پشه‌های ایران؛ پشه‌های شمال و جنوب ایران چه فرقی با هم دارند و کدام گونه‌ها خطرناک‌ترند؟
وقتی دو روز به شمال ایران، چالوس سفر کردم و از ساحل، جنگل و مرداب بازدید داشتیم، پشه‌ها آنقدر من را نیش زدند که بدنم پر از کبودی و جای نیش شد. در ایران گونه‌های مختلفی از پشه‌ها مثل کولکس، آنوفیل، آئدس و مانسونیا زندگی می‌کنند. هر کدام در فصل‌های خاصی فعال می‌شوند و می‌توانند بیماری‌هایی مانند مالاریا، تب دنگی و ویروس نیل غربی را به انسان منتقل کنند.
راز بقا: در سفر دو روزه‌ای که به چالوس داشتم و از ساحل، جنگل و مرداب بازدید کردم، پشه‌ها چنان به من حمله کردند که تمام بدنم پر از کبودی و جای نیش شد. این تجربه باعث شد به این فکر بیفتم که چقدر شناخت پشه‌ها برای حفظ سلامت ضروری است.
پشه‌ها با وجود جثه‌ی کوچکی که دارند، می‌توانند آسیب‌های جدی به انسان وارد کنند. ایران به دلیل تنوع آب‌وهوایی و اقلیمی، میزبان گونه‌های متنوعی از پشه‌هاست. آشنایی با این گونه‌ها، مناطق پراکندگی آنها، فصل‌های اوج فعالیت و بیماری‌های منتقله، برای مدیریت بهداشت عمومی اهمیت زیادی دارد. در این مقاله از راز بقا، بر پایه‌ی تجربه‌ی شخصی، تصمیم گرفتم به معرفی چهار گروه اصلی پشه‌های ایران یعنی کولکس، آنوفیل، آئدس و مانسونیا بپردازم.
یک. پشه‌های کولکس (Culex)
به گزارش راز بقا، پشه‌های کولکس از جمله رایج‌ترین گونه‌های پشه در ایران هستند. آنها عمدتاً شب‌فعالند و در اطراف منابع آبی راکد مانند برکه‌ها، حوض‌ها، مخازن آب و فاضلاب‌ها تخم‌ریزی می‌کنند. ظاهر آنها معمولاً به رنگ قهوه‌ای یا خاکستری است.
مناطق پراکندگی در ایران
پشه‌های کولکس تقریباً در سراسر ایران حضور دارند؛ از شمال گرفته تا جنوب، به‌ویژه در نواحی شهری و روستایی که آب‌های راکد وجود دارد. در شهر‌های بزرگ مانند تهران، اصفهان، اهواز و مشهد، جمعیت این پشه‌ها بالاست.
فصول فعالیت
بیشترین فعالیت پشه‌های کولکس در فصول گرم سال یعنی بهار، تابستان و اوایل پاییز مشاهده می‌شود. در زمستان به دلیل سرما فعالیت آنها کاهش می‌یابد.
آسیب‌ها و بیماری‌ها
انتقال ویروس نیل غربی (West Nile Virus)
ایجاد حساسیت‌های پوستی و خارش‌های شدید
انتقال برخی انگل‌های خونی
دو. پشه‌های آنوفیل (Anopheles)
پشه‌های آنوفیل نسبت به سایر پشه‌ها اهمیت بیشتری در حوزه سلامت عمومی دارند. به گزارش راز بقا این پشه‌ها ناقلان اصلی بیماری مالاریا هستند. آنوفیل‌ها نسبت به کولکس کمی باریک‌تر و تیره‌ترند و هنگام نشستن، بدنشان زاویه‌دار قرار می‌گیرد.
مناطق پراکندگی در ایران
بیشتر در مناطق گرم و مرطوب جنوبی و جنوب شرقی کشور دیده می‌شوند:
سیستان و بلوچستان
هرمزگان
خوزستان
بوشهر
برخی نقاط استان فارس و کرمان
گونه‌های رایج در ایران
Anopheles stephensi
Anopheles superpictus
فصول فعالیت
فعالیت پشه‌های آنوفیل در بهار و تابستان به اوج می‌رسد. به گزارش راز بقا در مناطقی که آب‌وهوای گرم‌تری دارند، ممکن است حتی در پاییز نیز فعال باشند.
آسیب‌ها و بیماری‌ها
انتقال انگل مالاریا به انسان
بروز تب‌های شدید، کم‌خونی، لرز و در موارد شدید، مرگ
نکته مهم: با توجه به تلاش‌های وزارت بهداشت، موارد بومی مالاریا در ایران کاهش یافته، اما هنوز در برخی نقاط مرزی کشور خطر وجود دارد.
سه. پشه‌های آئدس (Aedes)
آئدس‌ها با بدن راه‌راه سفید و سیاه خود شناخته می‌شوند. برخلاف اکثر پشه‌ها که شب‌فعالند، آئدس‌ها عمدتاً در طول روز فعالیت می‌کنند. این پشه‌ها بسیار مقاوم و مهاجم هستند و می‌توانند ویروس‌های خطرناکی را منتقل کنند.
