سمندر آتشین کردستان؛ جانوری با پوشش زرد و سیاه و پوست بسیار سمی که در جنگل‌های کردستان ایران می‌رقصد

راز بقا: سمندر آتشین خاور نزدیک (Salamandra infraimmaculata)، عضوی از خانواده Salamandridae، دوزیستی جالبی است که حضور قابل توجهی در خاورمیانه، از جمله استان کردستان ایران، دارد. 

به گزارش راز بقا، این گونه با ظاهر چشمگیر و تطابقات اکولوژیکی منحصر‌به‌فرد، موضوع تحقیقات علمی بوده، به ویژه در کردستان، جایی که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کند. گزارش زیر دیدگاه جامعی از تاریخچه، ویژگی‌ها و وضعیت حفاظتی آن ارائه می‌دهد و بر نقش آن در تنوع زیستی منطقه تأکید می‌کند. 

زمینه تاریخی و کشف علمی

به گزارش راز بقا، سمندر آتشین خاور نزدیک در سال ۱۸۸۵ توسط «مارتنز» برای اولین بار توصیف شد و نام علمی آن به عنوان Salamandra infraimmaculata مشخص شد. حضور تاریخی آن در کردستان، ایران، در سال ۱۹۱۶ توسط نستروف مستند شد، که زیرگونه S. i. semenovi را نزدیک روستای سیاه گوسفند، نزدیک مرز عراق، ثبت کرد.

این ثبت اولیه مهم است، زیرا یکی از اولین مشاهدات علمی این زیرگونه در منطقه را نشان می‌دهد و بر ارتباط طولانی‌مدت آن با اکوسیستم‌های کردستان تأکید می‌کند. تحقیقات بیشتر در قرن بیستم، به ویژه مطالعات رستگار پویانی و فایزی در سال ۲۰۰۶، درک ما را از این جانور گسترش داد. 

به گزارش راز بقا، کار آنها بر تولید مثل، توزیع جغرافیایی و تنوع S. i. semenovi در استان کردستان تمرکز داشت و بینش‌های جزئی در مورد نیش اکولوژیکی آن ارائه داد. این زیرگونه به دلیل سر مدورتر و لکه‌های زرد شکل گل‌مانندش از بقیه متمایز است، که به هویت منحصر‌به‌فرد آن درون گونه اضافه می‌کند. این مطالعات با تلاش‌های گسترده‌تر برای نقشه‌برداری توزیع آن در شمال غرب ایران همخوانی دارد و بر نقش کردستان در روایت تاریخی و علمی آن تأکید می‌کند. 

ویژگی‌های فیزیکی و اکولوژیکی

به گزارش راز بقا، سمندر آتشین خاور نزدیک از نظر بصری چشمگیر است، با بدن سیاه درخشان آراسته شده با لکه‌های زرد روشن که به عنوان یک رنگ‌آمیزی هشداردهنده عمل می‌کنند و سمیت آن را برای شکارچیان بالقوه نشان می‌دهند. 

این لکه‌ها معمولاً روی پشت متمرکز هستند و هیچ لکه‌ای روی شکم ندارند. بزرگسالان بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر طول دارند و شکلی بسته و مارپیچ مانند مار دارند. در کردستان، زیرگونه S. i. semenovi تغییرات کمی نشان می‌دهد، مانند سر مدورتر و الگو‌های لکه‌دار پیچیده‌تر، که ممکن است به دلیل تطابقات و تکامل با شرایط محلی باشند. 

از نظر اکولوژیکی، این سمندر در زیستگاه‌های خاص کردستان شکوفا می‌شود، عمدتاً جنگل‌های بلوط باز با درختان پراکنده، که در ارتفاعات بین ۱۸۰ تا ۲۰۰۰ متر یافت می‌شوند. این مناطق با بارندگی بالا، دمای پایین و پوشش گیاهی چگال وجهه‌بندی شده‌اند، با خاک غنی از بیوماس، که شرایط ایده‌آلی برای بقای سمندر آتشین فراهم می‌کند. 

