غزال عربی؛ حیوان ملی قطر و امارات که «ارسطوی فیلسوف» عاشق آن بود!

راز بقا: «اُریکس عربی» یا «اُریکس سفید» یا به تعبیری همان «غزال عربی» یک آنتلوپ کوهی متوسط با برآمدگی مشخص شانه، شاخ‌های بلند و مستقیم و دم پرزدار است. این حیوان یک نشخوارکننده و کوچکترین عضو از جنس Oryx است که بومی مناطق بیابانی و استپی شبه جزیره عربستان است. 

به گزارش راز بقا، اُریکس عربی در اوایل دهه ۱۹۷۰ در طبیعت منقرض شد، اما در باغ وحش‌ها و ذخایر خصوصی نجات یافت و از سال ۱۹۸۰ دوباره به طبیعت معرفی شد.

در سال ۱۹۸۶، اُریکس عربی در فهرست قرمز سازمان حفاظت از طبیعت و در طبقه‌بندی «در معرض خطر انقراض» قرار گرفت و در سال ۲۰۱۱، اولین حیوانی بود که پس از اینکه قبلاً در فهرست منقرض شده طبیعت ثبت شده بود، به وضعیت «آسیب پذیر» بازگشت. در سال ۲۰۱۶، جمعیت این حیوان در طبیعت ۱۲۲۰ رأس بود، که ۸۵۰ رأس آن‌ها بالغ بودند و ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ رأس در اسارت در سراسر جهان برآورد شد.

ویژگی‌های غزال عربی

پوشش اُریکس عربی رنگ سفید تقریباً درخشان است، قسمت‌های زیرین و پا‌ها قهوه‌ای است، و دارای نوار‌های سیاه در محل تلاقی سر و گردن، روی پیشانی، روی بینی و پایین شاخ و نیز در امتداد چشم تا دهان از پایین است. هر دو جنس دارای شاخ‌های حلقه‌ای بلند، مستقیم یا کمی خمیده هستند و بین ۶۱ سانت تا ۱.۴۹ متر ارتفاع دارند. قد آن بین ۷۹ سانت تا ۱.۲۵ متر تا شانه است و معمولاً بین ۱۰۰ تا ۲۰۹ کیلوگرم وزن دارد.

زیستگاه غزال عربی 

به گزارش راز بقا؛ از نظر تاریخی، اُریکس عربی احتمالاً در بیشتر مناطق خاورمیانه بوده است. در اوایل دهه ۱۸۰۰، آن‌ها هنوز در شبه جزیره سینا، فلسطین، ماوراء اردن، بیشتر عراق و بیشتر شبه جزیره عربستان یافت می‌شدند. در طول قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰، دامنه آن‌ها به سمت عربستان سعودی عقب رانده شد و تا سال ۱۹۱۴، تنها تعداد کمی در خارج از این کشور زنده ماندند. در دهه ۱۹۳۰ تعداد کمی از این حیوان در اردن گزارش شد، اما در اواسط دهه ۱۹۳۰، تنها جمعیت باقی مانده در صحرای نَفود در شمال غربی عربستان سعودی و ربع الخالی در جنوب بودند.

در دهه ۱۹۳۰، شاهزادگان عرب و کارمندان شرکت نفت شروع به شکار اُریکس‌های عربی با اتومبیل و تفنگ کردند. حجم شکار‌ها افزایش یافت و برخی از آن‌ها حدود ۳۰۰ وسیله نقلیه را برای شکار به کار گرفتند. در اواسط قرن بیستم، جمعیت شمالی عملاً منقرض شده بود. آخرین اُریکس عربی در حیات وحش قبل از معرفی دوباره به طبیعت در سال ۱۹۷۲ گزارش شد.

اُریکس‌های عربی ترجیح می‌دهند در بیابان‌های شنی یا شن‌های سخت قرار بگیرند، جایی که سرعت و استقامت‌شان آن‌ها از شکارچیان و انسان‌ها، محافظت می‌کند. در صحرا‌های شنی عربستان سعودی، آن‌ها را در مناطق شنی سخت هموار بین تپه‌های شنی و پشته‌های نرم‌تر می‌توان یافت. 

اُریکس‌های عربی دوباره به عمان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، سوریه و اردن معرفی شده اند. همچنین جمعیت کمی در جزیره حوار بحرین و نیز جمعیت‌های بزرگ نیمه مدیریت شده به چندین سایت در قطر و امارات معرفی شدند. در حال حاضر کل جمعیت معرفی شده حدود ۱۰۰۰ رأس تخمین زده می‌شود. این اوریکس عربی را به خوبی بیش از آستانه ۲۵۰ فرد بالغ مورد نیاز برای واجد شرایط بودن برای وضعیت در معرض خطر قرار می‌دهد. با این حال، اکثریت جمعیت در عربستان سعودی متمرکز هستند.

اُریکس‌های عربی در گرمای روز استراحت می‌کنند. آن‌ها می‌توانند بارندگی را تشخیص دهند و به سمت آن حرکت کنند، به این معنی که دامنه وسیعی دارند. به عنوان مثال وسعت یک گله در عمان می‌تواند تا ۳۰۰۰ کیلومتر مربع برسد. دسته‌ها به لحاظ جنسیت مختلط هستند و هر دسته معمولاً بین ۲ تا ۱۵ رأس را در بر می‌گیرد، اگرچه گله‌هایی تا ۱۰۰ رأس نیز گزارش شده است. اُریکس‌های عربی به طور کلی نسبت به یکدیگر تهاجمی نیستند، که همین امر به گله‌ها اجازه می‌دهد تا مدتی به صورت مسالمت آمیز زندگی کنند.