مناطق پراکندگی در ایران
گزارش‌هایی از مشاهده‌ی گونه‌ی Aedes albopictus (پشه ببر آسیایی) در استان‌های جنوبی ایران به‌ویژه هرمزگان و سیستان و بلوچستان وجود دارد. به گزارش راز بقا به دلیل تغییرات اقلیمی، احتمال گسترش آنها به مناطق دیگر نیز وجود دارد.
فصول فعالیت
آئدس‌ها بیشتر در فصل‌های گرم و مرطوب (بهار و تابستان) فعال‌اند. این پشه‌ها تخم‌هایشان را در مکان‌های کوچک آبی مثل گلدان‌ها، قوطی‌های خالی یا آب باران جمع‌شده می‌گذارند.
آسیب‌ها و بیماری‌ها
انتقال تب دنگی (Dengue Fever)
انتقال تب زیکا (Zika Virus)
انتقال چیکونگونیا (Chikungunya Virus)
بروز تب‌های شدید، درد‌های عضلانی، جوش‌های پوستی، التهاب مفاصل و در مواردی مشکلات عصبی
برای مطالعه بیشتر بخوانید:
چرا برای پشه‌ها، یک هفته به اندازه چندین سال طول می‌کشد؟
چرا پشه‌ها دقیقا زیر گوش‌مان وزوز می‌کنند؟
چهار. پشه‌های مانسونیا (Mansonia)
پشه‌های مانسونیا در مقایسه با گروه‌های دیگر کمتر شناخته شده‌اند. به گزارش راز بقا این پشه‌ها اغلب در مناطق مرطوب و کنار تالاب‌ها زندگی می‌کنند. لارو‌های آنها برخلاف بقیه، به ریشه‌های گیاهان آبزی می‌چسبند و از اکسیژن گیاه تغذیه می‌کنند.
مناطق پراکندگی در ایران
شواهد کمی از حضور این پشه‌ها در ایران وجود دارد، اما در مناطق تالابی شمال ایران (مثل استان گیلان و مازندران) احتمال فعالیتشان بیشتر است.
فصول فعالیت
پشه‌های مانسونیا در فصل‌های گرم سال به‌ویژه تابستان فعال‌تر می‌شوند.
آسیب‌ها و بیماری‌ها
در برخی کشور‌ها ناقل انگل فیلاریا هستند (باعث بیماری فیلاریازیس یا ورم اندام‌ها)
در ایران هنوز گزارشی از انتقال این بیماری ثبت نشده، ولی نیش آنها می‌تواند باعث تورم، درد و واکنش‌های آلرژیک شود.
چطور در برابر پشه‌های ایران از خودمان محافظت کنیم؟
برای جلوگیری از نیش پشه‌ها، اولین قدم استفاده از پشه‌بند به‌ویژه هنگام خواب در مناطق ساحلی، جنگلی و کنار مرداب‌هاست. پوشیدن لباس‌های آستین‌بلند و شلوار بلند، به‌ویژه در ساعات غروب و شب که پشه‌ها فعال‌تر می‌شوند، نقش مهمی در محافظت دارد. استفاده از اسپری‌های دفع‌کننده‌ی حشرات روی پوست و لباس، یکی دیگر از روش‌های موثر است. همچنین نصب توری‌های ریزبافت روی در‌ها و پنجره‌ها، مانع ورود پشه‌ها به فضای داخلی می‌شود.
به گزارش راز بقا خشک نگه داشتن محیط اطراف و جلوگیری از جمع شدن آب‌های راکد نیز از تولیدمثل پشه‌ها جلوگیری می‌کند. با رعایت این نکات ساده، اما ضروری، می‌توان خطر نیش پشه و ابتلا به بیماری‌های منتقله را به حداقل رساند.
اگر پشه‌ها نیشمان زدند، چه باید بکنیم؟
اگر پشه‌ها شما را نیش زدند، اولین اقدام این است که محل نیش را به آرامی با آب خنک و صابون بشویید تا خطر عفونت کاهش یابد. استفاده از کمپرس سرد روی محل نیش می‌تواند التهاب و خارش را کم کند. برای تسکین بیشتر، می‌توانید از کرم‌های ضدخارش یا ژل آلوئه‌ورا استفاده کنید. اگر واکنش پوستی شدید بود یا علائمی مانند تب، تورم زیاد یا درد شدید داشتید، حتماً به پزشک مراجعه کنید، چون ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های منتقل‌شده توسط پشه باشد. در طول بهبودی، بهتر است محل نیش را نخارانید تا از ایجاد زخم یا عفونت جلوگیری شود.
پشه‌ها فراتر از یک مزاحمت ساده، می‌توانند تهدیدات بزرگی برای سلامت انسان باشند. به گزارش راز بقا ایران به دلیل تنوع زیست‌محیطی، میزبان گونه‌های مختلفی از این حشرات است. دانستن این که هر گونه در چه مناطقی شایع‌تر است، چه زمانی بیشتر فعال است و چه بیماری‌هایی را منتقل می‌کند، کمک می‌کند تا با اقدامات بهداشتی، آموزشی و پیشگیرانه بهتر با این خطرات مقابله کنیم. به ویژه در فصل‌های گرم سال باید نسبت به کنترل آب‌های راکد، استفاده از پشه‌بند، پوشاندن بدن و استفاده از مواد دافع حشرات دقت بیشتری داشت.
لینک کپی شد
از میان خبرها
خواندنی‌ها
ارسال نظر
ویدیوهای برگزیده
دنیای گیاهان
علم و کیهان