بز نجدی؛ بز خوزستانی شبیه آهو که نازک نارنجی‌ترین بز ایران است!

راز بقا: بز نجدی یکی از نژاد‌های معروف بز در ایران است که البته در مناطق جنوب غرب ایران پرورش می‌یابد و از بز‌های بومی استان خوزستان است.

به گزارش راز بقا، بز‌های شیری معروفی در جهان هستند که عمدتا چند قلوزا هستند از جمله در این راستا می‌توان به بز سانن و یا آلپاین اشاره کرد. در ایران نیز یک بز معروف شیری وجود دارد که علاوه بر اینکه شیر فراوانی تولید می‌کند یکی از معروفترین نژاد‌های چندقلوزای بز ایرانی محسوب می‌شود. نکته ناراحت‌کننده درباره بز نجدی ایرانی این است که در معرض خطر انقراض قرار گرفته و به همین دلیل پروژه احیای این بز با توجه به میزان شیر فراوانی که تولید می‌کند اهمیت دارد. 

خصوصیات و ویژگی‌های ظاهری بز نجدی 

بُز نجدی مقاومت بدنی بسیار کمی دارد و البته جثه آن نیز بسیار کوچک است و دست و پای ظریفی دارد. معمولا این بز برای اصلاح نژادی با برخی از نژاد‌های دیگر از جمله بز‌های پاکستانی تلاقی داده شده است. رنگ نژاد بز نجدی شامل یک طیف است. از رنگ سفید شیری، کرم، نخودی، آهویی گرفته تا قهوه‌ای روشن و قهوه‌ای تیره. اما رنگ غالب این نژاد عموما از طیف آهویی تا قهوه‌ای است. 

یکی از متمایزترین ویژگی‌های بز نجدی در ایران ظرافت بیش از حد دست و پا و همچنین پوزه و سر است. نوار تیره رنگ روی کمر این بز و ظرافت چانه و دست و پای آن که بیشتر شبیه یک آهو به نظر می‌رسد باعث شده که این نژاد نسبت به سایر بز‌ها تمایز خاصی داشته باشد. همین ویژگی‌های ظریف این بز باعث شده که اصلا مناسب پیاده‌روی و راهپیمایی طولانی نباشد و حتی به عنوان بز جلودار گله گوسفند نیز مناسب نیست. این بز فقط برای تولید شیر و افزایش تولید مثل و پرواربندی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

بز نجدی دارای سر کوچک و پوزه‌ای ظریف با پیشانی صاف است و گوش‌های متوسط نیمه افتاده‌ای دارد که به سمت جلو هستند. گردن این بز بسیار ظریف است که همین امر وجه تمایز این بز با بز‌های پاکستانی به شمار می‌رود. گله‌های بز نجدی نیز به این صورت است که با هر ۵ یا ۶ بز ماده نجدی یک نر وجود دارد. 

این بز بومی مناطق گرم جنوب غرب کشور به ویژه خوزستان است و به همین دلیل سازگاری خوبی با آب و هوای آن منطقه دارد. احتمال اینکه بتواند در آب و هوای سر بازدهی زیادی داشته باشد کم است و حتی آب و هوای سر د زیاد باعث مرگ این بز می‌شود، اما با توجه به قدرت شیردهی بالای این بز و همچنین نیاز روزافزون مردم به شیر احیا و پرورش این بز اهمیت پیدا می‌کند. 

در حالت کلی می‌توان ویژگی‌های بز نجدی را به صورت زیر خلاصه کرد:
-    بومی استان‌های خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد و سواحل خلیج فارس و البته در خطر انقراض
-    بزغاله نر در هنگام تولد حدود ۳ کیلوگرم و ماده ۲ کیلو و ۹۰۰ گرم. 
-    وزن بزغاله نر در پایان دوره شیردهی ۱۲ کیلوگرم و ماده ۱۰ کیلوگرم. 
-    وزن نر نجدی بالغ ۲۶ کیلوگرم و ماده ۲۳ کیلوگرم.
-    نرخ دوقلوزایی ۴۶ درصد
-    تولید روزانه ۸۰۰ گرم شیر 
-    حدود ۶ ماه و نیم دوره شیردهی 

برای مطالعه بیشتر بخوانید:

بز پیگورا؛ بز دورگه‌ای که برای تولید پشم گران‌قیمت آن را عقیم می‌کنند!

بز سیاه بنگال؛ بز مردم فقیر بنگلادش که باکیفیت‌ترین گوشت جهان را دارد

«بز بیتال»؛ بز غول‌پیکر پاکستانی معروف به «گاو مردم فقیر» که ۱۸۰۰ کیلو شیر می‌دهد

به گزارش راز بقا؛ این بز معمولا از پسمانده نان و غذا و نیز از مراتع فقیر اطراف شهر‌ها و گا‌ها حتی از زباله‌های منازل تغذیه می‌کند و با توجه به هزینه پایین نگهداری و تغذیه نسبتا بی‌کیفیت از تولید شیر و گوشت نسبتا خوبی برخوردار است. ترکیب این بز با بز‌هایی مانند تالی، پاکستانی و موبلند محلی خوزستان به وفور انجام می‌شود و همین امر عامل قرار گرفتن این بز در خطر انقراض شده است. 

