جدال بر سر ملکه تنها؛ راز مجسمه محبوب هیتلر فاش شد!

راز بقا: اسناد جدیدی توسط یک مصرشناس و بر اساس یک تحقیق چندساله به دست آمده که نشان می‌دهد عامل اصلی شکست تلاش مصر برای بازگرداندن مجسمه نیم‌تنه نفرتیتی به مصر آمریکا بوده است.

آمریکایی‌ها این درخواست را رد کردند، زیرا می‌ترسیدند که این درخواست روندی ایجاد کند که منجر به بازگرداندن دیگر آثار باستانی شود و حتی گفتند که درخواست مصر برای بازگرداندن مجسمه مطابق با «اصول نازی‌هاست. نامه‌هایی که «مونیکا هانا» مصر شناس با رسانه‌ها به اشتراک گذاشته این موضوع را نشان می‌دهد. 

دکتر هانا اولین محققی است که اسناد پس از پایان جنگ جهانی در آرشیو ملی ایالات متحده (نارا) نگهداری می‌شد، کشف کرد، و او تلاش کرد با استفاده از آن‌ها بفهمد مجسمه نیم تنه ملکه نفرتیتی چگونه از مصر به آلمان قاچاق شد و اینکه چرا علیرغم درخواست مصریان از متفقین پیروز این مجسمه در آنجا باقی ماند.

وی مکاتبات یگانی از ارتش ایالات متحده را کشف کرده که به بازگرداندن آثار غارت شده توسط نازی‌ها مرتبط است؛ مکاتباتی که نشان می‌دهد ارتش آمریکا چگونه درخواست کشورش برای بازگرداندن نیم‌تنه را مسدود کرده و بعدا همین نیم‌تنه الهام بخش فیلم هالیوودی «مردان آثار ماندگار» با بازی جورج کلونی و مت دیمون شد. 

دکتر هانا، دانشیار و سرپرست دانشکده باستان شناسی و میراث فرهنگی آکادمی علوم، فناوری و حمل و نقل دریایی عرب مصر، می‌گوید «به محض اینکه نامه‌ها را دیدم، واقعاً شوکه شدم». وی گفت: «این نامه‌ها نشان داد که امپریالیسم فرهنگی قدرتمندی در غرب وجود دارد و اینکه آن‌ها واقعاً میراث کشور ما را چگونه می‌بینند».

این اثر هنری در سال ۱۹۱۲ توسط یک باستان شناس آلمانی از مصر قاچاق شده بود و در سال ۱۹۲۳ در برلین به نمایش گذاشته شد، اما مصری‌ها تقریباً از روزی که برای اولین بار در انظار عمومی ظاهر شد، خواستار بازگرداندن آن بودند.

توافق مصر با دولت منطقه‌ای پروس برای بازگرداندن مجسمه ۳۳۰۰ ساله، توسط آدولف هیتلر که گفته می‌شود «عاشق نفرتیتی» است وتو شد و همچنان در موزه Neues برلین به نمایش گذاشته می‌شود. دکتر هانا معتقد است که با توجه به نقش هیتلر در نگهداری این مجسمه در آلمان، این مجسمه را باید به عنوان هنر غارت شده توسط نازی‌ها در نظر گرفت.

در پایان جنگ، مجسمه نیم تنه ملکه نفرتیتی به همراه گنجینه‌ای از هنر‌های غارت شده توسط نازی‌ها دوباره در معدن نمکی در ویسبادن آلمان دوباره کشف شد، و این امر در فیلم «مردان آثار ماندگار» به آن پرداخته شد.

این نامه‌ها در سال ۱۹۴۶ نوشته شد و زمانی منتشر شد که محمود فهمی النُکرشی پاشا، نخست‌وزیر مصر، به وزارت خارجه آمریکا نوشت که «این شاهکار هنر مصر باستان باید به مصر بازگردد، و این مجسمه هرگز نباید این کشور را ترک می‌کرد».

مقاله تحقیقاتی جدید دکتر هانا به نام «جدال بر سر ملکه تنها» نشان می‌دهد که در ابتدا نظر ایالات متحده مثبت به نظر می‌رسید و به مصریان پیشنهاد کرد که باید این درخواست را از سه قدرت متحد پیروز دیگر یعنی انگلستان، فرانسه و اتحاد جماهیر شوروی پیگیری کنند. اما در حالی که اتحاد جماهیر شوروی نظر مثبتی داشت، اداره نظامی متفقین به آن‌ها گفت که قدرت پس فرستادن مجسمه را ندارد، زیرا قبل از جنگ به آلمان آمده است.