تغذیه

جیره‌های گیاه اوریکس عربی عمدتاً از علف‌ها تشکیل می‌شود، اما آن‌ها انواع زیادی از گیاهان از جمله جوانه‌ها، گیاهان، میوه‌ها، غده‌ها و ریشه‌ها را می‌خورند. گله‌های اُریکس عربی علاقه خاصی به خوردن گیاهان جدید پس از رویش باران دارند و به همین دلیل گا‌ها باران‌های نادری که اتفاق می‌افتد را دنبال می‌کنند. آن‌ها می‌توانند چندین هفته بدون آب بمانند. در عمان، غزال‌های عربی عمدتاً علف‌های جنس Stipagrostis را می‌خورند، گل‌های گیاهان Stipagrostis به نظر می‌رسد دارای بالاترین میزان پروتئین خام و آب هستند، در حالی که برگ‌ها منبع غذایی بهتری به همراه سایر گیاهان به نظر می‌رسند.

رفتارشناسی

هنگامی که اُریکس عربی در زیستگاه خود در حال پرسه زدن نیست و یا غذا نمی‌خورد، فرورفتگی‌های کم عمقی را در زمین نرم زیر درختچه‌ها یا درختان برای استراحت حفر می‌کند. آن‌ها می‌توانند بارش باران را از راه دور تشخیص دهند و مسیر رشد گیاه تازه را دنبال کنند. تعداد رأس در یک گله می‌تواند بسیار متفاوت باشد (تا ۱۰۰ رأس گزارش شده است)، اما میانگین آن ۱۰ رأس یا کمتر است. 

گله‌های تماما مجرد معمولا وجود ندارد و نر‌های منفرد سرزمینی نادر هستند. گله‌ها یک سلسله مراتب مستقیم ایجاد می‌کنند که شامل همه ماده‌ها و نر‌های بالای حدود هفت ماه می‌شود. اُریکس‌های عربی تمایل به حفظ تماس بصری با سایر اعضای گله دارند و نر‌های زیردست بین بدن اصلی گله و ماده‌های حاشیه گله قرار می‌گیرند. به گزارش راز بقا؛ نر‌ها در صورت جدا شدن از گله، مناطقی را که گله آخرین بار از آنجا عبور کرده جستجو می‌کنند و تا زمان بازگشت گله یک زندگی انفرادی را سپری می‌کنند.

در جایی که شرایط آب و چرا اجازه می‌دهد، اُریکس‌های نر عربی قلمرو‌هایی را ایجاد می‌کنند. نر‌های مجرد منفرد هستند. یک سلسله مراتب سلطه در گله با ژست‌های نمایشی ایجاد می‌شود که از خطر آسیب جدی که شاخ‌های بلند و تیز آن‌ها به طور بالقوه می‌تواند ایجاد کند، جلوگیری می‌کند. نر‌ها و ماده‌ها از شاخ‌های خود برای دفاع از منابع ناچیز قلمرو در برابر متجاوزان و شکارچیان استفاده می‌کنند.

اهمیت فرهنگی غزال عربی در کشور‌های عربی

اُریکس عربی حیوان ملی اردن، عمان، امارات متحده عربی، بحرین و قطر است. این حیوانات همچنین نام چندین کسب و کار در شبه جزیره عربستان است، به ویژه اَل مَها ایرویز» قطر و «اَل مَها پترولیوم» عمان.

در نسخه «شاه جیمز کتاب مقدس»، کلمه re’em به عنوان «تک شاخ» ترجمه شده است. در زبان عبری مدرن، نام re'em lavan، به معنی اُریکس سفید، به اشتباه برای «اُریکس‌های شاخ شمشیری» که در منطقه حفاظت شده «یوتواتا‌های بار» در نزدیکی ایلات در سرزمین‌های اشغالی زندگی می‌کنند، استفاده می‌شود. اُریکس شاخ شمشیری «یونیکورن صحرا» نامیده می‌شود. نام عربی ri'ïm معادل نام عبری re'em است که همچنین به معنای اوریکس سفید است که نشان‌دهنده وام‌گیری زبانی از دوران اولیه مدرن است.

یک اُریکس قطری به نام «اوری» (Orry) به عنوان نماد رسمی بازی‌های آسیایی ۲۰۰۶ دوحه انتخاب شد و روی باله هواپیمای متعلق به «خطوط هوایی قطر ایرویز» نشان داده شد.

اسطوره تک شاخ از کجا آمد؟

افسانه تک شاخ ممکن است بر پایه اُریکس‌هایی باشد که یک شاخ را از دست داده اند. ارسطو و پلینی بزرگ معتقد بودند که اُریکس «نمونه اصلی» اسب شاخدار است. از زوایای خاصی، ممکن است به نظر برسد که اُریکس به جای دو شاخ، یک شاخ دارد و با توجه به اینکه شاخ‌های آن از استخوان توخالی ساخته شده که مجددا رشد نمی‌کند، در صورتی که یک اُریکس عربی یکی از شاخ‌های خود را از دست بدهد مابقی عمرش را فقط با یک شاخ سپری خواهد کرد.