این بز به دلیل ویژگی‌های بدنی ذکر شده توان راهپیمایی و کوچ در مسافت‌های طولانی را ندارد و به همین دلیل در بین گله‌های عشایر کمتر می‌توان این بز را پیدا کرد. 

میزان تولید شیر بز نجدی 

بز نجدی جزء بهترین نژاد‌های بز شیری در ایران است و به مدت ۶ ماه و نیم شیردهی دارد. این بز ظریف ظرفیت تولید روزانه ۸۰۰ گرم شیر دارد و طبق اطلاعات منتشر شده از این بز و با توجه به گزارش دامداران محلی در فصل بهار حدود ۱۰ درصد بیشتر از سایر بز‌ها شیر می‌دهد. 

اگر بخواهیم به صورت جزئی میزان تولید شیر بز نجدی را بررسی کنیم باید بگوییم در زایش بهار که میانگین دوره شیردهی حدود ۱۳۷ روز است روزانه ۵۴۰ گرم شیر می‌دهد. در زایش پاییز که دوره شیردهی ۱۳۵ روز است میانگین تولید شیر روزانه ۵۳۰ گرم است. اگر بخواهیم به طور میانگین بگوییم میزان تولید روزانه شیر توسط بز نجدی حدود ۵۳۰ گرم است، اما این بز به راحتی می‌تواند تا ۸۰۰ گرم در روز شیر بدهد. 

برای تولید پنیز نیز باید گفت که به ازای مصرف ۵ کیلو و ۴۳۰ گرم شیر بز نجدی یک کیلو پنیر تولید می‌شود و میانگین در صد پروتئین پنیر حاصل از شیر بز نجدی ۱۲.۷۱ درصد و چربی آن ۱۱.۵۴ درصد است. 

تولید مثل

یکی از راه‌های درآمد پرواربندی بز است و به همین دلیل بزی که قابلیت پرواربندی بالایی دارد می‌تواند یک بز خوب برای کسب درآمد و سودآوری باشد. بز نجدی یکی از نژاد‌های خوب برای پرواربندی است و از طرف دیگر نرخ چندقلوزایی بالایی دارد. دوره پرواربندی حدود ۱۲۶ روز است و بز نجدی در این مدت می‌تواند روزانه افزایش وزن خوبی تجربه کند هر چند که در کل جز بز‌های سبک وزن محسوب می‌شود. 

آنچه که باعث محبوبیت این بز شده نرخ چندقلوزایی بالای آن است. این بز حدود ۴۶ درصد دوقلوزایی دارد و این بدین معنی است که نزدیک ۵۰ درصد این بز دوقلو به دنیا می‌آورد و به همین دلیل ارزش پرواربندی دارد چرا که در آینده با به دنیا آوردن بزغاله‌های بیشتر تبدیل به منبع خوب درآمد برای دامداران می‌شود. البته باید گفت که این بز در زایمان اول یک قلوزاست و سپس در شکم‌های دوم و سوم می‌تواند دوقلو و چندقلو بزاید. 

به گزارش راز بقا؛ بز نجدی در سال دو بار قابلیت زایمان دارد، اما به یک نکته دیگر نیز باید توجه داشت و آن هم اینکه، چون مقاومت بدنی این بز بسیار کم است میزان تلفات آن هم زیاد است؛ بنابراین در روز‌های اول به دنیا آمدن بزغاله‌ها مراقبت بسیار زیادی برای نگهداری و حفظ لازم دارد. همین عامل باعث شده که این بز در بین دامداران محبوبیت زیادی نداشته باشد. تلفات بزغاله نجدی در هر فصل از سال بیش از ۳۳ درصد است که به عوامل مختلفی از جمله عدم مقاومت بالای ذاتی، سرما، مرگ و میر در زایمان و نیز ضربات مکانیکی بستگی دارد. 

اغلب جفت‌گیری بز‌های نجدی از اوایل بهار آغاز می‌شود و تا اواخر پاییز طول می‌کشد. فصل زایش معمولا از ابتدای پاییز تا اواسط بهار است. اولین فحلی بعد از زایمان در گله‌های بز نجدی بین دو ماه تا چهار ماه است و دوره آبستنی این بز بین ۱۴۷ تا ۱۵۳ روز است. در واقع به طور میانگین می‌توان گفت که بز نجدی در بازه زمانی ۳۸۰ روزه دوبار زایمان می‌کند. 

بزغاله نجدی در زمان تولد حدود ۳ کیلوگرم وزن دارد و یک بز بالغ نر نجدی ۲۶ کیلوگرم و ماده ۲۳ کیلوگرم است. این بز در دوره پرواربندی روزانه حدود ۵۰ تا ۸۰ گرم اضافه وزن دارد و در کل دوره پرواربندی یعنی بازه زمانی ۱۲۶ روزه حدود ۱۰ کیلوگرم وزن اضافه می‌کند.