سایگا؛ بز کوهی عجیب و غریبی که بینی‌اش مانند رادیاتور عمل می‌کند و با شاخ آن یک معجون جادویی تهیه می‌شود

راز بقا: «بز کوهی سایگا» یا «سایگا» یا کل سکایی گونه‌ای از بز کوهی است که در دوران باستان در منطقه وسیعی از استپ اوراسیا زندگی می‌کرده که دامنه‌های کوه‌های کارپات در شمال غربی و قفقاز در جنوب غربی تا مغولستان در شمال شرق و زونگاریا در جنوب شرقی را در بر می‌گرفت. این بز کوهی به دلیل بینی خاص‌اش از سایر آنتلوپ‌ها متمایز می‌شود. 

به گزارش راز بقا، در دوران پلیستوسن، در سراسر استپ ماموت از جزایر بریتانیا تا برینگیا را در بر می‌گرفت. امروزه زیرگونه غالب فقط در استان کالمیکیا و آستاراخان روسیه و در مناطق اورال، اوستیورت و بتپاک - دالا قزاقستان وجود دارد. بخشی از جمعیت اوستیورت به جنوب به ازبکستان و گاهی اوقات در زمستان به ترکمنستان مهاجرت می‌کنند. این حیوان با شکل و شمایل عجیب به لحاظ منطقه‌ای در رومانی، اوکراین، مولداوی، چین و جنوب غربی مغولستان منقرض شده است. زیرگونه مغولی فقط در مغولستان غربی وجود دارد. 

ویژگی‌های سایگا یا کل سکایی

سایگا ۶۱ تا ۸۱ سانتی متر قد دارد و وزن آن ۲۶ تا ۶۹ کیلوگرم است. طول سر و بدن معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۴۰ سانتی متر است. ویژگی بارز سایگا وجود جفت سوراخ بینی متورم با فاصله نزدیک به سمت پایین است. سایر ویژگی‌های صورت شامل علائم تیره روی گونه‌ها و بینی، و گوش‌های بلند ۷ تا ۱۲ سانتی‌متری است. 

پوشش این حیوان در فصول مختلف سال تغییر می‌کند. در تابستان، پوشش زرد تا قرمز به نظر می‌رسد و با حرکت به سمت پهلو‌ها کمرنگ‌تر می‌شود. سایگای مغولی می‌تواند رنگ شنی پیدا کند. این پوشش در زمستان رنگی کم رنگ و قهوه‌ای مایل به خاکستری پیدا می‌کند و رنگ قهوه‌ای روی شکم و گردن دارد. قسمت‌های شکمی به طور کلی سفید هستند. 

مو‌هایی که در تابستان ۱۸ تا ۳۰ میلی‌متر طول دارند، می‌توانند تا ۴۰ تا ۷۰ میلی‌متر در زمستان رشد کنند. سایگا یک یال به طول ۱۲ تا ۱۵ سانتی متر روی گردن دارد. دو پوست اندازی متمایز را می‌توان در یک سال مشاهده کرد، یکی در بهار از آوریل تا می‌ و دیگری در پاییز از اواخر سپتامبر یا اوایل اکتبر تا اواخر نوامبر یا اوایل دسامبر. اندازه دم ۶-۱۲ سانتی متر است.

فقط نر‌ها شاخ دارند. این شاخ ها، ضخیم و کمی شفاف و مومی رنگ هستند و ۱۲ تا ۲۰ حلقه برجسته را نشان می‌دهند. شاخ‌های سایگای روسی نر قطر پایه ۲۵-۳۳ میلی متری دارند و طول آن‌ها ۲۸-۳۸ سانتی متر است. با این حال، شاخ‌های سایگای مغولی حداکثر به ۲۲ سانتی متر می‌رسد.

اکولوژی و رفتار 

سایگا گله‌های بسیار بزرگی را تشکیل می‌دهد که در نیمه بیابان ها، استپ ها، علفزار‌ها و احتمالاً جنگل‌های باز چرا می‌کنند و چندین گونه از گیاهان را می‌خورند، از جمله برخی از آن‌ها که برای حیوانات دیگر سمی هستند. آن‌ها می‌توانند مسافت‌های طولانی را طی کنند و در رودخانه‌ها شنا کنند، اما از مناطق شیب دار یا ناهموار اجتناب می‌کنند.

فصل جفت گیری سایگا در نوامبر شروع می‌شود، زمانی که این آنتلوپ‌ها برای به دست آوردن ماده‌ها مبارزه می‌کنند. برنده یک گله از پنج تا ده ماده (گاهی تا ۵۰ ماده) را رهبری می‌کند. در فصل بهار، مادران دسته جمعی گرد هم می‌آیند تا زایمان کنند. دو سوم تولد‌ها دوقلو هستند. یک سوم باقی مانده از تولد‌ها تک بچه هستند. 

سایگاها، مانند غزال‌های مغولی، به دلیل مهاجرت‌های گسترده خود در استپ‌ها شناخته شده اند که به آن‌ها امکان می‌دهد از بلایای طبیعی فرار کنند. سایگا‌ها در برابر گرگ‌ها بسیار آسیب پذیر هستند. بچه سایگا هدف روباه، عقاب استپ، عقاب طلایی و زاغ قرار می‌گیرند.

شاخ سایگا که به نام Cornu Antelopis شناخته می‌شود، یکی از مواد اصلی در طب سنتی چینی است که به عنوان عصاره یا پودر افزودنی به اکسیرها، پماد‌ها و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود. ارزش شاخ سایگا برابر با شاخ کرگدن است که تجارت آن در سال ۱۹۹۳ ممنوع شد. تصور می‌شود که Cornu Antelopis جایگزین ارزان تری برای شاخ کرگدن کمیاب در اکثر دستور العمل‌های TCM باشد.

در حال حاضر فقط باغ وحش آلماتی و آسکانیا نوا سایگا نگهداری می‌کنند. تحت حمایت کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر حیوانات وحشی، یادداشت تفاهم آنتلوپ سایگا منعقد شد و در ۲۴ سپتامبر ۲۰۰۶ لازم الاجرا شد. در اواخر سال ۲۰۱۶، جمعیت بزرگی از سایگا‌ها در مغولستان تلف شدند. علت بیماری طاعون بز در اوایل سال ۲۰۱۷ تایید شد.

بینی سایگا بدون شک متمایزترین ویژگی آن است. این زائده عجیب و غریب و گوشتالو، سایگا را قادر می‌سازد در شرایط سخت و نوسانات شدید دمای فصلی در زیستگاه بومی خود زنده بماند. سوراخ‌های بینی متورم گرد و غبار را فیلتر می‌کنند و خون را در تابستان‌های گرم و خشک خنک می‌کنند و در زمستان به عنوان رادیاتور عمل می‌کنند تا هوای سرد را قبل از ورود به ریه‌های سایگا گرم کنند. دیگر سازگاری‌های فصلی شامل یک پوشش زمستانی ضخیم است که سایگا هنگام سرد شدن هوا بر تن می‌کند.