لامونت مور، افسر بخش بنا‌های تاریخی، هنر‌های زیبا و واحد آرشیو، دلایل خود را برای امتناع از این امر در نامه‌ای به هانتینگتون کرنز مدیر اجرایی گالری ملی هنر بیان کرد. مور ابتدا درخواست مصری‌ها را رد می‌کند و آن را صرفاً درخواستی مبتنی بر اساس احساسات ناسیونالیستی و در راستای ارضای غرور آن‌ها می‌داند.

وی ادامه می‌دهد: «بازگرداندن این اثر به مصر در حال حاضر پیروی از اصول نازی هاست، یعنی مصادره آثار هنری چه با تظاهر چه با زور برای بزرگ کردن مجموعه‌های خودشان است. «احساس می‌کنم که اگر مقامات مصری در طرح خود موفق شوند، ممکن است با مشکلات مشابهی مواجه شویم که ممکن است باعث روندی شود که پس از بازگرداندن مجسمه نفرتیتی دیگر به راحتی قابل حل نباشد». در نامه‌ای دیگر، کول جان اچ آلن، رئیس شعبه استرداد و غرامت اداره نظامی متفقین آلمان، با این موضع موافقت می‌کند.

وی نوشت «موافقت با این درخواست ممکن است روندی ایجاد کند که مستلزم بازگرداندن هزاران شیء هنری و سایر اموال یافت شده در آلمان است. علاوه بر این، ممکن است اختلافات قدیمی در مورد اموالی که سال‌ها در اختیار سایر کشور‌ها بوده است دوباره سر باز کند».

دکتر هانا توضیح داد که اولین بار در سال ۲۰۲۱ زمانی که در حال تحقیق در مورد واقعی بودن فیلم «مردان آثار ماندگار» بود، به این اسناد برخورد کرد. در این فیلم افرادی که معمولاً به دلیل کارشان در بازگرداندن هنر مصادره شده توسط نازی‌ها مورد تحسین قرار می‌گیرند. هانا می‌گوید: «من کتاب را روی فیلم منتشر کرده بودم و کتابشناسی را بررسی کردم و در آنجا متوجه شدم که نویسنده فیلم با آرشیو نارا مشورت کرده است. من در مورد سؤالاتم به آن‌ها نامه نوشتم و آن‌ها بلافاصله با دو پوشه پاسخ دادند و ممن آن‌ها را دانلود کردم». 

وی همچنین گفت که این نامه‌ها نشان دهنده «ساده لوحی» نخست وزیر مصر در این باور است که «ایالات متحده یک دوست واقعی برای مصر است و اینکه چقدر به روابط پایدار خود با ایالات متحده اعتماد دارند و مطمئن هستند که ایالات متحده قطعا کمک خواهد کرد، زیرا فرهنگ سیاسی آن‌ها هر چیزی است که مخالف نازیسم، استعمار و امپریالیسم است». 

مجسمه ملکه نفرتیتی، همسر فرعون مصری آخناتون، توسط لودویگ بورچارت، باستان شناس آلمانی که آن را از زیر خاک بیرون آورده بود، از مصر خارج شد. 

دکتر هانا در خط مقدم درخواست‌ها برای بازگرداندن مجسمه نیم تنه بوده و یکی از سازمان‌دهندگان طوماری است که از مصطفی مدبولی، نخست‌وزیر مصر خواسته است تا درخواست رسمی برای بازگرداندن آن را ارائه دهد. این مجسمه نیم تنه که ۴۷ سانتی متر ارتفاع دارد در سال ۱۹۱۲ کشف شد، اما شیوه‌ای که بورچارت توانست آن را به آلمان ببرد، همچنان بحث برانگیز است.

دکتر هانا ارتباطی موازی ترسیم می‌کند بین مجسمه نیم تنه ملکه نفرتیتی و دیسکوبولوس لانسلوتی، مجسمه‌ای که آلمان نازی به درخواست هیتلر از رژیم فاشیست ایتالیایی بنیتو موسولینی خریداری کرد، اما پس از جنگ جهانی دوم به ایتالیا بازگشت و نشان می‌دهد که این مجسمه هنر غارت شده توسط نازی‌هاست. 

دکتر هانا در تحقیقات جدید خود همچنین به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه بورچارد، که در نهاد سابق آثار باستانی مصر نقش داشت، توانست با تقلب مجسمه نیم تنه ملکه نفرتیتی را از کشور خارج کند. وی همچنین اسنادی را در آرشیو ملی بریتانیا پیدا کرده که نشان می‌دهد سرپرست ارشد بخش مصر موزه بریتانیا با سفیر بریتانیا در برلین مکاتبه می‌کرد تا مطمئن شود که مذاکرات مصر با دولت پروس شکست خورده است.

لغو وتوی هیتلر در مورد توافقنامه دولت پروس، که همچنین به خواسته‌های اهداکننده یهودی مجسمه به موزه یعنی جیمز سیمون، هماهنگ است اکنون، باید رخ دهد.

منبع: زی‌سان