برای مطالعه بیشتر بخوانید: 

سمندر لرستانی؛ مشهورترین جانور زاگرس که تمام جهان برای نجاتش بسیج شده‌اند!

سمندر آتشین شرقی زمینی و شب‌گرد است، روز را زیر برگ‌ها، ریشه‌ها یا سنگ‌ها پنهان می‌شود تا رطوبت را حفظ کند و از شکارچیان دوری کند، و در شب بیرون می‌آید تا غذا جست‌و‌جو کند. رژیم غذایی آن عمدتاً شامل بی‌مهرگان کوچک، مانند حشرات و کرم‌هاست که در زیستگاه‌های جنگلی فراوان هستند.

تولید مثل آن تخم‌زایی داخلی است، به این معنا که ماده‌ها تخم‌ها را درون خود نگه می‌دارند تا زمانی که بچه‌ها به دنیا آیند. این استراتژی تولید مثل به ویژه در آب و هوای متغیر کردستان مفید است، جایی که چاله‌ها و جویبار‌های موقت پس از باران‌های زمستانی تشکیل می‌شوند و مکان‌های مناسبی برای تولید مثل فراهم می‌کنند. 

به گزارش راز بقا، یکی از وجوه تکامل سمندر تولید سم از طریق پوست است، یک مکانیسم دفاعی که شکارچیان را منصرف می‌کند، و توانایی بازسازی اندام‌های از دست رفته را به ان می‌دهد که یک، ویژگی شگفت‌انگیز در میان دوزیستان محسوب می‌شود. 

این ویژگی‌ها بقای آن را در محیط‌های کوهستانی چالش‌برانگیز کردستان تقویت می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که ممکن است که این سمندر بیش از ۱۴ سال زندگی کند، که به پتانسیل چرخه‌های تولید مثل چندگانه آن کمک می‌کند و برای ثبات جمعیت در زیستگاه‌های پراکنده ضروری است.

وضعیت حفاظتی و تهدیدات در کردستان

نگرانی‌های حفاظتی برای سمندر آتشین خاور نزدیک مهم است، با اینکه این گونه توسط اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان نزدیک به تهدید فهرست شده است. سمندر آتشین شرقی در کردستان، با تهدیدات متعددی مواجه است، از جمله از دست دادن زیستگاه به دلیل قطع درختان، گسترش کشاورزی و شهرنشینی. 

تغییرات آب و هوایی خطرات دیگری را برای این جانور ایجاد می‌کنند چرا که ممکن است رژیم‌های بارندگی و دمایی که این سمندر به آنها وابسته است را تغییر دهند. مطالعات نشان می‌دهند که نابودی زیستگاه، مانند خشک شدن منابع آبی و تغییرات پوشش جنگلی، بر بقای آن تأثیر منفی می‌گذارد، به ویژه در مناطق کوهستانی. 

تلاش‌ها برای حفاظت از زیستگاه آن در کردستان حیاتی است، از جمله ایجاد مناطق حفاظت‌شده و برنامه‌های نظارتی برای پیگیری روند‌های جمعیتی. زیرگونه S. i. semenovi، که به این منطقه خاص است، نیاز به استراتژی‌های حفاظتی هدفمند دارد تا تهدیدات محلی را کاهش دهد و قابلیت بقای طولانی‌مدت آن را تضمین کند. 

به گزارش راز بقا، سمندر آتشین خاور نزدیک در کردستان نمایانگر بخش حیاتی تنوع زیستی منطقه است، با تاریخچه کشف علمی به سال ۱۹۱۶ برمی‌گردد و ویژگی‌های متمایزی که با زیستگاه‌های کوهستانی‌اش هماهنگ است. بدن سیاه آن با لکه‌های زرد، عادات شبانه و تولید مثل تخم‌زایی داخلی، اهمیت اکولوژیکی آن را برجسته می‌کند. 

با این حال، تهدیداتی مانند از دست دادن زیستگاه و تغییرات آب و هوایی نیاز به اقدامات حفاظتی فوری برای حفاظت از این گونه نزدیک به تهدید را الزامی می‌کند.