمان و مکان اندازه گیری آن بستگی دارد. پوسته زمین تنها مکان در منظومه شمسی است که از پایداری دما بهره می‌برد. ما باید به خاطر دمای پایدار، اتمسفر زیست پذیر و مگنتوسفر محاظ موجودات خوش شانسی باشیم.

منبع: بینگ بنگ